به گزارش راهبرد معاصر، یارانه ارانه سود اقتصادی است که معمولاً دولتها به تولیدکنندگان کالا برای تقویت بازار رقابتی کشورها پرداخت می‌کنند و این یارانه‌ها ممکن است مستقیم یا غیرمستقیم باشد. از آذر سال 89 در ایران ماهانه به هر نفر مبلغ 45500 تومان به عنوان یارانه به حساب سرپرست خانوارها واریز می شود.
هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران
هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران یکی از مهم‌ترین بخش‌ها و نمایان‌ترین بخش طرح تحول اقتصادی است که به تغییر فرایند دادن یارانه‌ها می‌انجامد. در این فرایند با حذف تدریجی یارانه‌ها از مواد سوختی، مواد خوراکی، آب، برق و سایر اقلام در ایران نوع دادن تغییر می‌کند که بخشی از این یارانه‌های حذف شده (۶۰ درصد در سال ۱۳۹۰) به صورت نقدی به مردم پرداخت می‌شود و سایر درآمد این کار صرف کار‌های عمرانی و فرهنگی می‌شود. این کار در اواخر دههٔ ۱۳۸۰ به اجرا گذاشته شد و بخش عمدهٔ آن در دههٔ ۱۳۹۰ انجام خواهد شد. از هدفمندسازی یارانه‌ها به عنوان بزرگترین طرح تاریخ اقتصادی ایران نام برده می‌شود.
مرحله اول
تا مهر ۱۳۸۹، فرم‌های اطلاعات اقتصادی برای دریافت یارانه نقدی از سوی ۶۸ میلیون و ۴۸۲ هزار و ۷۵۸ نفر در قالب حدود ۲۰ میلیون خانوار تکمیل شد.
اولین پرداخت
در اولین مرحله واریز یارانه نقدی در آذر ۱۳۸۹ به حساب خانوارها، با پرداخت ۴۰ هزار و پانصد تومان به ازای هر نفر در ماه، در مجموع ۴ هزار و هشتصد میلیارد تومان به حساب‌ها واریز شد. دولت ایران مبلغ نزدیک به ۵ هزار میلیارد تومان به منظور واریز ۸۱ هزار تومان یارانه نقدی دوماهه به ازای هر فرد، برای ۶۰ میلیون و پانصد هزار نفر مشمول طرح در این مرحله در نظر گرفته بود.
طبقه‌بندی
یارانه‌ها را می‌توان به شکل‌های مختلفی طبقه‌بندی کرد:
دسته بندی یارانه در حساب‌های مالی
از نظر دسته بندی در حساب‌های مالی یارانه در دو دستهٔ مستقیم و غیر مستقیم طبقه بندی می‌شود.
الف: یارانه مستقیم یارانه مستقیم مقدار هزینه‌هایی است که به طور کلی دولت برای حفظ منافع اقشار با درامد پایین جامعه برای خرید کالاها و خدمات می‌پردازد. این نوع هزینه کرد عمدتا دریافت کنندگان کاملا مشخص و برخوردار از شخصیت حقوقی دارد، موسسات و شرکت‌های تولید کننده و ارائه دهندهٔ کالاها و خدمات زیر بنایی که تولید و ارهائه خدمت شان در جهت منافع عمومی، سبب زیان مالی انها می‌شود، از این دسته‌اند. همانند شرکت‌های تولید کننده اب و برق و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات حمل و نقل عمومی. یارانه مستقیم خود به دو نوع یارانه تولیدی و یارانهٔ مصرفی تقسیم می‌شود.
ب: یارانهٔ غیر مستقیم: یارانهٔ غیر مستقیم یارانه‌ای است که بابت ثابت نگه داشتن قیمت مصرف کننده یا تضمین قیمت تولید کننده اختصاص می‌یابد. این نوع یارانه جنبهٔ کالایی دارد و گیرندگان ان متعددد هستند.
دسته بندی یارانه از منظر مرحله‌ای که کالا و خدمت مشمول یارانه می‌شود
۱) یارانهٔ تولیدی:
یارانهٔ تولیدی به هر نوع مداخلهٔ دولت در اقتصاد که منجر به کاهش هزینه‌های تولید برای تولید کننده و یا افزایش قیمت دریافتی توسط تولید کننده گردد، گفته می‌شود. به عنوان مثال کمک‌های دولت به صنایع و کشاورزان از این دسته‌اند.
