به گزارش راهبرد معاصر، سهام عدالت در آبان ۱۳۸۵ از سوی دولت نهم به منظور سهیم شدن عده‌ی کثیری از اقشار سطح متوسط و پایین جامعه در چندین شرکت بزرگ صنعتی دولتی ایجاد شد. به منظور کمک به اقشار مذکور و توزیع عادلانه‌ی ثروت در ابتدا به هر مشمول برگه ی دارایی سهام به ارزش ۵۰۰ هزار تومان داده شد، اما بعد از مدتی به دستور رئیس جمهور وقت ارزش سهام عدالت به ۱ میلیون تومان افزایش یافت؛ البته برای کسانی که یا عضو کمیته امداد و بهزیستی بوده و به طور رایگان سهام عدالت دریافت کردند و یا مشمولانی که اقساط سهام عدالت را پرداخت کردند سهام به یک میلیون تومان افزایش یافت.
بعد از گذشت ۱۴ سال از ایجاد سهام عدالت و پرداخت سه نوبت سود ناچیز در این سال‌ها در ابتدای اردیبهشت ماه رهبر معظم انقلاب دستور آزادسازی سهام عدالت را صادر کردند. از همان روز تا کنون بخشی از صحبت‌ها و دغدغه‌های روزمره‌ی مردم و بسیاری از رسانه‌ها به چیستی سهام عدالت و چگونگی آزادسازی و قیمت گذاری آن تعلق گرفته است.
دو هدف اصلی ایجاد و آزادسازی سهام عدالت؛ «گسترش عدالت اجتماعی» و «توانمندسازی خانواده‌های کم درآمد و متوسط» بود. این اهداف هم در ابلاغیه آزادسازی سهام عدالت و هم در سند ایجاد آن مطرح شده است.
چه کسانی مشمول دریافت سهام عدالت هستند؟
عمدتا اعضای کمیته‌ی امداد و بهزیستی، ساکنین روستا‌ها و عشایر، بخش زیادی از جامعه‌ی کارگری و بخشی از بازنشستگان لشکری و کشوری از سال ۸۵ مشمول دریافت سهام عدالت شدند اما در مورد شناسایی و انتخاب مشمولان، انتقاد‌هایی وجود دارد. دولت بار‌ها اذعان کرده که به دلیل نبود یک ساختار الکترونیکی کارآمد و بانک اطلاعاتی کامل در کشور، نمی‌تواند به صورت دقیق جامعه را براساس میزان ثروت و درآمد دسته بندی کند. این مسئله که بیشتر در مورد پرداخت یارانه‌های نقدی مطرح شد، در مورد توزیع سهام عدالت هم وجود دارد.
بعضی کارشناسان هم به شیوه‌ی آزادسازی سهام عدالت از سوی دولت ایراد گرفته و آن را عجولانه دانسته اند. بعضی هم به دلیل بی اطلاعی بسیاری از مردم و هدف گیری دولت برای جبران کسری بودجه اهداف سهام عدالت را در مسیر منحرف شدن و متضرر شدن مردم تلقی می‌کنند.
دیدبان شفافیت و عدالت در نامه‌ای به مجلس در این باره می‌نویسد: اجازه آزادسازی سهام عدالت از طرف رهبر معظم انقلاب به دولت، می‌تواند فرصتی باشد تا طبقات و خانواده‌های محروم و مستضعف هم از بیت المال و ثروت‌های ملی بهره‌مند شوند اما متأسفانه روش تخصیص سهام عدالت و روش‌های ناعادلانه در آزادسازی آنها، به تحدیدی جدی برای این هدف مبدل شده و می‌رود تا طرح سهام عدالت را به ناعادلانه‌ترین فرایند اقتصادی جمهوری اسلامی تبدیل کند.
در این باره تذکر دو نکته ضروری است:
۱. در سال ۱۳۸۹ و به هنگام توزیع سهام عدالت، دولت محترم، برای توزیع این سهام، از بانک‌های اطلاعاتی و کدملی ایرانیان بهره نبرد و صرفا بر اساس اشخاصی که قابل احصاء بودند نظیر کارمندان، سهام عدالت را توزیع کرد. به این ترتیب، برخی از محروم‌ترین اقشار نظیر "کارگران فصلی"، "دستفروشها" از دریافت سهام عدالت جاماندند.
۲. علاوه بر این، در طراحی توزیع سهام عدالت برای اولاد جدید مشمولین سهام عدالت و نیز اولادی که ازدواج می‌کنند هم فکری نشده است. متأسفانه دولت محترم بدون چاره جویی برای بازمانده ها، با شتاب درحال آزادسازی سهام عدالت است.
