به گزارش راهبرد معاصر طی هفته های گذشته روند واکسیناسیون در کشور افزایش چشمگیری داشته است. بر اساس تازه ترین اطلاعیه وزارت بهداشت متولدین 1350 به بالا می توانند در سامانه سلامت ثبت نام کنند. با توجه به این که در حال حاضر سه نوع واکسن در پایگاه های واکسیناسیون تزریق می شود، سوال بسیاری از مردم این است که بهترین واکسن های کرونا در ایران کدام است؟ جهش های پی در پی ویروس کرونا و عدم تحقیقات کافی در این باره باعث شده است که هنوز نتوان پاسخ دقیقی برای این سوال داشت. با این حال آنچه پزشکان و کارشناسان سلامت در کشور اعلام می کنند این است که در حال حاضر واکسن های موجود بهترین گزینه برای تزریق هستند یا به عبارت دیگر بهترین واکسن در دسترس ترین آنها است. البته نباید از هیچ کدام از واکسن ها دنیا انتظار داشت که از ابتلا به کرونا جلوگیری کنند. چرا که حتی بهترین واکسن ها نیز هنوز چنین توانایی را ندارند. پزشکان می گویند واکسن ها موجود تنها قادرند از مرگ افراد و ابتلا شدید به کرونا جلوگیری کنند. به همین دلیل تزریق کنندگان واکسن ها کرونا از ابتلا شدید به بیماری و همچنین مرگ به واسطه کرونا تا حد زیادی مصون خواهند ماند. حالا به نظر شماکدام واکسن را باید انتخاب کرد؟ سینوفارم، برکت، آسترازنکا، ...
آن‌هایی که اهل بازارگردی هستند خیلی خوب این حس را درک می‌کنند که موقع خرید یک کالا، انتخاب از میان چند گزینه‌ای که هر کدام ویژگی‌های مثبت خودش را دارد، سخت‌تر از شرایطی است که فقط یک گزینه ناگزیر را پیش رو داشته باشید. حالا اگر ماجرا به جای خرید یک کالا، موضوعی به مراتب مهم‌تر مثل استفاده از یک واکسن باشد، طبیعی است که آن را انتخابی حساس‌تر بدانیم و روی آن وسواس بیشتری داشته باشیم؛ چون می‌دانیم این انتخاب، بر روی متاع بی جایگزین سلامتی مؤثر خواهد بود. با گذشت یک سال و نیم از آلوده شدن دنیا به ویروس کرونا، تنوع واکسن‌های مقابله با آن، رو به افزایش است. اهمیتی که به آن اشاره شد، باعث شده باوجود تأکید چندباره مسئولان بر اینکه «بهترین واکسن، دردسترس‌ترین آن است»، برخی شهروندان، همچنان با این چالش مواجه باشند که اگر براساس موجودی پایگاه‌های واکسیناسیون، امکان انتخاب میان واکسن‌ها را داشته باشند، کدام یک را انتخاب کنند.
شرایط ساخت واکسن‌های داخلی و نیز واردات واکسن‌های خارجی به کشور، نسبت به ماه‌های پیش به مراتب هموارتر شده است و هر روز که می‌گذرد، افراد و گروه‌های بیشتری مشمول دریافت واکسن کرونا می‌شوند. وضعیت طوری است که از هر فردی سؤال کنی، اگر خودش هم واکسن نزده باشد، چند نفری از بستگان، دوستان و آشنایانش را سراغ دارد که حداقل یک دز واکسن را دریافت کرده اند.بدن هر کدامشان نیز به تزریق واکسن، یک جور واکنش نشان داده است. درکنار کسانی که پس از تزریق واکسن، هیچ عارضه‌ای را تجربه نکرده اند، هستند دیگرانی که با ضعف یا شدت، عوارض موقت واکسن مثل تب، لرز، سردرد، تهوع، بی حالی و درد در محل تزریق، به سراغشان آمده است. این تجربه‌های جورواجور شخصی که امکان ثبت آن در سامانه ملی ثبت عوارض واکسیناسیون کرونا فراهم شده، به اضافه خبر‌های ضد و نقیض درباره عوارض احتمالی و بلندمدت واکسن‌ها در شبکه‌های اجتماعی، انتخاب را برای گروهی از مردم دشوار کرده است.
