به گزارش «راهبرد معاصر»؛ روابط میان ایران و ترکیه در سال‌های اخیر به واسطه اختلافات در مسائل مختلف منطقه‌ای دچار تنش بوده است. با این حال موج خشکسالی همراه با گردوغبار و طوفان شن که سرتاسر غرب آسیا را درنوردیده به موضوع جدیدی مبدل شده که از قابلیت ایجاد تنشهای بزرگی در روابط میان دو کشور برخوردار است.
مراد دلالت پژوهشگر دیپلماسی آب و هیدروپولتیک در مصاحبه با «راهبرد معاصر» در خصوص سدسازیهای اخیر ترکیه و تاثیر آن بر خشکسالی‌های اخیر ایران، گفت: در بحث سدسازیهای ترکیه باید به این موضوع اشاره کرد که ترکیه در دو حوضه آبریز، یکی حوضه دجله و فرات و دیگری در حوضه ارس شروع به سد سازی کرده و در قالب پروژه‌های گاپ و داپ یکی از پروژه‌های دهگانه توسعه منطقه‌ای ترکیه شروع به ساخت سد های متنوع کرده و برای تولید برق و تأمین انرژی برق آبی منطقه خود دست به چنین اقدامی زده است. در پروژه گاپ سدهای متنوعی احداث شده است. مهمترین سد ایلیسو است که به اندازه کل سدهای ایران آب دارد. این امر باعث ایجاد خشکسالی در کشورهای سوریه و عراق و ایران شده است.
وی با اشاره به این موضوع که منشا گردوغبار در ایران و همچنین خشک شدن حورالعظیم به علت ساخت سدهای ترکیه بر روی رودخانه ارس است، گفت: در ایران گردوغباری که در تهران و شهرستان‌های ایران مشاهده می‌کنید منشأ خارجی دارد و روز به روز بیشتر می‌شود. حورالعظیم خشک شده، مهاجرت در این مناطق بسیار رونق پیدا کرده و مهاجرت به کلان شهرها افزایش یافته است و همه به دلیل ساختن سد بر روی رودخانه ارس است که اسم این پروژه ترکیه، (پروژه داپ) است، که سد مهم آن سد کاراکورت و سدهای‌های متنوعی است که در حوزه رودخانه ارس احداث شده، این موضوع باعث تهدید امنیت غذایی، زیست محیطی و آبی ایران گردیده است.
وی ادامه داد: پروژه گاپ تهدید غیرمستقیم بر علیه ایران و داپ تهدید مستقیم علیه ایران است. یعنی در آینده به دلیل اینکه سدهای متنوعی که روی رودخانه ارس و دجله و فرات احداث شده، ما باید برای تامین امنیت دیپلماسی و مذاکرات آبی دنبال کنیم. یعنی آینده کشورهای منطقه به ویژه کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا که بیشترین تنش آبی را خواهند داشت، آینده دیپلماسی و مذاکره آبی خواهد بود. این مسئله احتمال تنش بین کشورها را افزایش می‌دهد و باید هرچه زودتر نسبت به مسائل آبی منطقه به ویژه رودخانه‌های مرزی منطقه آگاه شویم و بتوانیم یک سازمان آب‌پایی منطقه‌ای در بین کشورهای حوضه آبریز ارس شکل دهیم. در حوضه آبریز دجله و فرات هم باید به همین شکل پیش برویم.
این پژوهشگر دیپلماسی آب تصریح کرد: کشورهای منطقه‌ای، غیر از ایران، عربستان عراق و سوریه و کشورهای حاشیه خلیج فارس هم تا حدودی با این مشکل مواجه شده‌اند و گردوغبار به آنجا هم رسیده و بحث دیپلماسی زیست محیطی را ایجاد می‌کند. در آینده، در منطقه غرب آسیا، سدسازیهای ترکیه بر رودخانه‌های مرزی باعث تنش در غرب آسیا خواهد شد. لزوم مقابله با تنش، دیپلماسی آبی و زیست‌محیطی است که تنها راهکار مقابله با این مشکلات است و راهبردی که کشورهای منطقه می تواند به آن دسترسی داشته باشند این است که با هم بر سر یک سازمان آب پایه یا مرکز مطالعات زیست محیطی توافق کنند. لذا میتوان گفت با روند سدسازی‌ها در منطقه آینده پرتنشی خواهیم داشت.
در حوزه سدسازی بحث پروژه جنوب‌شرقی گاپ ترکیه که یکی بحث‌انگیزترین و بزرگترین پروژه‌های موجود در سراسر جهان است. محل اجرای آن پروژه، مناطق کردنشین ترکیه بوده و هدف عمده آن ساخت ۲۲ سد و ۱۹ نیروگاه بر روی دجله و فرات بوده است، این پروژه همراه با توسعه شبکههای آب، آبیاری ۱.۸ میلیون هکتار زمین را برای ترکیه فراهم می‌کند و همچنین بخش عظیمی از انرژی ترکیه توسط نیروگاه‌های برق آبی این سدها تامین میگردد. اما بسیاری از تحلیلگران این پروژه را در راستای ایجاد تنش در مناطق کرد نشین می‌دانند که برای ازبین بردن هویت کردی در این کشور کلید خورده است. ترکیه به واسطه این سیاست می‌خواهد کردها از آنجا به سمت استانبول مهاجرت کنند و با ادغام آنان با ترک‌هایی که در ترکیه هستند، قصد دارد مناطق کاملاً کردنشین را از بین ببرد.