۲)یارانهٔ مصرفی:
یارانهٔ مصرفی همانند یارانهٔ تولیدی به هر نوع تاثیر دولت که باعث می‌شود مصرف کننده قیمتی کمتر از قیمت بازار را پرداخت نمایداطلاق می‌شود.
۳)یارانهٔ خدماتی:
یارانهٔ خدماتی عبارت است از برخی کمک‌های دولت به موسسات و شرکت‌های خدمات عمومی که خدمات خود را با قیمتی کمتر از هزینهٔ تمام شده به مصرف کنندگان عرضه می‌نمایند. به بیان دیگر یارانهٔ خدماتی یارانه‌ای است که دولت به منظور کاهش برخی از هزینه‌های خدماتی برای مصرف کنندگان، به پاره‌ای از خدمات عمومی پرداخت می‌کنند. این قبیل خدمات بیشتر در بر گیرنده یخدمات عمومی شهری است. یارانه هابر اساس اینکه در قانون بودجهٔ کشور به طور مشخص ذگر شده یا به طور ضمنی لحاظ می‌شوند، به دو دستهٔ آشکار و پنهان تقسیم می‌شوند.
دسته بندی یارانه از نظر چگونگی توزیع در جامعه
یارانه‌ها از نظر اینکه چگونه در جامعه توزیع می‌شوند به سه گروه تقسیم می‌شوند: ۱) یارانهٔ باز (مثل یارانهٔ بنزین قبل از سهمیه بندی که بدون محدودیت، به میزان متفاوت و بسته به اینکه هر کس چه مقدار مصرف کند در اختیار همه قرار می‌گرفت .) ۲) یارانهٔ سرانه (یارانهٔ سرانه :مثل یارانه کالاهای کالابرگی که به شکل محدود و مشخص وبه طور مساوی و برابر در میان همهٔ افراد جامعه توزیع می‌شود .) ۳)یارانهٔ هدفمند (مثل یارانه به شکل بن‌ها و کالا برگی‌هایی که به گروه‌های مشخصی از افراد جامعه مانند کارگران، کارمندان، ازکار افتادگان و مستمری بگیران پرداخت می‌شود)
یکی از عمده ترین موارد یارانه باز یا یارانه بر بازار را دولت از طریق تعیین قیمت کمتر از قیمت واقعی انجام می‌دهد. از انجا که خود دولت عرضه کننده چنین کالاها و خدمات عمومی وخصوصی است، وکنترل عرضه در دست دولت است، تعادل در بازار مربوطه به وجود آمده و منجر به ایجاد بازار غیر رسمی نخواهد شد. به عبارات دیگردولت در حد تقاضای موجود در قیمت‌های تعیین شده مبادرت به عرضهٔ کالا یا خدمت مورد نظر می‌نماید. بدیهی است که در چنین بازاری مقدار مصرف و تولید بیشتر از حد واندازهٔ بهینه در بازار صورت گرفته و اولین تاثیر آن مشابه یارانه بر واحد و یا قیمت در بازار کالاهای خصوصی عدم کارایی در تخصیص منابع است، ولی یارانه از خزانه پرداخت نمی‌شود، بلکه درامد دولت که باید به خزانه واریز شود به مقدار یارانه پنهان کاهش می‌یابد.
اهداف یارانه
سوبسید از نظر دولتها نوعی مالیات منفی محسوب شده، در رده مالیات‌ها در بودجه دولتی لحاظ می‌گردد. به این دلیل یارانه را مالیات منفی به حساب می‌آورند که این مالیات از طرف دولتها، پرداخت می‌شود، نه دریافت. پرداخت یارانه از دیدگاه دولتها به علت اهداف: اقتصادی، توسعه‌ای، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی پرداخت می‌گردند. این اهداف می‌تواند در پرداخت یارانه به مصرف‌کننده، تولیدکننده، ادارات خدماتی، صادرکننده و یا واردکننده تحقق یابد.