بررسی‌های میدانی ما حکایت از نقش برجسته عوامل فرهنگی در انتخاب نوع واکسن دارد. گروهی از شهروندان که به هر دلیلی، کشورهای دیگر را از نظر علمی برتر می‌دانند، ترجیحشان استفاده از واکسن‌های خارجی است. سوی دیگر این طیف، کسانی هستند که پیش فرضشان، استفاده حتمی از واکسن‌های داخلی است. آنها دلیل علاقه مندی خود را با عبارت‌هایی مشابه به ما می‌گویند، از اطمینان کامل به دستاورد‌های متخصصان داخلی تا بی اعتمادی به واکسن‌های خارجی.در این بین، گروهی از شهروندان، برای انتخاب واکسن، دیدگاه سومی دارند. آنها پیوسته خبر‌ها را بررسی می‌کنند تا ببینند کدام واکسن، فارغ از داخلی یا خارجی بودنش، ایمنی بیشتری در برابر کرونا ایجاد می‌کند و سپر مطمئن تری به شمار می‌رود. ادامه این گزارش، تلاش می‌کند ضمن بررسی اجمالی اطلاعات منتشر شده درباره ایمنی زایی هر کدام از انواع واکسن ها، به چند واقعیت مسلم اشاره کند که درباره همه واکسن‌های کرونایی صادق است و می‌تواند تصمیم گیری را ساده‌تر کند.
به نظر می‌رسد، انتظار می‌رود، احتمال دارد، ... این‌ها واژه‌هایی است که موقع بیان واقعیت‌های کرونایی استفاده می‌شود. تجربه دنیا برای مواجهه با کرونا، کم است و آنچه در رسانه‌ها منتشر می‌شود، بر اساس تحقیقات تازه منتشر شده است.واقعیت این است که کرونا، روال عادی و زمان بر برای تولید واکسن را تغییر داده است. همه واکسن‌هایی که در سراسر دنیا در حال استفاده هستند، صرفا مجوز مصرف اضطراری دارند. این نکته‌ای بود که چند روز پیش، حسن روحانی، رئیس جمهور سابق، هم در آخرین گفت و گوی تلویزیونی خود به آن اشاره کرد. محمدرضا صالحی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و متخصص عفونی که از ناظران علمی یکی از واکسن‌های داخلی به شمار می‌رود، صادقانه گفته است: هیچ کدام از تست‌هایی که برای ایمنی سنجی واکسن‌ها انجام می‌شود، مورد تأیید ما و سازمان جهانی بهداشت نیست و موضوع ایمنی زایی واکسن بسیار پیچیده است.مینو محرز، محقق و ناظر تولید واکسن کوویران برکت، نیز در این باره گفته است: همه واکسن‌های تأیید شده کرونا در دنیا روی انواع ویروس کرونا اثر نسبی دارند. در کنار این واقعیت ها، بسیاری از کارشناسان بر این نکته تأکید دارند که تزریق واکسن، اگر چه نتواند جلو ابتلای افراد به کرونا را بگیرد، می‌تواند شدت بیماری را خفیف کند و احتمال مرگ و میر را کاهش بدهد. دکتر مسعود مردانی، عضو کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا، نیز با بیان اینکه ماندگاری ایمنی در برابر ویروس کرونا بعد از تزریق واکسن‌ها مشخص نیست، گفته است: انتظار می‌رود دو هفته بعد از کامل شدن واکسیناسیون، فرد واکسینه شده حداقل شش ماه در برابر ویروس کرونا ایمنی داشته باشد. او این را هم گفته است که «معتقدم در زمان اپیدمی، بهترین واکسن در دسترس‌ترین واکسن است.»
واکسن کرونا ماده ای بیولوژیکی است که با ورود به بدن، سیستم ایمنی بدن را با ویروس بیماری زای اصلی آشنا کرده و آن را جهت دفاع در برابر این ویروس آماده سازی می کند. در گذشته تنها از ویروس ضعیف شده و یا کشته شده جهت ساخت واکسن استفاده می شد. اما امروزه دانشمندان روش ها و تکنولوژی های مختلف دیگری را هم به کار می برند. همین امر موجب می شود که با تنوع زیادی مواجه باشیم. به طوری که تا به امروز بیش از ۲۸۹ پروژه ساخت واکسن کرونا به سازمان بهداشت جهانی معرفی شده و در مراحل مختلف تولید واکسن و آزمایش آن قرار دارند. بد نیست با برخی از مهمترین انواع واکسن کرونا و نحوه تهیه آنها آشنا شوید:
استفاده از ماده ژنتیکی ویروس کرونا جهت تولید واکسن از جمله اولین و به قولی، بهترین روش هایی بود که در این راستا به کار گرفته شد. در این روش، بخشی از قسمت ژنتیکی ویروس (RNA) به صورت کد گذاری شده وارد بدن می شود. سلول های میزبان از این مواد جهت ساخت پروتئین استفاده کرده و آن را در حافظه خود ذخیره می نمایند. واکسن های «فایزر» و «مدرنا» به این روش ساخته شده اند. قیمت مناسب، آماده سازی سریع و نیاز به نگهداری در دماهای بسیار پایین (۱۶- تا ۱۸- درجه سلسیوس) از جمله خصوصیات این نوع واکسن ها می باشد.
