به گزارش راهبرد معاصر؛ شبکه کانون های تفکر ایران (ایتان) با انتشار گزارشی به نقد و بررسی آخرین گزارش وزارت خارجه دولت روحانی در اجرای برجام از زاویه تحریم‌ها پرداخته است.
این گزارش ایتان در 203 صفحه و دو فصل منتشر شد که فصل اول نقد رویکرد مذاکره برای رفع تحریم و فصل دوم نقد گزارش آخر وزارت خارجه در اجرای برجام به مجلس بود. در فصل دوم، گزارش وزارت خارجه در اجرای برجام از 3 زاویه راهبردی، تحریم و هسته ای نقد و بررسی شده است. خلاصه مهم ترین موضوعاتی که گزارش ایتان براساس آن به نقد گزارش وزارت خارجه از زاویه تحریم ها پرداخته شامل موارد زیر است:
1- ادعای غیرواقعی صفر شدن صادرات نفت: گزارش وزارت خارجه در بخش های مختلفی، ادعاهایی را در مورد شرایط پیش از توافق برجام مطرح می کند که خلاف واقع هستند. به طورمثال وزارت خارجه ادعا کرده چون پس از تحریم های نفتی ایران در سال 2012، تولید نفت در عربستان افزایش پیدا کرده و قیمت کاهش یافته، در نتیجه در صورت عدم انجام توافق ژنو و سپس برجام، صادرات نفت ایران به صفر می رسید.
این درحالی است که بررسی آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)، اظهارات مسئولان داخلی و خارجه و همچنین مقایسه قیمت نفت در دو دوره تحریمی، نشان می دهد که برخلاف ادعای گزارش وزارت خارجه این اتفاق رخ نداد. علاوه براین کم اثر شدن اثر تحریم ها در دوران ترامپ و افزایش فروش نفت علی رغم تاکید قوانین آمریکا برای صفر شدن فروش نفت ایران نشان می دهد که گزارش وزارت خارجه آثار تحریم را برخلاف واقع بزرگنمایی کرده است. این بزرگنمایی در موارد دیگری از جمله تحریم های حوزه بیمه نیز تکرار شده است.
2- بزرگنمایی تحریم‌های شورای امنیت و غفلت از تحریم‌های آمریکا: وزارت خارجه هم در دوران مذاکرات و هم در گزارش خود به علت اشراف کم بر موضوع تحریم با بزرگنمایی رفع تحریم‌های شورای امنیت از رفع تحریم های اصلی و اثرگذار یعنی تحریم های ثانویه آمریکا غفلت کرده است. اگرچه رفع قطعنامه های شورای امنیت از نظر حقوقی و سیاسی ارزش بالایی دارد. اما قطعنامه های شورای امنیت از نظر تحریمی در مقابل تحریم های ثانویه آمریکا ارزش اقتصادی چندانی ندارند.
آمریکایی ها پس از قطعنامه 1929، از سال 2010 تا 2013 تحریم های فراسرزمینی یکجانبه ای را علیه ایران اعمال کردند، که هیچ از یک آنها در قطعنامه های شورای امنیت وجود نداشت. درواقع تمامی تحریم های مهم یعنی تحریم های بانکی و نفتی ایران بدون پشتوانه قطعنامه های شورای امنیت بود و آمریکا با استفاده از ابزار دلار این تحریم ها را بر ایران تحمیل کرده بود. اما مسئولان کشور فکر می کردند اصالت با تحریم های شورای امنیت بود. به طورمثال دکتر ظریف بعد از توافق ژنو گفته بود:«زمانی که تحریم‌های شورای امنیت فرو بریزد، تمام تحریم‌های دیگر آمریکا کاغذ پاره‌ای بیشتر نخواهد بود». درواقع اشتباه مسئولان ایرانی در درجه بندی اهیمت تحریم ها، باعث باقی ماندن تحریم های اصلی شد.