وبه طور کلی اهداف یارانه را می‌توان در سه مورد زیر خلاصه کرد: ۱)هدف مند نمودن بکارگیری منابع کمیاب ۲)تثبیت قیمت‌ها ۳)توزیع در امد
نحوه پرداخت یارانه
امروزه در جهان یارانه‌ها بیشتر به تولیدکنندگان و یا محصولات کشاورزی پرداخت می‌شود؛ به گونه‌ای که باعث صیانت وضعیت معیشتی تولیدکنندگان و زارعان در مقابل نوسانات قیمت شده و ادامه تولید در کشورها با مشکلی مواجه نمی‌گردد. اگر اعطاء این نوع یارانه‌ها با حمایت‌های دولتی در مقابل نوسانات قیمت وجود نداشته باشد، ممکن است باعث ورشکستگی شدید در بازار تولید صنعتی و کشاورزی گردد. مدلهای دیگری از نحوه پرداخت یارانه در کشورهای مختلف وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به یارانه مستقیم اشاره کرد که به صورت نقدی به اقشار آسیب‌پذیر پرداخت می‌شود؛ هم اکنون یارانه مستقیم در رأس برنامه‌های دولت ایران می‌باشد.
افزایش مبلغ یارانه در سال 99
سخنگوی کمیسیون تلفیق لایحه بودجه کل کشور در سال ۹۹ اعلام کرد که مبلغ یارانه نقدی در سال آینده به ۷۲ هزار تومان به زای هر نفر افزایش خواهد یافت.
هادی قوامی در نشست خبری با تشریخ آخرین مصوبات کمیسیون تلفیق گفت: براساس مصوبه کمیسیون در سال آینده ۲۸ هزار تومان به مبلغ یارانه در سال ۹۹ اضافه خواهد شد و از ابتدای فروردین سال آینده رقم یارانه نقدی از ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان به ۷۲ هزار تومان به ازای هر نفر افزایش می‌یابد.
وی افزود: بر اساس مصوبه کمیسیون تلفیق از مبلغ ۳۱ هزار میلیارد تومانی که در لایحه بودجه برای اجرای طرح حمایت معیشتی خانوارها در نظر گرفته شده بود ۲۰ درصد برای افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی که ۷ میلیون نفر هستند اختصاص می‌یابد و ۲۸ هزار میلیارد تومان باقیمانده بین ۷۸ میلیون یارانه بگیر به صورت یکسان توزیع خواهد شد. با این مصوبه کمیسیون تلفیق ۱۸ میلیون نفری که یارانه معیشت نمی‌گرفتند از این به بعد این یارانه را متناسب با اعضای خانوار دریافت می‌کنند و مبلغ یارانه مددجویان بهزیستی و کمیته امداد نیز به ۱۲۲ هزار تومان افزایش پیدا خواهد کرد.
به گفته‌ی قوامی، در سال آینده تنها یک یارانه که ترکیبی از یارانه نقدی و یارانه معیشتی بنزین است پرداخت می‌کنند.
سخنگوی کمیسیون تلفیق همچنین مبالغ دریافتی و پرداختی تبصره ۱۴ لایحه بودجه مربوط به درآمد‌های هدفمندی یارانه‌ها را به این شرح عنوان کرد:
الف. – دریافتی‌ها
۱- دریافتی حاصل از فروش داخلی فرآورد‌های نفتی ۷۷ هزار میلیارد تومان
۲- دریافتی حاصل از فروش صادراتی فرآورد‌های نفتی پس از کسر ما به التفاوت خوراک تحلیلی و فرآورد‌های نفتی دریافتی از پالایشگاه‌ها ۸۸ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان
۳- دریافتی حاصل از فروش داخلی گاز طبیعی با احتساب عوارض گاز رسانی و عوارض و مالیات ارزش افزوده حدود ۳۱ هزار میلیارد تومان
۴- دریافتی حاصل از فروش برق به مشترکین با احتساب عوارض و مالیات بر ارزش افزوده پس از کسر عوارض موضوع ماده ۵ قانون حمایت از صنعت برق ۲۴ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان
۵- سوخت نیروگاه‌ها ۴۲۰ میلیارد تومان
۶- خوراک میعانات گازی پتروشیمی‌ها حدود ۲۶ هزار میلیارد تومان
