ارزیابی همخوانی سیاست‌های ایران در عراق با دیدگاه‌های آیت‌الله سیستانی

به گزارش راهبرد معاصر؛ روز گذشته،  رئیس جمهور ایران همراه وزیر خارجه، به ملاقات آیت الله سیستانی، پر نفوذترین شخصیت مذهبی-سیاسی عراق رفتند. این جلسه که بیش از یک ساعت طول کشید، از سوی بسیاری از رسانه ها مورد توجه قرار گرفت چراکه در واقع، عالی ترین سطح دیدار مقامات ایرانی با مرجعیت عالی عراق محسوب می شد. اما، آن چه که به صورت رسمی از محتوای این ملاقات بیرون آمد، کمتر از 8 سطر به زبان عربی بود. دفتر مرجعیت اعلای عراق، در بیانیه ای، پس از این دیدار 4 محور اصلی سخنان ایشان را منتشر کردند که عبارت بودند از: روابط عراق با همسایگان و محیط پیرامونی؛ جنگ با داعش؛ چالش های اصلی پیش روی دولت عراق؛ لزوم پیگیری سیاست توازن و اعتدال در منطقه

مسلما، محتوای ملاقاتی که بیش از 1 ساعت به طول انجامیده، بیشتر از 8 سطر بوده و دفتر ایشان، بنا به ضرورت حفظ وجهه بی طرفشان، تنها به انتشار همین بندها اکتفا کرده است. در این نوشتار برآنیم تا بر مبنای این بخش کوچک نمایان از محتوای جلسه، بخش بزرگ آن را حدس بزنیم.

آن چه که مد نظر آیت الله سیستانی بود

گسترش روابط عراق با همسایگان بر اساس احترام به حاکمیت یکدیگر و عدم دخالت در امور داخلی هم: اتهام دخالت در امور داخلی عراق، تنها متوجه ایران نیست بلکه عربستان و ترکیه هم با چنین اتهامی مواجهند. جریان معاند با جمهوری اسلامی ایران سعی داشته اند با استناد به بند اول بیانیه دفتر آیت الله ایشان را ضد "دخالت های ایران" در عراق نشان دهند حال آن که شواهد محکمی دال بر عدم دخالت و تحکم ایران در عراق وجود دارد که در بخش بعدی نوشتار به آن ها اشاره خواهد شد.

پیروزی بر داعش، یک دستاورد عراقی بود که خطری منطقه ای را از بین برد و در بدست آوردن این دستاورد، "دوستان ایرانی" همراه عراق بودند: برای تمام کسانی که آیت الله سیستانی را ضد ایران می دانند، کاربرد کلمه "دوستان" در وصف ایران کافی است تا متوجه اشتباه برداشت خود شوند. تاکید ایشان بر "عراقی" بودن دستاورد شکست داعش احتمالا از آن روست که با اظهارات برخی مقامات ایرانی در خصوص این که «اگر ایران نبود، بغداد چند روزه سقوط می کرد»، این شائبه به وجود می آید که "ایران" نه عراق، داعش را شکست داده است. آیت الله سیستانی با این حرف احتمالا قصد داشتند متذکر شوند که نقش اصلی را در این پیروزی، عراقی ها داشته اند اما همزمان، قدردانی ایشان از ایران به عنوان "دوست"، نشان از دیدگاه مثبتشان نسبت به جمهوری اسلامی ایران است.

کمک ایران به دولت عراق برای مقابله با فساد: یکی از اصلی ترین چالش های پیش روی دولت فعلی عراق، همانطور که آیت الله سیستانی تاکید داشته اند، مسئله فساد است. این که صحبت از فساد در ملاقات با رئیس جمهور ایران مطرح شود، به احتمال زیاد بدان معنی است که ایشان، معتقد به توان ایفای نقش ایران در این میدان بوده اند. به عبارت دیگر، آیت الله سیستانی معتقدند که ایران می تواند در ریشه کن کردن فساد در عراق، کمک کند. اکنون، ائتلاف قدرتمندی همچون فتح، در پارلمان عراق، بسیار به ایران نزدیک است و ورود آن به میدان مقابله با فساد باعث خواهد شد که به اصطلاح، کار بهتر جلو برود.

بهبود خدمات عمومی: عمده ترین خدمات عمومی که دولت عراق به مردم این کشور می دهد و وابسته به ایران است، برق، گاز و آب است. احتمالا آیت الله سیستانی به این مسئله اشاره کرده اند و خواستار افزایش سهم آب عراق و همچنین عدم قطع برق صادراتی شده اند.

