به گزارش راهبرد معاصر؛ ما حصل سفر تاریخی رئیس جمهور ایران به عراق در آن حد بود که دشمنان جمهوری اسلامی ایران را به هراس اندازد. عراق کشوری است که قطعا همراهی دولت و ملتش با یک طرف از رقابت، به کلی کفه قدرت را به نفع آن پایین می آورد و به همین خاطر، عربستان پس از 2003، متاثر از این تحلیل غلط که بغداد به سوی اتحاد با تهران پیش می رود، برنامه های ثبات زدای گسترده ای را در آن به اجرا گذاشتند. برنامه هایی که در نهایت مشخص شد به نتیجه نخواهد رسید بلکه برعکس، عراق را به ایران نزدیک تر خواهد کرد.
از سال 2015، وقتی که حشدالشعبی تشکیل شد، و همه بازیگران متوجه شدند که با این سازمان، داعش شکست خواهد خورد و امکان تجزیه عراق وجود نخواهد داشت، مسئولین سعودی دریافتند برنامه هایشان در عراق، نتوانسته این کشور را از ایران جدا کند و در مقابل، فاصله آن را با محیط عربی اش بیشتر کرده؛ در نتیجه با تعیین سفیر مقیم پس از ده ها سال، رویکرد خود را در قبال عراق تغییر دادند و کوشیدند از طریق همکاری های اقتصادی، راه نفوذ خود را هموار سازند.
سفر روحانی به عراق و ضربه ای که سعودی ها از آن احساس می کنند
دولت عراق، چند سالی است که تاکید دارد نمی خواهد در جبهه بندی های منطقه قرار گیرد بلکه می خواهد پلی برای صلح سازی شود. به همین خاطر، طی این چند سال شاهد بوده ایم که مقامات دولتی از ایران، ترکیه و عربستان، تقریبا به یک اندازه به عراق رفت و آمد داشته اند. در این میان، عربستان کمی از رقبا عقب تر است زیرا هنوز حافظه تاریخی ملت عراق از جنایت وهابی های صادراتی این کشور پاک نشده و به علاوه، شیعیان عراقی نسبت به رنج همتایان خود در یمن و بحرین، حس انزجار دارند. ولی روی هم رفته، دولت عراق، همچنان بر مشی "با همه بودن و با هیچ کس نبودن" اصرار می ورزد. به همین خاطر، برهم صالح و الحلبوسی، هنوز یک سال از دوره ریاستشان سپری نشده، به ایران، ترکیه و عربستان سفر داشته اند.
با این وجود، سفر رئیس جمهور روحانی که به دعوت دولت عراق انجام شد، سبقت ایران از ترکیه و عربستان محسوب می شود. ماحصل این سفر هم مواردی از قبیل توافق برای احداث خط آهن، برداشتن ویزا، دیدار با مرجعیت عالی عراق، بالا رفتن حجم تبادلات تجاری دو طرف و ... است. این رهاوردها به معنای نزدیکی بیشتر اقتصادی و فرهنگی دولت های ایران و عراق به یکدیگر است. نزدیکی که فعلا برای عربستان میسر نیست چون حجم تبادلات تجاری اش با عراق اکنون ناچیز است ولی ایران، در حال تبدیل شدن به بزرگترین شریک تجاری این کشور است. عربستان تنها قول کمتر از 2 میلیارد دلار کمک بلاعوض، وام و سرمایه گذاری داده و برنامه دارد 1 میلیون هکتار از بیابان های المثنی و الانبار را زمین کشاورزی کند. به علاوه، برنامه هایی برای ساخت ورزشگاه هم در دستور کار است و تمامی این وعده ها روی هم، باز هم در مقایسه با فعالیت های اقتصادی ایران در عراق کم است. مبادله شهروندان میان دو طرف نیز چندان زیاد نیست برخلاف ایران و عراق که در ایام مختلف، زائران در ابعاد میلیونی به کشور یکدیگر می روند. پس از سفر حسن روحانی به عراق بر همگان مسجل شده که این سطح بالا از روابط اقتصادی و فرهنگی، بالاتر نیز می رود و این برای مسئولین سعودی به هیچ وجه خوشایند نیست.
