خاستگاه اجتماعی اعتراضات در جامعه امروز ایران

به گزارش راهبرد معاصر؛ بنزین گران شد! این شاید اولین بهانه دم دستی برای آنهایی بود که مدتها به دنبال اعتراض به شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه بودند. بهانه ای که به اذعان «امان الله قرائی مقدم » جامعه شناس نام آشنای کشور راهی شد تا آنهایی که می خواهند اعتراض کنند وارد عرصه شوند اما در این میان اغتشاشاتی روی داد و تخریب ها و آشوب هایی اتفاق افتاد که قرائی مقدم آنها را نکوهش کرده و چنین رفتاری را در شان جامعه اسلامی نمی داند. با این حال «دکتر مصطفی اقلیما» رئیس انجمن مددکاران ایران گرانی بنزین را آخرین عامل در بروز اعتراضات اخیر می داند و معتقد است افزایش فشارها و حل نشدن مشکلات قبلی سبب شد تا با گران شدن بنزین مردم معترض به خیابان ها بیایند. «راهبرد معاصر» در ادامه برای تحلیل و بررسی بستر های اجتماعی وقوع اعتراضات اخیر با این کارشناسان مطرح به گفتگو نشسته است.

*آقای دکتر قرائی مقدم! شما بسترهای اجتماعی بروز اعتراضات اخیر رو در چه می دانید؟
به نظر میرسد در بسترهای اجتماعی بروز اعتراضات اخیر محرومیت ها و خودکامگی های روا شده به مردم اصل مسئله است و بنزین یک مسئله ظاهری است و باطن ماجرا ناراحتی هایی است که توسط خودخواهان و گروه های ذی نفوذ و سواستفاده چی ها و غارتگران بیت المال به مردم تحمیل شده است. بنزین ظاهر ماجراست و اصل همان هدر دادن سرمایه ملی و اختلاس ها و برخی فشارها به ویژه فشارهای اقتصادی است، مردم انگار دنبال یک بهانه بودند و گران شدن بنزین همان بهانه برای بروز اعتراضات بود به قول سعدی "ما نظر به میوه کنیم تنگ چشمان نظر به میوه کنند ما تماشاگران بستانیم او در احوال خویش مینگرد."

این خیزش اجتماعی یک عامل درونی دارد نه بیرونی و این به دلیل این است که ساختار جامعه دچار اشکال است آن هم به خاطر ناروایی هایی که انجام شده است. گروه های صاحب نفوذ فشار آورده و حرف مردم را نشنیدند و زورمندی و خانواده سالاری دولتی را حاکم کردند و این عوامل مجموعا بستر و زمینه های نارضایتی را در جامعه فراهم کرده است. بستر این اعتراضات بیشتر از بیرونی درون زاست چراکه رانت خواری ها و فسادهایی که انجام شده بود و رو شد و در کنار آن فشارهای اقتصادی و عدم توان دولت در مبارزه با این رانت ها و فسادها داد مردم را در آورده است.

*توضیح بیشتری در این خصوص یعنی ارتباط این فسادها با اعتراضات مردمی میفرمایید؟
بله ببینید تمام این رانت ها، رشوه گیری ها، سواستفاده چی ها، غارت بیت المال و ... این مفسدان کجا هستند هر چند آقای رییسی یک تعدادی را دستگیر و زندانی کرده اند اما بقیه این مفسدان و دو میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلاری که گم شده است الان کجاست؟از رانت و دزدی و خانواده سالاری و زورمندی و گروه های ذی نفوذ و آقا زادگی و تصور مردم در عدم مشارکت شان در سرنوشت خودشان و عدم توجه دولت به خواسته ها و مطالبات آنها و نگرانی از آینده فرزندان شان مجموعا باعث شده ساختار جامعه دستخوش اعتراض وخیزش اجتماعی شود.

*آقای دکتر وجه تشابه و تفاوت این اعتراضات را با اغتشاشات دی ماه ۹۶از منظر خاستگاه اجتماعی چطور ارزیابی می کنید؟
هر خیزش و اعتراضی با اعتراض و خیزش قبلی تفاوت دارد چنانچه ما در سال ۸۸هم شاهد اعتراض و اغتشاش بودیم که در آن سال مسئله بر سر رای برای دو نفر آقای جویای قدرت بود که کشور را دچار شرایط بدی کرد ولی در سال ۹۶ دوباره کشور دچار یک خیزش شد ولی باز هم به شدت امروز نبود چرا که دامنه توقعات و خواسته ها امروز افزایش یافته و جامعه خود آگاه تر شده است چرا که چشم انداز و امیدی به آینده نمی‌بیند و این با توقعات سال۹۶ فرق کرده است در سال ۹۶اعتراض از مشهد آغاز شد و به کل کشور کشید ولی آنچه امروز شاهدیم اینکه توقعاتی که مردم جامعه از دولت و وعده هایش داشته‌اند تاکنون برآورده نشده است لذا با هر فشاری بیرون می‌ریزند شاید صدایشان را کسی بشنود. تفاوت اعتراض آبان ۹۸با دی ۹۶ در این است که امروز مردم حق خواهی میکنند و تعادل آن جلوگیری از رانت و رشوه و آقا زادگی است چرا که تامین آینده من و فرزندانم، بیکاری و اشتغال و ازدواج در آینده مطرح است نه همین الان ، مسئله اساسی تر از یک مشکل و فشار اقتصادی است.