۷- منابع حاصل از فروش آب ۳ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان
ب: پرداختی:
۱- عوارض و مالیات بر ارزش افزوده فرآورد‌های نفتی فروش داخلی ۱۰ هزار میلیارد تومان
۲- عوارض و مالیات بر ارزش افزوده گاز طبیعی ۲۳۶۰ میلیارد تومان
۳- عوارض و مالیات بر ارزش افزوده برق هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان
۴- عوارض و مالیات بر ارزش افزوده سوخت نیروگاه‌ها ۳۵ میلیارد تومان
۵- بازپرداخت تعهدات طرح‌های بهینه سازی مصرف انرژی، حمایت از حمل و نقل عمومی، گازرسانی و جمع آوری گاز‌های همراه و مشعل ۸ هزار میلیارد تومان
۶- عوارض گازرسانی موضوع ماده ۶۵ قانون الحاق برخی از مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت ۲ از گاز – سهم ۵۰ درصدی (۳۰ درصد بابت گرمایش مدارس به سازمان بهینه سازی مصرف سوخت و ۲۰ درصد به سازمان نوسازی توسعه و تجهیز مدارس کشور) هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان
۷- عوارض گازرسانی موضوع ماده ۶۵ قانون الحاق برخی از مواد به قانون تنظیم برخی از مقررات مالی دولت – سوخت نیروگاه‌ها سهم ۵۰ درصدی (۳۰ درصد بابت گرمایش مدارس به سازمان بهینه سازی مصرف سوخت و ۲۰ درصد به سازمان نوسازی و توسعه و تجهیز مدارس کشور حدود ۱۸ میلیارد تومان)
۸- اجرای طرح ایمن سازی و هوشمندسازی جایگاه‌های سی‌ان جی ۳۵۰ میلیارد تومان
۹- اجرای معافیت مدارس از پرداخت هزینه‌های گاز مصرفی ۶۰ میلیارد تومان
۱۰- اجرای معافیت مدارس از پرداخت هزینه‌های برق مصرفی ۳۰ میلیارد تومان
۱۱- اجرای معافیت مدارس از پرداخت هزینه‌های آب مصرفی ۱۰ میلیارد تومان
۱۲- بازپرداخت تعهدات وزارت نیرو بابت نیروگاه‌های سیکل ترکیبی از محل سوخت نیروگاه‌ها ۳۶۲ میلیارد تومان
۱۳- هزینه حمل و نقل و توزیع فرآورد‌های نفتی ۱۰ هزار میلیارد تومان
۱۴- عوارض توسعه، نگه داشت و نوسازی شبکه خطوط لوله انتقال نفت خام، میعانات گازی و فرآورد‌های نفتی، تاسیسات و انبار‌های فرآورد‌های نفتی و پالایشگاه‌های دولتی (با نرخ محاسباتی مالیات صفر) ۲۰۰۰ میلیارد تومان
۱۵- سهم ۱۴ و نیم درصد شرکت ملی نفت ایران از خوراک میعانات گازی پتروشیمی‌ها ۳۷۰۰ میلیارد تومان
۱۶- سهم ۱۴ و نیم درصد شرکت ملی نفت ایران از محل فروش داخلی فرآورد‌های نفتی ۵۳۸۰ میلیارد تومان
۱۷- سهم ۱۴ و نیم درصد شرکت ملی نفت ایران از محل صادرات فرآورد‌های نفتی ۱۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان
۱۸- هزینه‌های تولید، انتقال و توزیع و فروش گاز طبیعی ۱۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان
۱۹- عوارض گاز رسانی، موضوع ماده ۶۵ قانون الحاق برخی از مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت ۲ از گاز – سهم ۵۰ درصد شرکت ملی گاز ایران ۱۳۰۰ میلیارد تومان
۲۰- عوارض گاز رسانی موضوع ماده ۶۵ قانون الحاق برخی از مواد به قانون تنظیم برخی از مقررات مالی دولت – سوخت نیروگاه‌ها سهم ۵۰ درصد شرکت ملی گاز ایران
۲۱- هزینه تولید، انتقال و توزیع فروش و خرید برق از نیروگاه‌های بخش خصوصی ۲۲ هزار میلیارد تومان
۲۲- هزینه تولید و انتقال و توزیع و فروش آب ۳۰۰۰ میلیارد تومان
مصارف هدفمندی
۲۳ و ۲۴ پرداخت یارانه نقدی و غیر نقدی خانوارها و اجرای طرح حمایت معیشتی خانوارها ۷۰ هزار میلیارد تومان