حمید کوشکی؛ کارشناس بازار سرمایه گفت: در حالی که دولت برای جذب سرمایه‌های مردم به بازار بورس تبلیغ کرد و به مردم کد بورسی داد و اعلام کرد می‌توانند ۳۰ درصد سهام عدالت خود را بفروشند، اما به مردم نگفت که چگونه باید در این بازار حضور داشته باشند و منفعت ببرند.
۵۰ میلیون ایرانی دارنده‌ی سهام عدالت
در هر صورت سهام عدالت برای ۴۹ و نیم میلیون ایرانی آزاد شد و دولت سه روش برای استفاده از عواید آن مشخص کرد؛ روش اول مدیریت غیرمستقیم است که شرکت‌های سرمایه گذاری استانی مدیریت سهام مردم را در اختیار می‌گیرند و میزانی سود با مدیریت و سبدگردانی آنها به حساب‌های مردم واریز می‌شود. روش دوم آزادسازی و معامله‌ی آن در بازار سرمایه از طریق کارگزاری‌ها و در روش سوم آزادسازی و فروش آن از طریق بانک است که ظاهرا فرصت استفاده از این روش به پایان رسیده است.
طبق آخرین اطلاعات تا کنون حدود ۶۰۰ هزار نفر با انتخاب روش فروش از طریق بانک سهام عدالت خود را فروخته اند. از ۴۹ میلیون نفر باقیمانده نیز ۱۷ میلیون نفر روش مستقیم مدیریت سهام عدالت را انتخاب کرده اند که با توجه به تمدید زمان انتخاب این روش تا پایان خرداد احتمالا تعداد آن بیشتر می‌شود. سایر سهام داران هم به صورت اتوماتیک روش غیر مستقیم برای آنها در نظر گرفته شده است.
زمان ورود شرکت‌های سرمایه گذاری به بورس نامشخص است
محمدرضا معتمد، مدیر نظارت بر نهاد‌های مالی سازمان بورس اعلام کرد تکلیف سهامدارانی که روش غیرمستقیم را برای سهام خود انتخاب کردند امروز مشخص می‌شود و این افراد می‌توانند از طریق شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت وارد بورس شده و به عنوان سهامداران این شرکت‌های سرمایه گذاری شناخته می‌شوند.
محمدصادق کریمی؛ کارشناس بازار‌های مالی با تاکید بر اینکه شرکت‌های سرمایه گذاری استانی کارکرد خاصی ندارند گفت: این شرکت‌ها در کوتاه مدت وارد بورس نمی‌شوند و تازه اگر هم بعد از مدتی وارد بورس شوند، مزیت خاصی نسبت به دیگر روش‌های سهامداری ندارند.
این کارشناس بازار‌های مالی در خصوص ادعای مسئولان شرکت‌های سرمایه گذاری استانی مبنی بر ورود سریع این شرکت‌ها به بورس گفت: اگر دقت کنید صرفا مسئولان شرکت‌های سرمایه گذاری استانی و طرفداران آنها ادعا می‌کنند که این شرکت‌ها به زودی وارد بازار بورس می‌شوند در حالی که به جز یک اشاره کوتاه در حاشیه آیین نامه دولت، هیچ تصریح قانونی در خصوص زمان وارد شدن شرکت‌های سرمایه گذاری استانی به بورس وجود ندارد و زمان ورود این شرکت‌ها به بورس در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
کریمی خاطر نشان کرد: شرکت‌های سرمایه گذاری استانی نه تنها مزیتی ندارد بلکه هزینه‌هایی را هم بر سهامداران تحمیل می‌کنند چرا که به هر حال شرکت‌های سرمایه گذاری استانی به عنوان واسط بین مردم و شرکت سرمایه پذیر، هزینه‌هایی دارند که احتمالا از محل سود مردم تامین خواهند کرد.
دارندگان سهام عدالت به روش مستقیم چه کنند؟
هفته‌ی گذشته اعلام شد در مرحله‌ی اول که ظاهرا برای شش ماه اول سال ۹۹ طراحی شده دارندگان سهام عدالتی که روش مستقیم را برای مدیریت سهام خود انتخاب کرده اند می‌توانند ۳۰ درصد از سهام خود را در اختیار گرفته و یا بفروشند.
