به گزارش راهبرد معاصر؛ ماهواره نظامی نور ۱ به‌عنوان نخستین ماهواره نظامی جمهوری اسلامی ایران (چهارشنبه ۳ اردیبهشت‌ماه سال 1399) از کویر مرکزی ایران با موفقیت به فضا پرتاب شد و در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین قرار گرفت.
قرار گرفتن این ماهواره ایرانی در مدار زمین، با بازتاب‌های گسترده رسانه‌های جهانی و منطقه‌ای مواجه شد. چنانچه بسیاری از رسانه‌های جهان و منطقه آن را دستاورد بزرگی برای ملت ایران خواندند. در این میان برخی کشورها ازجمله ایالات‌متحده و متحدانش، واکنش منفی به این دستاورد ایران نشان داده و نسبت به پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره نظامی «نور» عمیقاً ابراز نگرانی کردند.
در این یادداشت درصدد برآمدیم، ضمن اشاره به اهمیت راهبردی فناوری‌های فضایی و تبیین نقش ماهواره‌ها در افزایش قدرت و منافع ملی یک کشور، به تبیین اهمیت راهبردی ماهواره نظامی نور، روش عملکرد و نیز کارکرد آن بپردازیم.
در حال حاضر فناوری فضایی به‌واسطه اهمیت راهبردی و ایفای نقش حیاتی و مهم در حل مشکلات جهان به شمار می‌رود. قدرت‌های بزرگ جهانی از فضا و فناوری فضایی با پیچیده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها افزایش اقتدار بین‌المللی خود استفاده می‌کنند. نقش فناوری فضا در آینده در انتقال اطلاعات و داده‌ها، موقعیت‌یابی و ناوبری، شناسایی و مخابرات در جهان بسیار مهم و ضروری خواهد بود و محور گسترش پایدار و عامل اصلی رشد دانش و فناوری و افزایش ثروت ملی محسوب خواهد شد. براین مبنا هرروز دامنه فعالیت‌های فناوری فضایی به‌ویژه توسط کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته گسترش و بر میزان سرمایه‌گذاری در این عرصه افزوده می‌شود.
فناوری فضایی می‌تواند به‌عنوان عامل بازدارنده‌ای در مقابل قدرت‌های مهاجم عمل کند و پرستیژ ملی کشورهای صاحب این فناوری را در مذاکرات بین‌المللی افزایش دهد. فناوری‌های فضایی با عوامل برشمرده آن، به‌عنوان پیشران تحولات راهبردی، در ابعاد اقتصادی، اجتماعی فرهنگی، سیاسی، امنیتی و دفاعی، موجب دستیابی به قدرت در فضاهای جغرافیایی (ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک) شده است، آثار مثبت این پیشران را می‌توان در توسعه رفاه، تسهیل زندگی برای بشر، تسهیل حکمرانی و چاره‌جویی برای مخاطرات، ملاحظه نمود، لذا اهمیت و تأثیر فناوری‌های فضایی در تحولات راهبردی، قدرت ناشی از تسلط بر قلمروهای فضایی، فناوری‌های مربوط به آن و ایجاد قابلیت‌های ملی، ایجاب می‌کند که در برنامه‌های پیشرفت و توسعه کشور، به این عنصر توجه ویژه‌ای مبذول شود.(1)
ماهواره‌ها جزء مهم‌ترین ابزارها و همچنین مهم‌ترین دستاوردهای بشری در فناوری فضایی به شمار می‌روند. در مورد نقش ماهواره‌های فضایی در افزایش قدرت و منافع ملی کشورها می‌توان گفت که در حال حاضر ماهواره‌ها با گردش به دور زمین انبوهی از اطلاعات متنوع و مفید را در اختیار کشورها قرار می‌دهند. ماهواره‌ها در چرخه و فرآیند بهره‌وری از فضا جایگاه انحصاری دارند، به این دلیل که این سامانه نه‌تنها در کاوش، پویش و پژوهش مهم‌ترین نقش رادارند، بلکه مکمل فناوری‌ها و سامانه‌های فضایی دیگر نیز می‌باشند. به همین دلیل فناوری‌های فضایی با ماهواره‌ها شناخته‌شده، تکمیل و همچنین گسترش نیز می‌یابند. ماهواره طبق تعریف موجود به سامانه‌ای گفته می‌شود که در مداری به دور یک سیاره در حال گردش باشد. فناوری ماهواره به‌عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین موضوع در پژوهش‌های فضایی، جایگاه ویژه‌ای درزمینه های گوناگون ارتباطی پیداکرده است.(2)
ماهواره‌های فضایی به‌واسطه قابلیت‌های گسترده‌ای که دارد به‌عنوان یکی از عوامل مهم و جدید برای تولید قدرت شناخته می‌شوند. کشورها و قدرت‌ها از مناطق مهم فضا به‌عنوان بستری برای افزایش اقتدار بین‌المللی خود استفاده می‌کنند، چراکه داشتن تسلط بر روی این مناطق به کشورهای دارنده آن این امکان را می‌دهد که در ابعاد سیاسی، اقتصادی، نظامی و... حوزه و شدت نفوذ و توانایی مدیریت امور را افزایش دهند و منافع ملی خود را به حداکثر برسانند. درواقع عدم توجه کشورها به ماهواره‌های فضایی و عدم اعمال حاکمیت کشورها در عرصه فضا، امنیت ملی و اقتدار حاکمیتی کشورها را در آینده‌های نه‌چندان دور، مخدوش می‌کند و صدمات و پیامدهای منفی در ابعاد امنیتی و دفاعی، سیاسی و فرهنگی، اقتصادی و صنعتی، علمی و پژوهشی متوجه را این‌گونه کشورها خواهد نمود. (3)
طبق فهرست تهیه‌شده از اشیا پرتاب‌شده به فضا توسط دفتر امور فضایی ملل متحد، قریب به 2000 ماهواره فعال در مدار زمین قرارگرفته است که از این میان تعدادی دارای کاربرد مستقیم نظامی هستند.
