نقش احتمالی عمان در تنش‌زدایی از روابط تهران-ریاض

به گزارش راهبرد معاصر؛ سلطان هیثم بن طارق روز یکشنبه در نخستین دیدار بین‌المللی خود به عربستان سعودی سفر کرد. این دیدار نشانگر آن است که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس برای عمان از اهمیت بالایی برخورداراند. مسقط، علی‌رغم اتخاذ موضع بی‌طرف در تمامی بحران‌های منطقه‌ای به‌خصوص تنش‌های کنونی با ایران سعی کرده روابط سیاسی و اقتصادی خود را با همسایگان عرب در اولویت قرار دهد. چالش‌های مالی و اقتصادی اخیر عمان یعنی نیاز این کشور به سرمایه‌گذاری خارجی و حضور بخش خصوصی پرانرژی برای اشتغال‌زایی و حل معضل مالی باعث شده تا اهمیت روابط اقتصادی با کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس بیش‌ازپیش افزایش یابد.

بین سال‌های 2014 و 2020م. بدهی دولتی عمان از 5 درصد به 80 درصد افزایش یافت و این ‌یک مشکل جدی برای اقتصاد مسقط به وجود آورد که در طی همه‌گیر شدن کووید 19 هم بیشتر شده است. البته این دیدار چند هفته پس از اعتراضات در استان صحار عمان به دلیل بیکاری جوانان صورت گرفت. دولت عمان با ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر در بخش دولتی به این مسئله واکنش نشان داد؛ اما مسئولین عمان درک کردند که این راه‌حل بلندمدت نیست بلکه کشور به بخش خصوصی فعال‌تر و سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی نیاز دارد تا اتکای به بخش دولتی را کاهش داده و درامدهای آن را افزایش دهند. مانند سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، اقتصاد عمان به‌طورجدی تحت تأثیر بیماری همه‌گیر کووید 19 قرار گرفت، اما پادشاهی عمان به دلیل بدهی‌های قبلی با نتایج بدتری روبرو شد.

پس از تبادل هدیه توسط ملک سلمان و سلطان هیثم، آن ها بر تشکیل شورای هماهنگی عمان تأکید کردند. مسائل اقتصاد محور اصلی دیدار بین طرفین بود؛ زیرا هر دو کشور برای افزایش درامدهای غیرنفتی خود به‌شدت تلاش می‌کنند. همچنین هر دو کشور در حال بررسی پتانسیل ادغام اقتصاد و بهره‌مندی از موقعیت نسبتا امن عمان برای تأمین صادرات نفت از عربستان سعودی به سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس می‌باشند. در طی سال‌های اخیر نفت‌کش‌های سعودی موردحمله حوثی‌ها در دریای سرخ قرارگرفته و بنادر عمان می‌توانند در کاهش این خطر نقش مؤثری ایفاء کنند. این پروژه در زمان جنگ ایران و عراق، زمانی كه کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس به دنبال مقصدی بودند كه بتواند صادرات نفت خود را به دور از خشونت در خلیج‌فارس تأمین كند ، طراحی شد. بندر الدقم مشرف‌ به دریای عرب است و در امتداد ساحل جنوبی عمان و به‌دوراز نقاط احتمالی خلیج‌فارس و دریای سرخ واقع‌شده است. عمان همچنین در حال ساخت یک منطقه صنعتی چند میلیارد دلاری در الدقم می باشد. عربستان سعودی ابتدا در سال 2018م در این مجموعه سرمایه‌گذاری کرد؛ اما از این سرمایه‌گذاری بیشتر سعودی‌ها سود بردند.

سلطان هیثم همچنین در زمان سلطنت سلطان قابوس پسرعموی فقید خود، هدایت و رهبری متنوع سازی اقتصادی دولت را بر عهده گرفت و بنابراین وی نیاز به جذب سرمایه‌گذاران و نقشی را که کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس می‌توانند در این سرمایه‌گذاری داشته باشند را درک می‌کند. در طرح ملی تقویت تنوع اقتصادی 2040 عمان، پادشاهی برای جذب سرمایه‌گذاری از کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس به موقعیت و ثبات نسبی خود متکی است. توسعه بندر الدقم و ثروت غنی ماهیگیری در منطقه و ساخت یک منطقه صنعتی می‌تواند موردتوجه سعودی‌ها قرار بگیرد؛ زیرا آن‌ها قصد دارند درامدهای خود را متنوع ببخشند و روابط خود را با مسقط از بعد سیاسی تقویت کنند. سرمایه‌گذاری و افزایش تجارت بین دو کشور نیز با تکمیل بندر زمینی جدیدی که عربستان را به عمان پیوند می‌دهد، افزایش خواهد یافت و با این کار 500 مایل از مسافت سفر کاهش خواهد شد که باعث افزایش حجم تجارت بین دو کشور می گردد.

