به گزارش راهبرد معاصر؛ مصطفی الکاظمی نخست وزیر جدید عراق به نظر نمی رسد نامزدی ایده آل برای ایران باشد. الکاظمی در مقایسه با پیشینیان خود، با جمهوری اسلامی ایران از روابط صمیمی و دوستانه برخوردار نیست. وی بیشتر سال های تبعید خود را در انگلستان و ایالات متحده گذرانده است – جایی که هنوز هم وی با این دو کشور روابط خوبی دارد. وی به عنوان رئیس سرویس اطلاعات عراق توانسته ضمن تحکیم روابط با تهران، به تقویت و گسترش روابطش با ایالات متحده ادامه دهد.
بسیاری از تحلیلگران غربی، نخست وزیری مصطفی الکاظمی را ضربه ای به نفوذ ایران در عراق در نظر گرفته اند. با این وجود به دلیل گسترش نفوذ ایران بر بسیاری از جناح های سیاسی عراق، الکاظمی نمی توانست بدون حمایت یا حداقل رضایت ضمنی تهران به مقام نخست وزیری برسد. پرسش این پژوهش این است که آیا حمایت تهران از الکاظمی نشانگر این است که سیاست پسا سلیمانی ایران در مقابل عراق با تغییر و تحول همراه شده است؟
یکی از مطالب قابل ذکر این است که انتخاب رئیس دولت عراق هرگز جز نگرانی های اساسی و اصلی ایران نبوده است. یک دلیل اساسی برای این امر این است که ساختار سیاسی ایجاد شده از سوی آمریکا پس از سرنگونی صدام حسین در سال 2003م هرگز در تحقق مسئولیت اصلی خود یعنی تامین امنیت و نیازهای اساسی زندگی مردم عراق موفقیت آمیز نبوده است.
در حالی که سیاستگذاران آمریکا در وهله نخست به معیارهای متداول توجه می کنند، اما ایران در عرصه میدانی بازی متفاوتی را به نمایش می گذارد. در طی دو دهه گذشته، ایران بیشتر بر مهار هدفمند تهدیدات، ایجاد روابط ارگانیک با جامعه عراق و جلوگیری از هرگونه تهدیدات امنیت ملی از سوی عراق تمرکز کرده است. مسئله نخست وزیری جز اولویت های دوم است و مطابق با سیاست فوق مورد سنجش قرار می گیرد. بنابراین در طی سال های 2006 تا 2014 و اکنون، نامزدهای نخست وزیری مورد مطلوب و تحت حمایت ایران نبوده اند.
تهران بیشتر از این نگران می باشد که چگونه سیاست عراق می تواند بر خنثی کردن کارزار فشار حداکثری دولت ترامپ تاثیر بگذارد. این مسئله در طی سفر رسمی 19 ژوئیه محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران به عراق مشهود بود. ایران درصدد کاهش واگرایی روابط با عراق می باشد. در این جا، اقدام موازنه بخشی الکاظمی بین ایران و ایالات متحده کاملا مفید به نظر می رسد. الکاظمی در رایزنی با سفیر آمریکا در عراق اظهار داشت: « عراق به مکانی برای تسویه حساب و حمله به کشور همسایه یا دوست تبدیل نخواهد شد». البته این اظهار نظر از سوی الکاظمی به ترور قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس و ابومهدی المهندس رهبر واحدهای بسیج مردمی عراق توسط آمریکا در ژانویه 2020 اشاره دارد.
البته الکاظمی بار دیگر این اظهارات را در دیدار بار سفیر ایران در عراق تکرار کرد و وی محاسبه تهران مبنی بر تبدیل عراق به عرصه نیابتی کارزار فشار حداکثری آمریکا را رد کرد. در واقع یکی از گام های اعتمادساز اصلی وی در نخستین سفر خارجی به تهران این بود: « ایران با هیچ تهدیدی از طرف سرزمین عراق روبرو نخواهد شد».
رئیس سابق اطلاعات عراق بر این واقف است که اقدام احتمالی وی علیه نفوذ ایران بر خلاف حضور و نفوذ آمریکا مستلزم ایجاد اقدام علیه اتباع عراق مانند دستگیری اعضای کتائب حزب الله می باشد که به سرعت آزاد شدند. آیت الله علی خامنه ای رهبر ایران به صورت آشکار بر این تاکید داشت که در کنار آیت الله علی سیستانی، حشدالشعبی یک نعمت بزرگ برای عراق خواهد بود که باید از آن محافظت نمود. به تعبیر دیگر؛ ایران از دولت الکاظمی حمایت خواهد کرد مشروط بر این که او مطابق با اولویت های منافع آمریکا برای هدف قرار دادن حشدالشعبی و متحدان ایران عمل نکند. این حمایت و پشتیبانی مشروط، یکی از پیام های اصلی است که الکاظمی در ماموریت اعتمادسازی به تهران به دست آورده است.
ایران مسیر را برای مهندسی خروج نیروهای نظامی آمریکا توسط عراق را هموار می کند؛ همانطور که پارلمان عراق در ماه ژانویه قطعنامه غیرالزام آوری را مبنی بر خروج نیروهای نظامی آمریکا صادر کرده است. در حالی که تهران آشکارا خواهان خروج آمریکا از عراق هستند اما در نهایت آن را خواست مردم عراق می دانند.
یک دولت موازنه بخش می تواند در بازشکل دهی مشارکت راهبردی آمریکا – عراق نقش موثری را ایفا کند. در گفت و گوهای راهبردی ایالات متحده و عراق که از 11 ژوئن آغاز شد، عراق می تواند آزادانه تر به دنبال خروج یا کاهش چشم گیر نیروهای آمریکا شود. متحدان ایران از جمله حشدالشعبی می توانند در هر چشم انداز گفتگو بر سر خروج نیروهای آمریکا به دولت الکاظمی فشار وارد کنند.
این که کاهش حضور نظامی آمریکا در دستورکار الکاظمی قرار دارد، آینده سیاسی وی را تعیین می کند. علیرغم اتهامات متقابل و روایات مختلف، کشته شدن هشام الهاشمی کارشناس برجسته عراقی ، حاکی از آن است که اکنون زمان علیه الکاظمی می باشد. به طور کلی، ایران اطمینان دارد که تغییر ضد ایرانی در سیاست عراق غیرممکن است. یکی از اهداف اصلی سفر ظریف به بغداد و همچنین استقبال چشمگیر الکاظمی در تهران نمایش این اعتماد می باشد.
در حالی که دولت الکاظمی درصدد موازنه بخشی بین بازیگران داخلی و خارجی است با کاهش شدید قیمت نفت، بحران بهداشت و سلامت و همچنین تداومی از اعتراضات خیابانی روبرو می باشد. وی درمدت کوتاه نخست وزیری کاری جز فشار بیشتر برای موازنه بخشی و ثبات در عراق نمی تواند انجام دهد. به همین دلیل همانطور که از اظهارات وی در تهران نشان داده شد وی نیازمند یک رابطه کارامد با ایران خواهد بود.
الکاظمی به اندازه کافی نزدیک به آمریکا می باشد و اگر وی خواستار تجدیدنظر در توافقات گذشته گردد نمی توان آن را پروکسی و نائب ایران در نظر گرفت. وی به اندازه کافی نیازمند روابط کارکردی و خوب با ایران است. ایران خواهان یک شرایط برد – برد می باشد که در آن ضمن تحکیم ثبات عراق شاهد کاهش حضور نظامی آمریکا باشد. در مجموع اگر چه انتخاب الکاظمی ایده آل ایران نیست اما گزینه منطقی می باشد.