آینده برجام در دولت سیزدهم چه خواهد شد؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ در حالی که ایران خواهان لغو تحریم هاست، ایالات متحده، مهار برنامه هسته ای ایران را اولویت امنیت ملی خود می داند. مقامات هر دو کشور اظهار داشته اند که منافعی در احیای توافق هسته ای 2015 دارند؛ اما شش دور مذاکرات وین در اوایل سال جاری نتوانست راهی برای بازگرداندن توافق چندجانبه ایجاد کند. انتخاب سید ابراهیم رئیسی ، رئیس جمهور محافظه کار ایران می تواند شرایط را پیچیده تر کند. با قدرت یابی اصول گرایان در ایران و مشکلات داخلی جو بایدن، تحلیلگران معتقدند که احیای برجام دشوار خواهد بود.

نگار مرتضوی روزنامه نگار و تحلیلگر ایرانی – آمریکایی در اظهاراتی بدبینی خود را نسبت به چشم انداز احیای برجام اعلام کرد. دولت جدید ایران بیشتر خواهان توسعه روابط با چین و روسیه هستند و برای مذاکره با ایالات متحده تعجیل نخواهند کرد. احتمال احیای برجام ضعیف است؛ زیرا به نظر نمی رسد که دولت بایدن مایل باشد سرمایه سیاسی لازم را برای احیای برجام هزینه کند». دولت بایدن به دنبال طولانی تر و مستحکم تر کردن توافق و استفاده از آن به عنوان بستری برای حل مسائل گسترده با تهران از جمله موشک های بالستیک و فعالیت های منطقه ای می باشد. وزارت خارجه ایران اعلام کرد که امیرعبداللهیان به هایکو ماس همتای آلمانی خود گفت که مذاکرات باید منجر به لغو تحریم ها علیه کشور و احقاق حقوق مردم ایران شود. امیرعبداللهیان تصریح کرد که تهران بیشتر از آن که به دنبال ترمیم روابط با غرب باشد، به توسعه و نزدیکی روابط با همسایگان علاقه مند است. امیرعبداللهیان بحران های منطقه را ناشی از مداخلات قدرت های خارجی دانست و گفت که دولت فعلی ایران ؛ روابط خوب با همسایگان را در اولویت قرار خواهد داد.

اما آیا روابط منطقه ای از جمله چین و جهان عرب می تواند لغو تحریم ها را به موضوعی کم اهمیت برای ایران تبدیل کند؟ نیسان رفعتی تحلیلگر ارشد مسائل ایران در گروه بین المللی بحران می گوید: « تثبیت قدرت اصول گرایان در نظام ایران به این معنا است که آن ها به جای نگاه به خارج، به اقتصاد مقاومتی اعتقاد دارند. حامیان این ایده استدلال می کنند که ایران با اتکا به قابلیت های داخلی و تجارت منطقه ای از جمله صادرات نفت و گاز می توانند اقتصادی ایجاد کنند که دیگر تحت تاثیر تحریم های آمریکا نباشد.
داده های بانک جهانی نشانگر این است که تولید ناخالص داخلی ایران با وجود افت شدید در سال های 2018 و 2019 ( علی رغم تحریم ها و همه گیری کروناویروس) در حال بازگشت به شرایط مثبت می باشد. تولید ناخالص داخلی بسیاری از اشتباهات را در اقتصاد ایران پنهان می کند که از جمله می توان به نرخ بالای بیکاری و تورم شدید اشاره کرد. نیسان رفعتی اظهار داشت: «در نظام  ایران، افرادی هستند که معتقدند لغو تحریم ها بیش از حد ارزیابی شده و از نظر آن ها ایران از تحریم ها جان سالم به در برده و می توان به راه خود ادامه دهد».

از زمانی که ایالات متحده در می 2018 از توافق هسته ای خارج شد، تحریم های اقتصادی گسترده ای را علیه ایران اعمال کرده است. در واکنش به فشار حداکثری، ایران برنامه هسته ای خود را تشدید بخشیده و غنی سازی اورانیوم را از محدوده 3.67 درصد تعیین شده مطابق با برجام به 60 درصد رسانده است.تهران همچنین دسترسی بازرسان سازمان ملل به تأسیسات هسته ای خود را محدود کرده است. دولت بایدن برای احیای برجام بر چارچوب «پای بندی متقابل» تاکید کرده است که در ازای توقف پیشرفت های هسته ای ایران، ایالات متحده تحریم ها را علیه این کشور لغو می کند، اما این واقعیت خیلی ساده نیست.

احیای برجام و بازگشت طرفین به تعهدات خود فرایندی چندلایه است که مملو از پیچیدگی ها و اختلاف نظرهای احتمالی است. دولت بایدن تمایل خود را برای لغو برخی از تحریم هایی که به طور رسمی مرتبط با هسته ای نیستند اعلام کرده است، اما ایران خواهان لغو تمامی تحریم ها می باشد. دو کشور باید در مورد محدودیت رفع تحریم ها توافق کنند. اگر چه با یک چرخش قلم می توان تحریم ها را روی کاغذ لغو کرد ؛اما لغو آن می تواند نیازمند یک پروسه طولانی باشد که شامل چندین سازمان دولتی می گردد. برای ایالات متحده، بازگشت ایران به پای بندی به تعهدات برجامی نه تنها به معنای کاهش سطح غنی سازی هسته ای نیست بلکه خلاص شدن از ذخایر موجود اورانیوم غنی شده، سانترفیوژهای پیشرفته و بازگشت رژیم بازرسی و نظارت سخت گیرانه آژانس بین المللی انرژی اتمی می باشد. البته دانش هسته ای که در طی گسترش برنامه هسته ای این کشور به دست آمده قابل بازگشت نیست.

سینا طوسی تحلیلگر ارشد شورای ملی ایرانیان آمریکا (نایاک) هشدار داد که در صورت عدم حل مسئله هسته ای، تنش ها بین تهران و واشنگتن تشدید می شود. اگر تیم جدید ایران خواهان کسب امتیازات بیشتر باشد و بایدن هم از اعطای آن خودداری کند، ما دوباره وارد مرحله تشدید درگیری متقابل خواهیم شد. در این مسیر ایران می تواند به افزایش غنی سازی اورانیوم اقدام کند و در مقابل ایالات متحده با حمایت و پشتیبانی اتحادیه اروپا، می تواند تحریم های بین المللی شدیدتری را علیه ایران اعمال کند. اگر آن ها در مورد منافع واقع بینانه به توافق نرسند، چنین چرخه ای از تنش می تواند طرفین را در آستانه جنگ قرار دهد.