3- پذیرش منطق غیرقابل قبول دسته بندی تحریم‌ها و تبعات آن: گزارش وزارت خارجه با پذیرش منطق دسته بندی تحریم ها به تحریم های هسته ای و غیرهسته ای این موضوع را توجیهی برای رفع نشدن تحریم ها دانسته است.
این در صورتی است که بررسی قوانین تحریمی آمریکا از جمله بخش 312 قانون TRA، بررسی لیست تحریمی ایران و علل قرارگرفتن نهادهای مختلف در لیست تحریم نشان می دهد که قوانین تحریمی آمریکا هیچ تفکیکی بین علل تحریمی قائل نیست و عدم اشراف مسئولان ایرانی باعث پذیرش این منطق و سواستفاده آمریکا شده است. بررسی ساختار تحریم ها و اظهارنظر بانک های مختلف دنیا نیز نشان می دهد که پذیرش این منطق چگونه باعث شد تا ساختار تحریم های بانکی باقی بماند، لیست تحریم علیه ایران افزایش پیداکند و روابط کارگزاری بانکی و وصول مطالبات ایران از کشورهای خارجی حتی در دوره اجرای برجام با مشکل رو به رو شود.
4- ادعای غیرواقعی گام به گام بودن تعهدات ایران و آمریکا: گزارش وزارت خارجه، نامه جان کری در مورد توقف تحریم ها و ساختار برجام نشان می دهد که برخلاف ادعای وزارت خارجه تعهدات ایران و آمریکا گام به گام نبوده است و ایران صرفا به رفع کاغذی تحریم ها بسنده کرده. پیوست های گزارش وزارت خارجه نیز نشان می دهد که خود وزیر خارجه در طول دوران اجرای برجام در نامه به هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام اذعان داشته که انجام تعهدات ایران پیش از اجرای تعهدات آمریکا باعث شده تا آمریکا از انجام تعهدات اش سرباز زند.
5- تصور اشتباه وزارت خارجه درباره امکان سرمایه گذاری خارجی در دوره برجام: گزارش وزارت خارجه و دکتر ظریف بارها ادعا کرده اند که اگر در طول اجرای برجام سرمایه گذاری خارجی زیادی در ایران جذب می شد، هزینه خروج آمریکا از برجام بالا می رفت و آمریکا نمی توانست به راحتی از برجام خارج شود و بر ایران فشار حداکثری وارد کند. مطالعه موردی روند انعقاد دو قرارداد ایران با توتال و ایرباس نشان می دهد که برخلاف ادعای وزارت خارجه بازگشت پذیر بودن تحریم ها، لغو نشدن تحریم ها و منوط شدن توقف تحریم ها به تایید هر 120 یا 180 روز رئیس جمهور آمریکا و همچنین باقی ماندن ساختار تحریم ها و مشکلات بانکی نه تنها اجازه سرمایه گذاری بیشتر در ایران را نمی داد، بلکه سرمایه گذاری خارجی در ایران را صرفا منوط به نظر آمریکا می کرد. درواقع مشکلات مختلف سرمایه گذاری خارجی در طول اجرای دوره برجام، نشان می دهد که ساختار برجام اجازه سرمایه گذاری خارجی بدون هماهنگی با آمریکا در ایران را نمی داد و همین موضوع باعث شد تا آمریکا بدون هزینه از برجام خارج شود و شرکت ها پس از آن یک روز هم در ایران نمانند و بدون پرداخت جریمه از ایران بروند.
البته تصورات اشتباه مسئولان ایران قبل از رسیدن به توافق نیز در این تفکر اشتباه بی تاثیر نبود. صحبت های دکتر ظریف در طول دوره توافق که فکر می کرد ساختار برجام چنان محکم است که رئیس جمهورهای بعدی آمریکا نمی تواند آن را دچار خدشه کنند، نشان می دهد که برخلاف تصور آقای ظریف ساختار برجام چنان شکننده بود که رئیس جمهورهای آمریکا می توانستند با استفاده از آن و یا با ابزار خروج از آن ایران را تحت فشار قرار دهند.