تشابه هر دو اعتراض هم همین شکاف های طبقاتی و رانت و فساد و ... است و مردم ناامیدند از اینکه این ساختار دولتی بتواند مشکلاتشان را برآورده کند لذا دست به اعتراض می زنند. این زمینه در هر سه خیزش اجتماعی در کشور یعنی ۸۸,۹۶و اکنون مشترک است.

*جناب قرایی نظرتان در خصوص طرح و نحوه اجرای آن در شرایط عنوان شده از نظر خاستگاه اجتماعی چیست؟
ببینید از نظر عقلانی گرانی بنزین یک امر عادی و طبیعی و لازمه شرایط موجود برای جبران کسری بودجه و ... بوده است و شکی هم در آن نیست. منتهی نفس این کار مشکل ساز است و هر وقت دیگری هم عنوان میشد چون جامعه آبستن حوادث بوده باز هم با این خیزش و اعتراضات همراه میشد و باید یهویی اعلام میشد. دولت از این بحران آگاه بوده برای همین قبل از آن با خبرها آنطور برخورد شده و این گرانی تکذیب شده بود مشکل این است که جامعه آبستن مشکلات اینچنینی است و مسئله تنها برسر گرانی بنزین نست و حتی اگر یک هفته قبل هم اعلام میشد باز هم این بحران روی می‌داد.

اما آتش زدنها و تخریب ها و آسیب به اموال عمومی کار درستی نیست و این قسمت ماجرا نه برای اعتراض بلکه به دلیل تخریب و شاید منبع بیرونی داشته باشد و در شان جامعه اسلامی نیست.

دکتر قرائی مقدم بر این اعتقاد است که عده ای زحمت کشیدند، جبهه رفتند و خون دل ها برای ملت و کشور خورده اند اما امروز جزو طبقات ضعیف هستند و برعکس کسانی هستند که نه جبهه رفتند و نه تلاشی کردند و امروز در پول و ثروت غرقند یا دزدی ها و رانت های منسوب به خانواده های منسب داران در کشور مانند برادر آقای ... و .... همه این موارد بستر ها اجتماعی اعتراضات را در جامعه فراهم کرده است.

«راهبرد معاصر» برای تکمیل این ارزیابی پای صحبت های دکتر« مصطفی اقلیما» از کارشناسان مسائل اجتماعی نشسته است.

*جناب دکتر اقلیما! نظر شما در خصوص بسترهای اجتماعی بروز اعتراضات اخیر چیست؟
گرانی بنزین یکی از دلائل بروز اعتراضات اخیر بود که سبب کشاندن معترضان از اوضاع اجتماعی شان به خیابان و بروز اغتشاشات بعدی آن شد بروز اعتراض وقتی پیش می آید که چند عامل در آن دخیل باشد و آخرین عامل که ممکن است جنبه اقتصادی یا باز هم اجتماعی داشته باشد سبب بروز آن می شود. معترضانی که به خیابان می آیند از قبل هم تحت فشار بوده اند و با گران شدن بنزین عصبانی شده و نسبت به شرایط عکس العمل نشان می دهند. یکی کار ندارد و بیکار است یکی با محل کارش مشکل دارد و دیگری از پارتی بازی های دولتی و اداری شاکی است که چرا حقش پایمال شده است و حتی ممکن است کسی با خانواده و پدر و مادرش مشکل داشته باشد ولی وقتی صف معترضان را می بیند به آنها می پیوندد.

*وجه تشابه و تفاوت این اعتراضات را با اغتشاشات و اعتراضات گذشته در چه می بینید؟
بروز اعتراض در جامعه دلائل مختلفی دارد با این حال بروز اعتراض اخیر یک تفاوتی با قبلی ها داشت اعتراض سال 96 از مشهد آغاز شد و بعد به دیگر نقاط سرایت کرد اما در اعتراضات به دلیل گرانی اخیر بیشتر از نواحی جنوبی تهران و اقشار ضعیف شروع شده بود. اگر به اعتراضات در طول سال های قبل نگاه بیاندازیم متوجه می شویم که هیچکدام به دلیل تنها عامل آخر بروز نیافته بلکه چند عامل در کنار هم و افزایش فشارها طاقت ها را طاق کرده و بروز کرده است .

کافی است 50 نفر در خیابان راه بیافتند دیگر افرادی هم که به هر دلیل عصبانی و ناراحت هستند با آنها همراه می شوند و در انتهای خیابان می بینی آن 50 نفر 5000 نفر شده اند. کارخانه های بسیاری به مشکل خوردند و حقوق کارگران خود را ندادند یا کامل ندادند و هیچکس هم به آنها رسیدگی نکرد و مشکل را حل نکرد. همین مشکلات روی هم مانده عمق ناراحتی ها را بیشتر و بروز اعتراضات را محتمل تر می کند. حتی خود خبرنگاران 70تا 80 درصدشان حق التحریری هستند و مشکلات بسیاری دارند وقتی کسی به فکر حل مشکلات نباشد و تنها به دنبال خواباندن اعتراضات باشد این یک جایی خود را نشان می دهد. مانند پدری که از دست صاحب کار خود ناراحت است یا پول ندارد برای فرزندش کفش بخرد وقتی به خانه می آید حتی ممکن است با سلام فرزندش از کوره در برود و سرش داد بکشد در جامعه هم به همین منوال است.

اقلیما هم بر این باور است که جامعه وقتی درگیر اعتراض می شود که شرایط سخت و فشارهای اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن پی در پی بروز می یابد و کسی هم به فکر حل آنها نیست! گرانی بنزین به تنهایی نمی تواند سبب و بروز اعتراضات اخیر باشد.