به گزارش راهبرد معاصر؛ مهاجرت نخبگان یا آنچه طی سال‌های اخیر از آن به «فرار مغزها» یاد می‌شود، یکی از مسائلی است که جامعه ایرانی را به طور عام و جامعه علمی کشور را به طور خاص در دهه های اخیر با چالش‌های زیادی روبرو کرده است. آمارهای زیاد و گاه متناقضی از این پدیده اجتماعی منتشر می شود اما تاکنون هیچ پژوهش جامعی در پیوند با فرار مغزها انجام نشده است.
بهرام صلواتی (مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف) درباره آخرین آمار و وضعیت بازگشت نخبگان از دانشگاه‌های برتر سراسر دنیا به کشور گفت: به طور کل حدود ۱۲۸۰ نفر از متخصصان یا فارغ التحصیلان ایرانی خارج از کشور طی چهار سال گذشته به ایران بازگشته و اکنون مشغول به کار شده‌اند. تعدادی از این افراد در حوزه آکادمیک و تعدادی در شرکت‌های دانش بنیان مشغول به فعالیت هستند. در این میان تعدادی از افراد نیز طرح‌های فناورانه انجام می‌دهند.
وی در ادامه با اشاره به مشخصات و رزومه تحصیلی این افراد گفت: تعداد ۲۶۳ نفر از فارغ التحصیلان و نخبگان از بیست دانشگاه برتر دنیا و تعداد ۳۸۲ نفر از نخبگان از صد دانشگاه برتر دنیا هستند که در مجموع بیش از ششصد نفر می‌شوند که از دانشگاه های تراز اول جهان به ایران بازگشتند. علاوه بر اینها تعداد ۳۲۰ نفر از دویست دانشگاه برتر و تعداد ۲۹۸ نفر از چهارصد دانشگاه برتر جهان به کشور خود برگشته‌اند که در کل ۱۲۸۰ نفر می‌شوند.
مدیر رصد خانه مهاجرت ایران در پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف درباره بررسی این آمارها توسط بنیاد ملی نخبگان گفت: این آمار مجموع همه آمارهایی است که ما از بازگشت نخبگان در دست داریم. ما به همراه بنیاد ملی نخبگان به طور مرتب به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری گزارش بازگشت نخبگان را ارائه می‌دهیم. تاکنون درخواست همکاری ۴۸۲۰ نفر از این متخصصان و نخبگان با مرکز تعاملات بین المللی علم و فناوری تایید شده است که از این آمار، تعداد ۱۷۰۰ نفر سخنرانی و کارگاه تخصصی در داخل کشور داشته‌اند.
صلواتی درباره میزان کمک هزینه یا سطح پرداخت در مقاطع پسادکتری و استادیاران تازه پیوسته به اعضای هیأت علمی دانشگاه گفت: در حال حاضر متوسط دریافت یک استادیار پایه یک دانشگاه حدود چهار میلیون و پانصد تا پنج میلیون تومان است، لذا هر کس که از هر جای دنیا به ایران برگشته باشد و بخواهد در دانشگاه استخدام شود به طور متوسط همین میزان حقوق دریافت خواهد کرد.
عضو پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف اظهار داشت: آن دسته از فارغ التحصیلان و نخبگانی که به ایران می‌آیند، جهت بررسی مدارک تحصیلی و علمی خود و طی کردن مراحل اداری باید در یک بازه زمانی یک تا دو سال منتظر بمانند تا بتوانند در فرآیند جذب متمرکز هئیت علمی وزارت علوم جذب شوند. از این رو طرح حمایت از متخصصان بازگشتی معاونت علمی تا زمانی که (حدود دو سال) این افراد بتوانند به عنوان عضو هیات علمی جذب دانشگاه شوند، برای این که انگیزه و استعداد آنها هدر نرود و بتوانند فعالیت آموزشی یا پژوهشی انجام دهند و همچنین برای اینکه زمینه جذب آنها نیز تسهیل شود، از آنها در قالب طرح پسادکتری حمایت می‌کند و حقوق استادیارپایه یک دانشگاه را به آنها می‌دهد.
وی اضافه کرد: اگر می‌خواهیم نیروهای ارزشمند و سرمایه‌های انسانی مان را نگه داریم، باید انگیزه لازم برای آنها را نیز ایجاد کنیم؛ به عنوان مثال نمی‌شود؛ انتظار داشت در حالی که در کشورهای همسایه یک شخص چند برابر داخل ایران حقوق بگیرد؛ با این شرایط نیروهای متخصص تمایل به مهاجرت پیدا نکنند. از طرفی ضرورت دارد به مکانیزم‌های جبرانی، شایسته سالاری و مسائل انگیزشی در اعضای هیئت علمی نیز توجه ویژه‌ای شود.
مدیر رصد خانه مهاجرت ایران در پایان خاطرنشان کرد: اگر صرفا انگیزه‌ها و مکانیزم‌های مالی را در نظر بگیریم، باید در نظر داشته باشیم که انگیزه‌های مالی داخل کشور با توجه به شرایط اقتصادی فعلی غیرجذاب هستند و برای جذاب کردن حضور و فعالیت متخصصان و سرمایه‌های انسانی باید فکری اساسی کرد که در این راستا معاونت علمی ریاست جمهوری و بنیاد ملی نخبگان در زمینه جذب و بازگشت نخبگان داخل و خارج از کشور فعالیت‌هایی انجام می‌دهند. به نظر من وزارت علوم نیز هر چه سریعتر باید فکر و چاره ای اساسی برای موضوع جذب و نگهداشت اعضای هیات علمی و بخصوص سرمایه های پژوهشی داخل کند و باید در این زمینه فعالیت بیشتری داشته باشد.