به گزارش راهبرد معاصر؛ تصمیم ترامپ و حلقه مشاورانش به تحریم احتمالی صنعت پتروشیمی و تحریم برخی از فلزات، موجی از عملیات روانی رسانه های مخالف را در پی داشت، در این نوشتار قصد داریم تا به برخی زمینه های اکولوژی تجاری این محصولات بپردازیم تا اعتبارسنجی منطقی تری از اخبار پیرامون این موضوع صورت گیرد.
صنعت هایی مانند پتروشیمی و فولاد حائز شرایط متفاوتی نسبت به بازار نفت هستند، در بازار نفت شاید چالش های عمده وجود داشته باشد ولی در این دو بازار که چیزی حدود 5 تا 10 درصد تولید ناخالص داخلی کشور را شامل می شود، دیگر خبری از چالش های صدور نفت وجود ندارد. همانطور که ریچارد نفیو در کتاب هنر تحریم اشاره می کند، نوع تولید و تنوع مشتری ها و منافذ تجاری ای که در این صنعت صورت می گیرد در واقع به گونه ای است که تحریم کننده نمی رسد تمامی مشتری ها را تحت فشار بگذارد و در می ماند، این نوشتار به برخی از این ویژگی ها می پردازیم، حداقل از جنبه تحریم های لجستیکی (و نه مالی) هیچ چالشی وجود ندارد.
اول: حجم واحد تجارتی
از مصائب صادرات محصولات نفتی یک این نکته بوده است که در محموله های بزرگ چندین هزار تنی جابجا می شده است، همین ردیابی و پایش صادرات این محصولات را با سختی موجه می کرده است. ولی در محموله های پتروشیمی یا فلزات لزوما این امر صادق نیست و می توان در محموله های بسیار کوچکتر این محصول را جابجا کرد. حداقل 80 درصد محصولات این صنعت که جامد هستند و جابه جایی آنها راحت‌تر است، با کمترین نوسان صادر خواهند شد.
دوم: ردیابی ترکیب
از مصائب دیگر صادرات نفتی این بوده است که این محصولات دارای ترکیب خاصی هستند و به نوعی نفت هر کشور ترکیب خاص خود را دارد، مثلا در تحریم های بیمه ای بیمه روچیلد لندن از همین ساختار بر پالایشگاه های آفریقای جنوبی فشار وارد کرد و باعث قطع صادرات ایران به این کشور شد، ولی این نکته در صادرات محصولات پتروشیمی صادق نبوده و در همه جای دنیا فولاد یا مس یا چدن دارای ترکیب مشابه است. تولیدات پتروشیمی ایران گسترده‌اند و کشور‌هایی نیز در این سال‌ها به محصولات تولیدی ما وابسته شده‌اند.
سوم: تنوع تولیدی
نفت تنها یک محصول است، ولی در زمینه پتروشیمی با احتساب صنایع پایین دستی میتوان دهها بلکه صدها محصول را تولید کرد، در این زمینه کار رصد و پایش برای دشمن به مراتب سختتر خواهد بود، چرا که با طیف متنوعی از محصولات روبرو خواهد بود. بیش از 250 تا 300 گرید متنوع در سبد محصولات پتروشیمی ایران وجود دارد که به اتکای این تنوع محصول، بازار صادراتی کشورمان نیز گسترده شده است. جایگزینی این بازار گسترده کار آسانی نیست و شرکت‌های پتروشیمی دنیا زیر بار این حجم از سرمایه‌گذاری نمی‌روند چون ممکن است این بازار برای آنها همیشگی نباشد.
چهارم: جغرافیای پر همسایه و طیف بالای مشتری ها
ایران با 17 همسایه دومین کشور پر همسایه دنیاست، این را در کنار نکات فوق الذکر بگذارید قطعا درک خواهید کرد که قضیه به این سادگی ها هم نیست. صادرات از طریق طرف سوم تجاری شرایط دشواری را برای طرف مقابل تداعی خواهد کرد. آخرین آمارها نشان می‌دهد که شبه قاره هند ۱۳ درصد، آسیای جنوب شرقی ۲۳ درصد، چین ۲۲ درصد، خاور دور ۱۸ درصد، کشور‌های اروپایی ۵ درصد و خاورمیانه ۱۹ درصد از سهم بازار صادرات محصولات پتروشیمی را به خود اختصاص می‌دهد. اروپا در مقاطعی کاهش خرید محصولات پتروشیمی از ایران را در دستور کار قرار داده است اما بازارهای دیگر به قوت خود باقی مانده‌اند. شرکت‌های صادرکننده محصولات پتروشیمی می‌گویند که حتی در صورت کاهش فروش در بازارهای صادراتی فعلی، ایران بازارهای جایگزین پیدا خواهد کرد[1].
پنجم: نوع تحریم اعمال شده
تحریم ها دارای طیف متنوعی هستند، نکته جالب این است که نوع تحریم اعمال شده در قضیه اخیر ضعیفترین نوع تحریم ها در طول تاریخ است؛ یعنی تحریم یک جانبه با رگه هایی از درون سرزمینی بودن، این یعنی به گونه ای آمریکا خود را تحریم کرده است، البته شدت این کار به این برمی گردد که آیا تحریم اخیر از نوع مالی آن هم از نوع SDN LIST است یا خیر؟ یعنی طرف معامله ایران در زمینه فولاد یا پتروشیمی وارد لیست ثانویه تحریم های مالی خواهد شد یا نه؟ که به نظر نمی رسد چنین باشد.
[1] روزنامه ایران شماره 7058