شواهد نشان می‌دهد بسیاری از مردمی که همچنان با بازار بورس آشنا نیستند اعم از شهر‌های بزرگ تا شهر‌های کوچک و روستا‌ها با اینکه روش مستقیم مدیریت سهام را انتخاب کرده اند، اما برای فروش یا نگاه داشتن سهم خود و جا به جایی و تبدیل به سهم ارزنده تری سرگردان مانده اند چرا که اطلاعات چندانی به آنها داده نمی‌شود و بسیاری نمی‌دانند در این بازار کدام تصمیم گیری در میان مدت و بلند مدت به نفع آنهاست.
حسین فهیمی؛ سخنگوی ستاد راهبردی آزادسازی سهام عدالت در رابطه با سهام عدالت گفته است: ۳۶ عدد از ۴۹ شرکتی که شامل سهام عدالت می‌شوند در بورس قرار دارند. به طور مثال ۷۰ درصد پالایشگاه تهران متعلق به سهام عدالت است. افرادی که روش مستقیم را انتخاب می‌کنند در ۳۶ شرکت بورسی سهام‌دار می‌شوند که مسئولیت سود و زیان آنها در بورس به‌عهده خود آنها است و دیگر غیر قابل تغییر است.
وراث سهام عدالت منتظر باشند
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از وراث متوفیان سهام عدالت باید منتظر اطلاعیه‌های این شرکت در خصوص انتقال سهام عدالت اموات باشند. این شرکت اعلام کرده که به دنبال آماده سازی بستتر الکترونیکی برای تخصیص سهام عدالت متوفیان به وراث آنها است.
ارزش سهام عدالت به نرخ روز چقدر است؟
طبق آخرین آمار‌ها ارزش سهام عدالت ۱۵ تا ۱۶ برابر شده است؛ ۳۰ درصد سهام عدالت برای سهامدارانی که سهامشان یک میلیون تومانی است معادل چهار میلیون و ۸۰۰ هزار تومان و برای کسانی که سهام ۵۳۰ هزار تومانی دارند معادل دو میلیون و ۵۰۰ هزار تومان برآورد می‌شود اما فهیمی؛ سخنگوی ستاد راهبردی آزادسازی سهام عدالت گفته است: ارزش تقریبی سهام عدالت دیروز (۱۸ خرداد) حدود ۱۵ میلیون تومان بوده است.
روح الله میرصانعی دبیرکل کانون کارگزاران بورس ۱۰ خرداد گفته بود: دارندگان سهام عدالت می‌توانند با مراجعه به ۱۰۸ سایت کارگزاری داریی سهام عدالت خود را مشاهده کنند. سهامداران می‌توانند با کد ملی و شماره رهگیری وارد سامانه سهام عدالت شوند و نسبت به داد و ستد سهام خود تصمیم بگیرند.
میر صانعی بیان کرد: در گام اول دارندگان این سهام می‌توانند ۳۰ درصد از سبد سهام خود را بفروش برسانند و با مراجعه به کارگزاری سفارشات خود را ارسال و کارگزار فردای روز سفارش، اقدام به فروش کند، البته سهام عدالت به قیمت بازار همان روز بفروش می‌رسد.
سهامداران روش مستقیم می توانند از طریق سایت سهام عدالت و یا سامانه سعدی با استفاده از کد ملی و شماره‌ی همراه می‌توانند وضعیت ۳۰ درصد سهام خود را بررسی کرده و به انتخاب خود فروخته و یا به کارتابل بورسی خود برای مدیریت و معامله انتقال دهند.
به صف فروش نروید؛ ارزش سهام عدالت بیشتر می‌شود
در حال حاضر به دلیل افزایش فروش سهام عدالت در بازار سرمایه، یا به عبارت دیگر شلوغی صف فروش یا بالا رفتن عرضه‌ی سهام خود به خود از ارزش واقعی سهام‌ها کم می‌شود؛ بنابراین هم اکنون زمان مناسبی برای فروش سهام عدالت نیست. سهامداران اگر مدتی صبر کنند، قطعا در آینده نزدیک عایدی بیشتری نصیب آنها می‌شود. از سوی دیگر بازار سرمایه در سال ۹۸ به طور متوسط بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ درصد سود داده است و اگر بخواهیم این آمار را به سال ۹۹ تعمیم دهیم فردی که خیلی هم با الفبای بورس آشنا نیست هم می‌تواند با اندکی مشاوره ۵۰ تا ۱۰۰ درصد سود کسب کند. میزان اندک فروش سهام عدالت در روزهای گذشته و مشاهدات عینی هم نشان می‌دهد حرفه ای‌ها و نیمه حرفه ای‌های بازار سرمایه برای بالارفتن ارزش سهام با توجه به صف سنگین فروش در روزهای گذشته قصد فروش سهام عدالت خود را ندارند.