موقعیت بی‌طرف عمان در منطقه و تمایل این کشور برای تعامل با ایران در دوره‌های تنش بین ریاض و تهران باعث نارضایتی و عصبانیت سعودی‌ها شد و همین امر زمینه دلسری سعودی‌ها را در سرمایه‌گذاری در عمان فراهم کرد. بااین‌حال به دنبال حضور جو بایدن در کاخ سفید و تلاش‌های شدید ریاض برای خارج شدن از درگیری‌های یمن، روابط صمیمانه عمان با ایران و حوثی‌ها می‌تواند برای سعودی‌ها مفید باشد. درحالی‌که ریاض و تهران در حال بازگشایی کانال‌های گفتگو در بغداد هستند، دو کشور می‌توانند از عمان به‌عنوان مکان دیگر برای گفتگو بهره ببرند ؛ زیرا عراق در معرض انتخابات آینده قرار دارد و سلسله حملات فزاینده بین شبه‌نظامیان شیعه و نیروهای آمریکا می‌تواند روند مذاکرات را مختل سازد. اگر مذاکرات سعودی و ایرانی در بغداد ازنظر سیاسی ناخوشایند باشد، عمان مکانی مناسب برای انجام مذاکرات بعدی خواهد بود؛ زیرا عمانی‌ها ثابت کرده‌اند که در سایر درگیری‌های منطقه‌ای میانجی گر موفقی هستند.

برای نمونه، عمان در میانجی‌گری بین عربستان سعودی و حوثی‌ها ، نزدیک‌ترین متحد ایران در یمن، نقش اصلی و تعیین‌کننده را ایفاء می‌کند. عمان از ابتکار عمل به رهبری مارتین گریفیتس فرستاده ویژه سازمان ملل حمایت و پشتیبانی کرده است. عمانی‌ها یک واسطه مورد اعتماد حوثی‌ها می‌باشند که تاکنون زمینه مذاکرات آن ها را با مقامات سعودی آمریکایی و سازمان ملل فراهم کرده است. علاوه بر این ، یک هیئت صلح ساز عمان از صنعا بازدیده کرده و با عبدالمالک الحوثی رهبر حوثی‌ها دیدار کرد تا تلاش کند با میانجی‌گری در آتش‌بس، حوثی‌ها را ترغیب کند که برنامه صلح ارائه‌ شده توسط گریفیتس را بپذیرند و بنابراین نقش مسقط در جنگ یمن برای سعودی‌ها بسیار حیاتی است. درحالی‌که تاکنون مذاکرات یمن به ثمر ننشسته است، تمایل عمان به ‌عنوان میانجی بی‌طرف و توانایی آن در حسن نیت از همه طرف ویژگی‌های ارزشمندی است که می‌تواند برای ریاض بسیار مفید باشد.

در حالی‌که پیروزی اخیر ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن 2021م مسیر دستیابی به برجام دو را دشوارتر می‌سازد اما حضور وی می‌تواند نشانه‌ی مثبت برای گفتگوی ایران و شورای همکاری خلیج‌فارس در منطقه باشد. دلیل خوبی وجود دارد که با احتیاط نسبت به مذاکرات ریاض و تهران خوش‌بین باشیم و هرگونه گفتگوی سازنده آینده را به فال نیک بگیریم.

صرف از نظر خروجی مذاکرات وین، دولت بایدن باید به ‌شدت بازیگران منطقه‌ای از جمله ایران و عربستان سعودی را تشویق کند که به گفتگوهای دوجانبه‌ی خود ادامه دهند. تفاهم جدید بین تهران و ریاض حتی در مورد چند مسئله می‌تواند شانس‌های جدیدی را برای اعتمادسازی ایجاد کند. اقدامات اعتمادسازی می‌تواند به کاهش تنش‌های منطقه‌ای کمک کند. با توجه به اختلاف‌نظر این دو کشور در مسائل منطقه‌ای ، مشکلات جدی بین این دو در آینده قابل پیش‌بینی وجود خواهد داشت. اما اگر بتوان درجه‌ای از اعتماد را بین تهران و ریاض ایجاد کرد، دو همسایه می‌توانند راه‌های موثری برای مدیریت و مهار تنش های خود پیدا کنند.