اختلاف دیدگاه ایران و آمریکا بر سر شرایط احیای برجام

به گزارش راهبرد معاصر؛ با وجود اینکه ایران، آمریکا و سایر طرفین ( چین ، فرانسه ، آلمان ، روسیه ، انگلیس و اتحادیه اروپا) ششمین دور مذاکرات را با هدف احیای برجام ( 20 ژوئن) به پایان رساندند؛ اما مذاکرات با چالش روبرو شده است. در اواسط ماه ژوئن، تهران تصریح کرد که ادامه مذاکرات را به دولت جدید خواهد سپرد و هنوز هیچ تاریخی برای دور بعدی مذاکرات تعیین نشده است. نگران‌کننده تر این می‌باشد که  برخی از مطالبات طرفین از یکدیگر می‌تواند احیای توافق برجام را با خطر مواجه کند و نباید انتظار یک توافق در کوتاه‌مدت را داشته باشیم.

مطالبات ایران

مقامات ارشد ایران در طول مذاکرات، مطالبات حداکثری از آمریکا داشته‌اند که تمایل ایران برای احیای برجام را به زیر سوال میبرد. آیت الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران در دیدار با دولت برخی از این خواسته‌ها را به صورت علنی مطرح کرداز ایالات‌متحده اشاره می‌کند و کاظم غریب‌آبادی ، سفیر ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز همان روز آنها را تکرار کرد.

1-  تعیین توالی و تضمین لغو تحریم‌ها: در ماه فوریه ، رهبر ایران تصریح کرد که ایالات‌متحده در ابتدا باید تحریم‌ها را علیه ایران لغو کند و سپس به این کشور اجازه دهد تا قبل از اجرای تعهدات ایران ، نوعی راستی‌آزمایی در رفع تحریم‌ها صورت بگیرد. البته اگرچه خواسته‌ مقامات ایران منطقی و عقلانی به نظر می‌رسد؛ اما آنچه واقعاً ایران انتظار دارد تحقق منافع اقتصادی مانند امضای قراردادها و معاملات می‌باشد. درواقع این روند ممکن است برای راستی‌آزمایی بیش از شش ماه به طول بیانجامد. درمجموع، ایران خواهان چیزی فراتر از راستی‌آزمایی ساده است و به دنبال تضمین اقتصادی می‌باشد.

2-  خواسته‌ دوم جبران خسارت است. مقامات ایرانی بر این عقیده هستند که ایالات‌متحده باید بهای خسارت اقتصادی ناشی از تحریم‌های دولت ترامپ را بپردازد. تحریم ها مانع دسترسی ایران به تجهیزات ضروری پزشکی در طول همه‌گیری کووید 19 شد و این امر رنج و فشار شدیدی را بر مردم ایران تحمیل کرد. مسئله جبران خسارت در ایالات‌متحده غیرقابل‌پذیرش است و مقامات ایرانی باید از این مسئله آگاه باشند. علاوه بر این، درحالی‌که آسیب‌های اقتصادی و رنج‌های انسانی ناشی از تحریم‌ها برگشت‌ناپذیر است؛ اما ایران هم برای مقابله، اقدامات برگشت‌ناپذیری انجام داده که می‌توان به ساخت فلز اورانیوم غنی‌شده و تحقیق و توسعه سانترفیوژهای پیشرفته اشاره کرد که بازگشت مجدد این کشور را به توافق پیچیده‌تر ساخته است.

3-  طرح لغو تمامی 1500 تحریم‌های وضع‌شده در دولت ترامپ: این خواسته از سوی بسیاری از مقامات ایران ازجمله عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه مطرح‌شده است. در ماه آوریل، ایالات‌متحده در مورد خواسته فوق، مصالحه و سازش نشان داده است. ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در اظهاراتی بیان نمود: « ما آماده هستیم تا اقدامات لازم به‌خصوص لغو تحریم‌های مغایر با توافق را برای بازگشت به تعهدات برجامی انجام دهیم».

4-  ایران از آمریکا تضمین می‌خواهد که پس از احیای مجدد برجام، دولت آینده آمریکا از توافق خارج نخواهد شد. این خواسته برای ایالات‌متحده غیرقابل‌پذیرش است و دولت بایدن نمی‌تواند چنین تضمینی بدهد و هیچ مسیری وجود ندارد که بتوان دولت آینده یا کنگره را مجبور کرد به تعهدات دولت فعلی پای‌بند بمانند.

موضع زیاده‌خواهانه آمریکا

ایالات‌متحده همچنان بر درج یک جمله کلیدی در سند نقشه راه که ایران را متعهد به مشارکت در مذاکرات آینده در مورد مسائل منطقه‌ای، موشکی و تمدید محدودیت‌های هسته‌ای می‌کند، تاکید دارد. طرف آمریکایی ایران خواسته را قبل از مذاکرات وین اعلام کرد. برای نمونه در ماه ژانویه، آنتونی بلینکن در مورد دستیابی به توافق طولانی‌تر و قوی‌تر صحبت کرد. جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا در اظهاراتی گفت که در صورت ورود مجدد آمریکا به توافق هسته‌ای ، برنامه موشک‌های بالستیک تهران باید روی میز باشد. در مجموع بعید به نظر می‌رسد که ایران با مذاکره در مورد مسائل موشکی و منطقه‌ای موافقت کند. چنین خواسته‌ای با تمایل واشنگتن برای  بازگشت به تعهدات اولیه برجام مغایرت دارد؛ زیرا اضافه کردن این مورد به‌منزله افزودن تعهدات جدید خواهد بود.

آیا راهی برای رسیدن به توافق هست؟

یک نمونه  از نشانه‌های سازش مربوط به احتمال حذف نام سپاه پاسداران از فهرست  تحریمی وزارت خارجه آمریکا (FTO) است. این تحریم خاص توسط دولت ترامپ اعمال شد و از آنجایی که این موضوع با برنامه هسته ای ارتباطی ندارد ، دولت بایدن مجبور نیست آن را لغو کند تا به تعهدات خود در برجام بازگردد. با این حال گفته می‌شود که ایالات متحده آماده است تا در صورت تمایل ایران به ادامه مذاکرات در سایر مسائل، نام سپاه را از (FTO) حذف کند.

درحالی‌که مذاکرات وین با پیشرفت‌هایی همراه بوده، اما طرفین در صورت تمایل برای احیای برجام باید سازش و انعطاف‌پذیری‌های بیشتری انجام دهند. رئیس‌جمهور رئیسی در جریان مبارزات انتخاباتی گفته بود که به احیای برجام متعهد است. اکنون که او بر سر کار است، می‌توان امیدوار بود که مذاکرات به جریان بیفتد؛ اما رسیدن به یک مفاهمه جدید به اراده سیاسی طرفین بستگی دارد.