در این میان، جمهوری اسلامی ایران توانست نخستین ماهواره نظامی خود را با گذر از محاصره همه‌جانبه تکنولوژیک، با موفقیت در مدار زمین قرار در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین قرار دهد.
یکی از علل اهمیت ماهواره نور به این دلیل است که در مداری بیش از ۳ برابر بالاتر از ماهواره‌های قبلی ایران قرارگرفته است و این طولانی‌ترین مداری است که کشور توانسته است یک ماهواره در آن قرار دهد.
طبق اظهارات جعفرآبادی فرمانده فضایی نیروی هوافضای سپاه، ماهواره نور 1 بخشی از یک پازلی بود که در این پازل قرار است عملیات‌های شناسایی، پشتیبانی راهبردی در عملیات‌های شناسایی، ارتباطی و ناوبری را انجام شود.
آن‌گونه که فرمانده فضایی سپاه، اذعان داشته است، مأموریت این ماهواره، شناسایی است، ماهواره شناسایی (به انگلیسی: reconnaissance satellite)، یک نوع ماهواره دیدبانی زمین است.
گرچه بنا به ملاحظات نظامی و امنیتی، اطلاع صریحی از نحوه عملکرد و نیز نوع کارکرد ماهواره نور وجود ندارد، بااین‌حال به نظر می‌آید که اصلی‌ترین روش‌های شناسایی این ماهواره شامل تصویربرداری، شنود الکترونیکی و شناسایی ارتباطات مثل سیگنال‌های تلویزیونی، رادیویی و ارتباطی باشد.
براین اساس ماهواره نظامی نور، می‌تواند در ابعاد مختلفی اطلاعات دقیق و به‌روز را از سطح زمین و پدیده‌های اطراف آن جمع‌آوری نماید، بر هر نوع فعالیت نظامی در منطقه نظارت نماید، به شناسایی اهداف و مقرهای نظامی و رصد دقیق هر نوع تحرک نظامی و تجمعات بپردازد، به تهیه برآوردهای نظامی و شناسایی و بررسی آثار انفجارات پرداخته و هرگونه پرواز موشک را ثبت و مسیر آن را دنبال و زمان رسیدن به هدف موردنظر را اطلاع دهد.
به‌علاوه اینکه می‌تواند بر رفت‌وآمدهای مرزی قاچاقچیان و تروریست‌های مرزی، فعالیت‌های اقتصادی و تأسیساتی کشورهای هدف و نیز معاهدات بین‌المللی مرزی، نظارت نماید.
دولت‌های امروزی به‌منظور حفظ، تأمین و پیش برد منافع و قدرت ملی خود، به فضا شدیداً وابسته هستند و به‌عبارتی‌دیگر منافع و قدرت ملی کشورها با فعالیت‌های مرتبط با فضای ماورای جو و کارکردهای آن، پیوند خورده است.
دستیابی به ماهواره، رابطه مستقیمی با تأمین منافع ملی و ارتقای قدرت ملی یک کشور دارد. قریب ۹۰ کشور در دنیا به دنبال توسعه فناوری فضایی هستند، در این میان کشور ایران با حداقل بودجه در حوزه فناوری فضایی در میان این کشورها، توانسته است به ماهواره‌ای نظامی در مدار زمین دست یابد و به دهمین کشور دارای توانایی پرتاب ماهواره تبدیل گردد.
در اختیار داشتن ماهواره نظامی شناسایی در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین (باقابلیت‌های مختلف نظامی و غیرنظامی)، بدون شک دستاوردی راهبردی در عرصه‌های علمی، دفاعی، اقتصادی و حتی فرهنگی برای ایران محسوب می‌شود، چراکه بخش مهمی از پیشرفت در حوزه‌های علمی، دفاعی، امنیتی و اقتصادی از کارکردهای فناوری‌های فضایی و امکانات فضایی همچون ماهواره‌ها به دست می‌آید.
دستیابی ایران به ماهواره فضایی به‌ویژه از نوع نظامی، ضمن افزایش قدرت و منافع ملی ایران، عامل بازدارندگی در سطح منطقه‌ای و جهانی نیز برای ایران محسوب می‌شود، دستاوردی که بازدارندگی، بقا و پیشرفت کشور را در منطقه پر از آشوب خاورمیانه تضمین خواهد نمود.
منابع
1-حسین نواده توپچی؛ (تأثیر فناوری‌های فضایی بر اقتصاد جهانی و تحولات استراتژیک)، فصلنامه راهبرد اقتصادی، سال دوم، شماره پنجم،1392-1391
2-محمدحسن نامی؛ (فضا، بعد چهارم قدرت: فناوری فضایی)، نشریه سپهر، (سازمان جغرافیایی)، سال بیستم، شماره 77 سال 1390
3- مرتضی اصل زاده شربیانی، فخرالدین سلطانی؛ (فناوری فضایی در جمهوری اسلامی ایران و قدرت ملی)، فصلنامه پژوهش‌نامه مطالعات راهبردی علوم انسانی و اسلامی، سال اول، شماره دوم، زمستان 1395