انحصار سلاح در دست دولت و نیروهای امنیتی: بسیاری از معاندان از این سخن، این برداشت را رسانده اند که آیت الله خواستار خلع سلاح حشدالشعبی شده اند اما شواهدی برای اثبات کذب بودن این مدعا وجود دارد. اولا حشدالشعبی مشروعیت مذهبی خود را از حکم جهاد ایشان گرفته و اگر او به راستای خواستار حذف آن بودند، می توانستند نه با دستور به حذف آن (که ایشان هرگز چنین صراحتی در موضوعات به کار نمی برند) بلکه با برداشتن فتوای جهاد، زمینه انحلال آن را مهیا سازند. گفتنی است در سال 2017 هم برخی رسانه های عراقی از  امید امریکا به برداشته شدن حکم جهاد آیت الله سیستانی برای زمینه سازی حذف حشدالشعبی خبر داده بودند. از این گذشته، حشدالشعبی، سازمانی زیر نظر دولت است که راس فرماندهی آن را شخص نخست وزیر در اختیار دارد، ردیف بودجه ای جدا در قانون به آن اختصاص داده شود و در موارد متعددی، با وجود آمادگی، به درخواست دولت وارد عملیات نشده است.

پیگیری سیاست توازن و اعتدال در منطقه به منظور پیشگیری از رنج بیشتر مردم: نیک پیداست آن چه که منطقه را به این سیل خونریزی کشانده، افراط گرایی است. اگر اعتدال و میانه روی در میان ملت های مسلمان حاکم بود، هیچگاه این برادر کشی ها رخ نمی داد. برای کسانی که از این بند سخنان آیت الله چنین برداشت کرده اند که ایشان ایران را بازیگری افراطی دیده، همین را می توان گفت که چطور یک بازیگر افراطی، "دوست" خطاب می شود؟ احتمالا آن چه مرجعیت عالی عراق در این ملاقات بر آن تاکید داشتند، پرهیز از سیاست هایی بوده که باعث تحریک محور ریاض برای راه اندازی جنگی دیگر می گردد. همچنین، به کار رفتن لفظ "توازن"، شاید بدان معنی است که ایشان خواستار برسمیت شناخته شدن حدی از نفوذ عربستان در منطقه بوده اند.

آن چه که ایران می خواهد

در بستر دیدگاه های آیت الله سیستانی، این سوال مطرح می شود که ایران تا چه حد با آن ها هماهنگ است. به همین خاطر، مواضع و اقدامات ایران را بند بند با موارد مطرح شده در ملاقات بررسی می نماییم.

گسترش روابط عراق با همسایگان بر مبنای احترام متقابل و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر: جمهوری اسلامی ایران، همواره تاکید کرده که خواستار روابط دوستانه با کشورهای منطقه است. وزیر امور خارجه ایران، حتی از این که عربستان از سوی ترامپ تحقیر شود، احساس شرم می کند. این موارد، نشان می دهد که تهران مشکلی با گشایش روابط بغداد با همسایگان ندارد، به ویژه که یکی از این همسایگان سوریه، متحد ایران است. چنین دیدگاهی البته مبنای عقلانی نیز دارد. با توجه به این که تاکنون هیچ نخست وزیر ضد ایرانی نتوانسته در عراق قدرت را بدست گیرد و احتمالا نخواهد توانست (به دلیل نفوذ ایران در میان شیعیان)، عراق دروازه ورود ایران به جهان عرب خواهد بود و اگر روابط آن با همسایگان عربش افزایش یابد، مسلما گشایش های منطقه ای برای ایران به همراه خواهد آورد. در خصوص عدم دخالت در امور داخلی، بایستی متذکر شد که ایران هرگز به صورت سیستماتیک دست به چنین اقدامی نزده. در عراق، طیف های متعددی وجود دارند که با ایران رابطه نزدیک دارند و داشتن ارتباط با آن ها را نباید به معنی دخالت در امور داخلی قلمداد کرد. جمهوری اسلامی ایران، حتی نوری المالکی را با وجود دیدارهای مکررش و تلاش برای گسترش روابط با امریکا، زیر فشار قرار نمی داد؛ برعکس این، تهران یکی از حامیان اصلی عدم دخالت در امور داخلی عراق است زیرا اگر نیروهای نظامی امریکایی در عراق نباشند، اگر تهدیدات مسئولین امریکایی نسبت به مسئولین عراقی نباشد (همانطور که المشهدانی، رئیس اسبق پارلمان عراق خبر داد)، اگر صدور تروریسم وهابی از عربستان به عراق نباشد، مسلما بغداد بیش از همه احساس قرابت به تهران می کند.

بومی بودن مقابله با تروریسم: اگر از اظهارات برخی مقامات ایرانی صرفنظر کنیم، جمهوری اسلامی ایران، هیچگاه به دنبال ایرانی اعلام کردن پیروزی بر داعش نبوده و نیست. اصولا ایران قائل به تحمیل یک روند از سوی خود، به جریانات داخلی کشورها نیست. به همین خاطر در عراق، به تاسیس حشدالشعبی عراقی، و در سوریه پایه گذاری جیش الوطنی سوری و در لبنان، به تشکیل حزب الله لبنانی کمک کرد. از همین رو، ایران از سوی آیت الله، "دوست" خوانده شد زیرا دوستانه نه طمع ورزانه، به تشکیل یک نیروی موثر در مقابله با تروریسم کمک رساند.