در این روش از ساخت واکسن کرونا از یک ویروس بی خطر مانند ویروس سرماخوردگی به عنوان پوششی جهت انتقال مواد ژنتیکی ویروس کرونا به بدن استفاده می شود. سیستم ایمنی به تولید آنتی بادی و مبارزه با این ویروس و همچنین تولید سلول های حافظه می پردازد. چنانچه در آینده ویروس بیماری وارد بدن شود، بدن توانایی شناسایی آن و دفاع از خود را خواهد داشت. «واکسن آسترازنکا»، «جانسون و جانسون» و «اسپوتنیک» با این روش تولید شده اند. شایان ذکر است که این نوع از واکسن، ایمنی بسیار قوی در برابر کرونا ایجاد می کند. در ضمن می توان آن را در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی گراد نگهداری دارد.
واکسن پروتئینی کرونا قسمت های پروتئینی ویروس کرونا (به صورت کامل یا قطعه ای از آنها) را وارد بدن می کند. سیستم ایمنی بدن، این عوامل را شناسایی کرده و به مبارزه با آنها می پردازد. بدین نحو، آنها را به حافظه خود می سپارد و توانایی شناسایی آنها در آینده نیز فراهم می گردد. واکسن «نواواکس» نمونه ای از واکسن های کروناست که به این شیوه تولید شده است.
ساخت واکسن با استفاده از ویروس ضعیف شده یک بیماری، روشی است که جهت تهیه بسیاری از واکسن ها به کار رفته است. در این نوع از واکسن ها همانطور که از نامش پیداست، ویروس ضعیف شده کرونا که قادر به بیماری زایی نیست به بدن تزریق می شود. شایان ذکر است که تا به حال واکسن کرونایی که با این روش ساخته شده باشد مجوز آزمایش و تولید دریافت نکرده است.
نوع دیگری از واکسن است که با استفاده از ویروس کرونای غیرفعال یا کشته شده ساخته می شود. با ورود این ویروس ها به بدن، سیستم ایمنی شروع به دفاع کردن از خود و همچنین ذخیره اطلاعات ویروس در حافظه ایمنی بدن می کند. واکسن های «سینوفارم» و «کواکسین» و «کووبرکت» از جمله نمونه هایی هستند که با این روش تولید شده اند. از خصوصیات این واکسن ها قابلیت نگهداری در دمای یخچال و بازه زمانی بیشتر می باشد.
سایر مواد و ترکیبات موجود در واکسن های کرونا
عامل سازنده انواع واکسن ها یا به عبارتی آنتی ژن های به کار رفته در آنها را برای شما برشمردیم. اما آیا واکسنی که به ما تزریق می شود به طور خالص ارائه می شود و یا به عبارتی، تنها در برگیرنده ویروس غیرفعال یا بخشی از آن است؟ در پاسخ باید بگوییم خیر. مواد و ترکیبات دیگری نیز درون این واکسن ها وجود دارند که به افزایش اثرگذاری و همچنین طول دوره نگهداری واکسن کمک می کنند. برخی از این مواد عبارتند از:
همه واکسن هایی که هم اکنون در ایران و بسیاری از کشورهای جهان مورد استفاده قرار می گیرند دارای تأییدیه رسمی از سازمان بهداشت جهانی بوده و تأثیر بسزایی در پیشگیری از ابتلا به این بیماری دارند. در ضمن تقریبا تمام آنها عملکرد مشابهی دارند و با وارد کردن ویروس ضعیف شده، کشته شده و یا قسمت های ژنتیکی و پروتئینی آن به بدن موجب تحریک سیستم دفاعی بدن شده و آن را برای مبارزه با ویروس های واقعی آماده سازی می کنند. ممکن است درصد ایمن سازی آنها کمی متفاوت باشد و یا تفاوت هایی در نوع ساخت، شرایط نگهداری و... داشته باشند. حتی احتمال بروز عوارض نیز وجود دارد. اما مطمئن باشید که دریافت واکسن از هر نوعی که باشد بهتر از امتناع از تزریق آن است.
در حقیقت باید گفت: بهترین واکسن کرونا برای شما، در دسترس ترین آنهاست. چرا که اولا ایمن سازی بدن حتی به اندازه کم، بسیار بهتر از عدم دریافت واکسن است. از سوی دیگر، همانطور که می دانید، کرونا هر روز قوی تر شده و با جهش های متعدد، چهره های جدیدی از خود را نشان می دهد. چنانچه مردم جهان، همکاری لازم جهت دریافت واکسن کرونا را انجام ندهند ممکن است دیگر موفق به مهار این بیماری نشویم.