۲۵- کاهش فقر مطلق خانوار‌های تحت حمایت کمیته امداد و بهزیستی، اجرای قانون حمایت از معلولین، اجرای ماده ۶ قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت، اجرای تبصره ذیل ماده ۳۸ قانون جامع خدمات رسانی ایثارگران ۱۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان
۲۶- ماده ۴۶ قانون الحاق برخی از مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت ۲ موضوع کاهش هزینه‌های مستقیم سلامت مردم، ایجاد دسترسی عادلانه مردم به خدمات بهداشتی و درمانی، کمک به تامین هزینه‌های تامل ناپذیر درمان، پوشش دارو، درمان بیماران خاص و صعب‌العلاج که از طریق بند د. ماده ۲۸ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت ۲ اعمال می‌شود ۵۲۰۰ میلیارد تومان
۲۷- اجرای سایر اهداف مندرج در قانون برنامه ششم توسعه، اجرای مواد ۸ تا ۱۱ قانون هدفمند کردن یارانه ها، حق بیمه سهم دولت اقشار خاص (از جمله رانندگان حمل و نقل درون و برون شهری، قالیبافان)، کمک به رزمندگان معصر ۵ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان
۲۸- یارانه نان و خرید تضمینی گندم ۱۲ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان
۲۹- تغذیه و امور رفاهی دانشجویان ۴۰۰ میلیارد تومان
۳۰- تولید واشتغال، حمل و نقل ریلی و مسکن و نهاد‌های کشاورزی و صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان و روستایی ۱۰ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان
۳۱ – سایرمصارف هدفمندی به شرح مندرج در جداول ۷ و ۹ این قانون
سخنگوی کمیسیون تلفیق با اشاره به منابع ۲۵۰ هزار میلیارد تومانی حاصل از اجرای هدفمندی یارانه‌ها گفت: این منابع در سرجمع بودجه عمومی کشور که ۴۸۴ هزار میلیارد تومان است نیامده و پیشنهادی مطرح شد که برای شفاف سازی این رقم به سرجمع بودجه عمومی اضافه شود، ولی بنا به مصالحی از جمله این که بخشی از آن بودجه شرکت‌های دولتی است، این پیشنهاد رای نیاورد.
قوامی یاد آور شد: طبق مصوبه کمیسیون تلفیق در صورت افزایش دریافتی ناشی از صادرات و فرآورد‌های نفتی و یا ناشی از تفاوت دریافتی نرخ ارز یا کاهش مصرف داخلی اتفاق بیفتد این رقم به یارانه نان و خرید تضمینی گندم اضافه می‌شود.
سخنگوی کمیسیون تلفیق خاطر نشان کرد: بر اساس مصوبه کمیسیون حدود یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان نیز به بیمه زنان سرپرست خانوار و بد سرپرست اختصاص می‌یابد.
وی ادامه داد: بر اساس مصوبه دیگر وزارت تعاون موظف است با استفاده از کلیه بانک‌های اطلاعاتی که در اختیار دارد و بر اساس معیار‌ها و ضوابط نسبت به شناسایی و حذف سه دهک از یارانه بگیران اقدام کند. همچنین سازمان هدفمندی مکلف است امکان ثبت نام برای کسانی که موفق به ثبت نام یارانه نشدند را فراهم کند.
قوامی خاطر نشان کرد: بر اساس مصوبه کمیسیون تمام وجوه دریافتی از آب و برق حداکثر دو هفته از زمان واریز شرکت‌ها به شرکت‌ها برگشت داده می‌شود تا کار شرکت‌ها با اخلال مواجه نشود.
سخنگوی کمیسیون تلفیق از مصوبه دیگر این کمیسیون برای بیمه دو هزار نفر از راهنمایان گردشگری در سال ۹۹ خبر داد و گفت: طبق مصوبه دیگر کمیسیون در سال ۹۹ خرید برق از نیروگاه اتمی بوشهر بر اساس هزینه تمام شده حسابرسی شده این نیروگاه صورت می‌گیرد.