ریشه کنی فساد در عراق: به دلایلی که از قبل اشاره شد، ثبات و تقویت دولت عراق، به سود جمهوری اسلامی ایران است. امروز، همانطور که مرجعیت عالی عراق بیان کردند، فساد یکی از اصلی ترین چالش های پیش روی دولت عراق است و جمهوری اسلامی ایران، با طیف های سیاسی عراقی نزدیک به خود که اکثرا، سابقه مجاهدت صادقانه برای کشورشان را دارند و با بستن مرزهایش به روی مفسدین عراقی، می تواند به این موضوع کمک کند.

صادرات برق: طبق گفته ایرج مسجدی، آن چه که باعث شد سال گذشته برق صادراتی ایران به عراق قطع شود، کمبود آن در ایران بود نه بدهی. حتی اگر مسئله بدهی بود، اکنون به نظر می رسد با وصول قسط اول بدهی ها، مسئله حل شده و هیچ دلیلی وجود نخواهد داشت که تهران بخواهد برق را قطع کند. زیرا این موضوع نه تنها باعث افت محبیویت عمومی اش در عراق می شود بلکه آن را در دوره تحریم ها، از یک درآمد غیر نفتی محروم می سازد.

انحصار سلاح در دستان دولت عراق: همانطور که اشاره شد، قدرت دولت عراق به سود جمهوری اسلامی ایران است. از همین رو، جمهوری اسلامی ایران از به رسمیت شناخته شدن حشدالشعبی توسط پارلمان عراق استقبال نمود؛ امری که با مخالفت نیروهای ضد مقاومت در منطقه و عراق روبرو شد. اکنون، حشدالشعبی سازمانی زیر نظر نخست وزیر است. در پاسخ به کسانی که هرگاه صحبت از انحصار سلاح به دست دولت می شود، بر حشدالشعبی هجمه می برند باید گفت برخلاف حشدالشعبی که زیر نظر دولت است، بسیاری از بازیگران دیگر وجود دارند که تنها بر مبنای وابستگی های قومیتی مسلح شده اند و هیچ حرف شنوی از دولت ندارند. مثلا چند روز پیش، درگیری های عشایر در بصره، به اندازه نبردها با داعش، شدت یافت. بر این اساس، می توان تاکید کرد که انحصار سلاح در دست دولت، به معنای حذف حشدالشعبی که در قانون عراق نام آن ذکر شده، نیست. انحصار سلاح یعنی تمامی سازمان های مسلح ذیل قانون و زیر نظر نخست وزیر اداره شوند. در همین راستا، حشدالشعبی حتی گروه های مسلح شیعه را که ذیل قانون فعال نبوده اند، منحل کرده است. یکی از مهم ترین شواهد این موضوع در بازداشت اوس الخفاجی، فرمانده گردان ابوالفضل العباس مشهود است که حاضر نبود ذیل فرماندهی حشدالشعبی (زیر نظر نخست وزیر) فعالیت کند.

تلاش برای صلح سازی در منطقه و مقابله با افراط گرایی: وهابیت، مولد اصلی افراط گرایی در منطقه و ضد شیعی ترین فرقه در جهان است. از همین رو، دشمنی عمیقی میان پیروان این فرقه با ایران و عراق قابل رویت بوده و هست. پس طبیعی است که تهران، مخالف افراط گرایی های این گروه باشد. با تمام این تفاسیر، جمهوری اسلامی ایران تمام تلاش خود را به کار بسته که با دولت عربستان یا هر دولت مسلمان دیگر منطقه، تقابل پیدا نکند ؛ تلاشی که البته با افراط گرایی های ریاض بی حاصل مانده است. ایران حتی حاضر نشد ضد صدام پس از 1991 وارد جنگ شود. با وجود سیاست های خصمانه عربستان، جمهوری اسلامی همچنان تاکید می کند که حاضر به مذاکره با این کشور است تا از گسترش دامنه جنگ های منطقه ای جلوگیری نماید.

نتیجه گیری

بدون شک، رضایت آیت الله سیستانی به ملاقات با رئیس جمهور ایران، یک پیروزی برای ایران در میدان عراق محسوب می شود. به همین خاطر، در رسانه های عربی ضد ایرانی، تقریبا هیچ خبری از این ملاقات منتشر نشد و احتمالا، به زودی، تحلیل هایی برای انحراف محتوای آن بیرون خواهد آمد.

 طبق بیانیه منتشر شده از دفتر معظم له، چند محور اصلی مورد تاکید قرار گرفته که می توان گفت همگی، همانی است که تهران می خواهد. شاید همین اشتراک دیدگاه ها باعث شده که آیت الله سیستانی، ایران را "دوست" عراق ببیند. اکنون، پس از این دیدار، کذب بودن ادعاهای "ضد ایرانی" بودن مرجعیت عالی عراق اثبات می شود و روند هماهنگی ها میان آن دو سرعت خواهد یافت و زمینه برای تجمیع قدرت آن ها جهت کمک به حل مشکلات عراق فراهم خواهد شد.