6- دستاوردهای اقتصادی ناچیز برجام: گزارش وزارت خارجه سعی دارد دوره اجرای برجام را دوره ای سرشار از دستآورد اقتصادی بیان کند. اما اظهارات مقامات بانکی کشور، آمارهای بین المللی و همچنین وضعیت سرمایه گذاری خارجی نشان می دهد که بسیاری از دست آوردهای گفته شده توسط وزارت خارجه در برابر آنچه باید می شد ناچیز بود. به طور مثال آمارهای بین المللی نشان می دهد که تنها 15 درصد از دارایی بلوکه شده ایران در طول دوره اجرای برجام آزاد شده یا اظهارات مقامات بانکی کشور نشان می دهد که روابط کارگزاری بانکی و دریافت مطالبات نفتی ایران هیچگاه در طول اجرای برجام به اندازه ای نبود که ارز تک نرخی شود.
7- سکوت پرهزینه دولت درباره نقض مکرر برجام و خطوط قرمز رهبری: در طول اجرای برجام، این توافق هم براساس شروط رهبر انقلاب، هم براساس قانون مجلس و هم براساس متن برجام بارها نقض شده است. برخلاف ادعای وزارت خارجه نقض شروط و خطوط قرمز رهبری در زمینه رفع تحریم ها یک رویه ثابت در برجام بوده و نه استثنا. گزارش های مجلس نیز نشان می دهد که براساس قانون مجلس، برجام نقض شده است. علاوه براین نامه های دکتر ظریف به هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام نشان می دهد در طول اجرای برجام، این توافق بارها براساس متن خود توافق نیز نقض شده است. اما مذاکره کنندگان ایران علی رغم علم به نقض برجام، با این استدلال که نباید بهانه به دست دشمن داد، از پاسخ دادن به این نقض ها خودداری کردند. صحبت های دکتر روحانی، دکتر صالحی و فریدکا مویگرینی نشان می دهد که پاسخ ندادن به نقض های مکرر برجام چگونه باعث شد تا آمریکا در طول اجرای برجام دائما تحریم جدید علیه ایران وضع کند و نهایتا نیز برای فشار بیشتر بر ایران از برجام خارج شود.
8- محصور شدن برجام در قوانین داخلی آمریکا: برخلاف ادعای وزارت خارجه در گزارش خود، برجام کاملا محصور قوانین داخلی آمریکا بود. گیرکردن برجام در تار قوانین داخلی آمریکا باعث شد تا ایران نتواند از برجام بهره اقتصادی ببرد.
9- خروج آمریکا از برجام باعث ایجاد شکاف بین اروپا و آمریکا نشد: به اذعان گزارش وزارت خارجه، خروج آمریکا از برجام نه تنها باعث شکاف بین اروپا و آمریکا نشد، بلکه، صحبت های دکتر ظریف و روحانی در مورد همراهی نکردن اروپا با آمریکا پس از خروج این کشور از برجام، ناشی از ضعف دانش مذاکره کنندگان و مسئولان ایرانی بوده است.
10- رفع تحریم‌ها در مذاکرات وین حتی از برجام نیز بسیار کمتر است: بررسی مذاکرات وین از زاویه تحریمی با استناد به آنچه در گزارش وزارت خارجه آمده نشان می دهد که، رفع تحریم ها در مذاکرات وین حتی از برجام نیز بسیار کمتر خواهد بود و همچنین هیچ ضمانتی برای عدم خروج مجدد آمریکا از برجام وجود ندارد. بنابراین مذاکرات وین از نظر رفع تحریم ها و آورده اقتصادی هیچ نقطه مثبتی برای ایران ندارد و عملا ایران را در شرایط تحریم نگه خواهد داشت.
اینها خلاصه ای از نقدهای شبکه کانون های تفکر ایران(ایتان) بر آخرین گزارش وزارت خارجه دولت روحانی در اجرای برجام بود و برای اطلاع از مشروح و مستندات آن می توانید به گزارش کامل ایتان رجوع کنید./فارس