دلالت با بیان اینکه ترکیه از ابتدای تأسیس، با بحران هویت مواجه هست، افزود: پروژه گاپ و روش‌های همگام‌سازی ناشی از کوچ اجباری مردم این منطقه، تخریب آثار باستانی و نشانه‌های فرهنگی و هویت کردی، نتوانست مشکل هویت مسئله ترکیه را حل کند. اما پیامدهایی از قبیل جابجایی جمعیت، تخریب محیط‌زیست و تخریب میراث فرهنگی کردها، را برای کشور ترکیه به همراه داشت.
دلالت پژوهشگر دیپلماسی آب با تاکید بر اینکه پروژه گاپ ترکیه جز تخریب و ویرانی چیزی به همراه نداشته است، اظهار کرد: این پروژه آثاری از قبیل نابودی اروند رود، غارهای سه گانه، تخریب تالاب حورالعظیم و تبدیل آن به عنوان بزرگترین کانون بحران ریزگرد در منطقه، درگیرشدن ۲۵ استان غربی و مرکزی ایران با معضل ریزگرد و زیر آب رفتن آثار باستانی، از بین رفتن ۳۰۰ کیلومتر مربع از خاک ترکیه، کوچ حدود ۵۵۰۰ نفر از کردهای جنوب شرق و جنوب شرق آناتولی و محرومیت ۷۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی عراق از آبیاری و نابودی ۶.۵ میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی عراق و سوریه و ایجاد کانون‌های تولید گرد و خاک و فرسایش بادی و حرکت آن به سمت ایران را به همراه داشته است.
دلالت افزود: متاسفانه کشورهای پایین دست از جمله عراق و سوریه به دلیل جنگ‌های داخلی و ... نتوانستند در مجامع بین‌المللی طرح دعوا کنند و حق‌آبی خود را از رودخانه دجله و فرات بگیرند.
وی با طرح این موضوع که سدسازی های اخیر ترکیه در راستای توسعه طلبی اردوغان به شمار می‌آید، افزود: سدسازیهای ترکیه که گاپ و داپ هستند در دو پروژه مستقیم و غیر مستقیم با ایران رابطه دارند، که این در راستای سیاست‌های خیال‌بافانه اردوغان است که بتواند در ترکیه بحث ناعثمانی‌گری‌های خودش را مطرح کند و به همین خاطر ابزار توسعه طلبی اردوغان از طریق آب است. اما باید بدانیم پروژه گاپ تأثیر غیرمستقیم بر ایران و پروژه داپ تأثیر مستقیم بر ایران دارد. وقتی تأثیر مستقیم داشته باشد، قطعا تهدیدی برای ما به حساب می‌آید. امنیت زیستی، امنیت ملی، امنیت آبی و به ویژه امنیت غذایی ما را تهدید می‌کند. این یعنی که ما باید با آگاهی با این موضوع برخورد کنیم.
دلات خاطر نشان کرد: سدسازی هایی که ترکیه در حوضه دجله و فرات انجام می‌دهد، خروجی آن ایجاد گرد و غبار برای ایران است و با سدسازی در حوزه ارس، غیر از اینکه بحث گردوغبار را داریم، در پایین دست، کشاورزی، صنعت و شرب ما نیز به این رود به طور مستقیم وابسته است و باعث می‌شود در آینده به مشکل بر بخوریم و امنیت آبی چند شهر ما به مشکل بر بخورد.
وی افزود: مسئله محیط زیست به شدت برای ما حائز اهمیت است. برای ما مهم است که بدانیم در حوضه آبریز ارس چه اتفاقی می‌افتد. سدسازی‌هایی که ترکیه بر روی رودخانه‌های اصلی دنبال کرده است، تهدید امنیت زیست محیطی ایران است. ترکیه در هجده سال اخیر ۵۸۵ سد ساخته است یعنی سدسازی را تقریبا دوبرابر کرده است. همه اینها به عنوان ابزار سیاسی_ امنیتی علیه کشورهای همسایه به کار می‌رود و کشور ما هم از این موارد استثنا نیست.
دلالت در پایان خاطر نشان کرد: از بین قاره‌های و مناطق مختلف جهان، منطقه غرب آسیا جزو مناطق پر تنش حوضه آبی خواهد بود، که از پنج حوزه پر تنش آبی در دنیا، کشور ایران در دو حوزه کاملاً مشترک است یکی حوزه دجله و فرات در غرب و دیگری حوضه آبریز ارس است که جزو پرتنش ترین حوضه آبریز دنیا هستند این نشان می‌دهد بایدستی دیپلماسی‌های فعالانه در حوزه آب ایجاد کنیم که بهترین مسیر برای اصلاح وضع موجود و نجات محیط زیست و کاهش آسیب های ناشی از آن است.