سفر فوری هیئت به اصطلاح اقتصادی ریاض به بغداد
هنوز شاید 5 ساعت از خروج رئیس جمهور ایران از عراق نگذشته بود که یک هواپیمای سعودی، در بغداد فرود آمد. طبق گزارش رسانه ها، این هواپیما حامل یک هیئت اقتصادی بوده ولی مشخص شد که اهداف آن صرفا اقتصادی نیست زیرا از حضور "ثامر السبهان"، سفیری که سال 2016، تنها پس از 9 ماه از تحویل از استوارنامه به نخست وزیر عراق، عنصر نامطلوب شناخته و اخراج شده بود، نمی توان انتظار اهداف اقتصادی داشت. بعدا السبهان با فیاض نیز دیدار کرد و ثابت شد که هدف هیئت سعودی صرفا اقتصادی نبوده است.
برخی شواهد حاکی از آن است که این سفر، با عجله ای خارج از عرف دیپلماتیک انجام شده است. اول آن که سعودی ها می توانستند روز روشن وارد بغداد شوند نه در شب (البته ورود به خاک یک کشور در شب خارج از عرف دیپلماتیک نیست ولی با توجه به این که حسن روحانی پیش از آن ها وارد عراق شده بود، ورود عربستانی ها در روز، می توانست در رسانه ها بازتاب بهتری یابد)؛ ثانیا اکثر رسانه ها از این سفر با خبر نشده بودند؛ ثالثا استقبال از هیئت سعودی در فرودگاه بغداد نشان می دهد که تشریفات عراق از حداقل ها هم پایین تر است.
سفری برای عقب نماندن از ایران
فارغ از ابعاد اقتصادی این سفر (که به نظر نمی آید چیزی جز وعده های سابق عربستان در قبال عراق تکرار شده باشد)، ابعاد سیاسی آن بیشتر اهمیت دارد. مهم ترین بخش سیاسی سفر هیئت سعودی به عراق، دیدار السبهان با فیاض است. ثامر السبهان، همانطور که در بالا اشاره شد، اولین سفیر مقیم سعودی در عراق پسا صدام بود. با وجود آن که سال ها زمان برد تا ریاض به بغداد سفیر مقیم معرفی کند ولی اظهارات السبهان از بدو سفارتش به حدی مداخله جویانه بود که دولت العبادی نتوانست بیشتر از 9 ماه آن را تحمل کند. السبهان پس از اخراج، از سوی بن سلمان به سمت وزارت امور خلیج ارتقا درجه یافت. او در این سمت، در ابعاد منطقه ای ضد ایران سخن می گفت.
حالا همزمان با سفر هیئت سعودی، السبهان هم وارد بغداد شده و این بار، با دشمن سابق خود، رئیس هیت حشدالشعبی که بارها ضدش سخن گفته، ملاقات دوستانه داشته است. این مسئله همزمان شده با تحرکات سیاسی فیاض و نوری المالکی؛ اخیرا خبرهایی به گوش رسیده که فتح (نزدیک ترین جریان سیاسی به ایران)، با سائرون بر سر کنار گذاشتن فیاض به عنوان نامزد وزارت داخله به توافق رسیده اند. امری که خشم نوری المالکی و جریانش را (که احتمالا حالا فیاض به آن پیوسته) در پی داشت. شاید ملاقات السبهان تلاشی برای جدا کردن فیاض از فراکسیون البنا و ائتلاف فتح باشد. در چارچوب بزرگتر، شاید این ملاقات برای تفرقه انداختن میان ایران و ائتلاف دولت قانون بوده باشد.
در هر حال، سفر هیئت سعودی به عراق، تنها پس از گذشت چند ساعت از خروج حسن روحانی از این کشور، مسلما با عجله خاصی انجام شده و هدف آن، عقب نماندن از ایران است. عربستان، همچنان تلاش دارد تا با وعده های اقتصادی و احتمالا تفرقه اندازی سیاسی عراق را به خود جلب کند.