آیا واشنگتن باعث فروپاشی مذاکرات برجام می شود؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ در حالی که انتقال قدرت به دولت جدید ایران به ریاست سید ابراهیم رئیسی در حال جریان است، مذاکرات وین برای نجات توافق هسته ای ( برجام) در بلاتکلیفی به سر می برد. چندین نشانه ی نگران کننده وجود دارد که نشان می دهد تلاش برای احیای توافق هسته ای ممکن است با شکست همراه شود. دولت اصول گرای سید ابراهیم رئیسی نسبت به دولت قبلی رویکرد شدیدالحن تر و انعطاف ناپذیرتری اتخاذ می کند و انتخاب حسین امیر عبداللهیان به عنوان وزیرخارجه تایید می کند که ایران حتی کمتر از گذشته به مصالحه و سازش تمایل دارد. مقامات آمریکایی تاکید می کنند که زمان نهایی شدن مذاکرات در حال پایان یافتن است. آنتونی بلینکن در ماه گذشته هشدار داد: « این روند نمی تواند به صورت نامحدود ادامه یابد»

دولت بایدن ممکن است بر این تصور باشد که همچنان می تواند امتیازات مهمی را که در گذشته ایران مایل به اعطای آن نبوده، به دست آورد. یک گزارش نگران کننده وجود دارد که نشان می دهد که دولت بایدن از ایران خواسته از غنی سازی داخلی صرف نظر کند و در یک بانک سوخت هسته ای منطقه ای مشارکت نماید. این پیشنهاد نه تنها برای دولت ایران که هیچ گاه حاضر به تسلیم غنی سازی داخلی نبوده با نتیجه همراه نخواهد شد بلکه ممکن است بهانه ای به دولت جدید ایران دهد تا از مذاکرات فاصله بگیرد. پیشنهاد بانک سوخت هسته ای از سوی سناتور لیدنسی گراهام و باب منندز دو مخالف سرسخت برجام ارائه شده است و آن ها در اوایل سال جاری در تلاشی شفاف برای تخریب مذاکرات دولت بایدن آن را پیشنهاد کرده اند. این گزارش که دولت ظاهرا پیشنهاد آن هارا جدی گرفته است؛ نشانه ی بسیار بدی برای مذاکرات است. این امر نشانگر آن است که بایدن و بلینکن بر این عقیده هستند که می توانند ایران را مجبور سازند که با امتیازات بسیار بزرگتر از قبل موافقت کند.

باب منندز و لیدنسی گراهام همواره برجام را به عنوان سازش غیرقابل قبول با ایران تلقی کرده اند. بنابراین بیهوده است که تصور شود که این شاهین های ضد ایرانی خواهان نجات توافق از فروپاشی باشند. هر کاری که آن ها همراه با سایر مخالفان توافق در شش سال گذشته انجام داده اند، هدف تضعیف و تخریب این توافق بوده است. پیشنهاد بانک سوخت هسته ای تازه ترین مورد از مجموعه پیشنهادات غیرجدی برای چگونگی دستیابی ایالات متحده به یک توافق بهتر است. از منظر تئوریک، این ایده ممکن است از مزایایی برخوردار باشد ؛ اما هیچ مسیری وجود ندارد که ایران بتواند آن را در شرایط موجود و بدون تحقیر کامل بپذیرد. از ان جایی که برنامه هسته ای با احساس عزت و افتخار ملی ایران گره خورده است، این پیشنهاد با نتیجه مثبت همراه نخواهد بود. اگر دولت بایدن به توصیه های آن ها گوش فرا دهد و پیشنهادات آن را بپذیرد، توافق هسته ای بیش از آنچه که تصور می شود در معرض فروپاشی است.

حفظ غنی سازی داخلی نقطه عطف در آغاز مشارکت دولت اوباما در مذاکرات مربوط به موضوع هسته ای بوده است. از نظر دولت ایران، غنی سازی داخلی چیزی است که آن ها به عنوان عضو ان.پی.تی از آن برخوردار ند و آن ها خواسته های کنار گذاشتن غنی سازی داخلی را نقض حقوق و استقلال ملی خود می دانند. هیچ دولتی در ایران با این امتیاز موافقت نخواهد کرد و قطعا دولت رئیسی آن را نمی پذیرد. پذیرش این که ایران توانایی غنی سازی داخلی را حفظ کند، دلیل اصلی بود که ایالات متحده و سایر کشورهای عضو گروه 5+1 در مذاکرات منجر به برجام به پیشرفت دست یافتند. در واقع هر پیشنهادی که به دنبال لغو غنی سازی داخلی باشد از قبل با عدم موافقت همراه خواهد بود.

لفاظی های دولت بایدن در مورد تلاش برای دستیابی به توافق نامه طولانی تر و قوی تر تا حد زیادی مفید نبوده است. سیدابراهیم رئیسی به صراحت اعلام کرد که هیچ مذاکره ای در حوزه مسائل غیرهسته ای انجام نخواهد شد و این اشتباه مجدد است که ورود مجدد آمریکا به توافق هسته ای منوط به تعهد این کشور برای بحث در مورد موضوعات غیرمرتبط با برنامه هسته ای باشد. سید علی خامنه ای رهبر ایران، در اظهارات علنی به صراحت با این شرط مخالفت کرد و گفت: « آن ها با افزودن این جمله می خواهند بهانه ای برای مداخلات بعدی خود در توافق هسته ای، مسائل موشکی و منطقه ای پیدا کنند... اگر از انجام آن امتناع کنیم، آمریکایی ها، ایران را به نقض توافق هسته ای متهم می کنند و می گویند توافق به پایان رسیده است».

در مورد مسائل فوق هیچ اتفاق نظر و اجماع بین المللی وجود ندارد و دقیقا به این دلیل که از همان ابتدا با مخالفت همراه خواهد شد، از جریان مذاکرات وین خارج شد. وقتی آمریکایی ها ایده اعمال محدودیت های بیشتر بر ایران در حوزه های دیگر را علاوه بر برنامه هسته ای مطرح می کنند، احیای توافق هسته ای دور از انتظار خواهد بود. وقتی دولت بایدن هشدار می دهد که زمان مذاکرات در حال پایان یافتن است، آن ها ممکن است فکر کنند که ایران تحت فشار قرار می گیرد و با خواسته های آن ها موافقت می کند. دولت ایران احتمالا این هشدارها را دلیلی بر این می دانند که واشنگتن به دنبال بهانه ای برای تضمین مذاکرات است.

نویسنده در بخش دیگر یادداشت با اشاره به خروج آمریکا از برجام براین نظر است که ایالات متحده موظف بود که ابتدا جبران کند و نخستین گام ها را برای ترمیم خسارت بردارد؛ اما این اتفاق نیفتاد. تقاضای ایران برای تضمین این که واشنگتن در سال های آینده از توافق جدید خارج نشود و تعهدات خود را نقض کند ، قابل درک می باشد، اما غیرممکن است که دولت بایدن این خواسته ها را برآورده سازد. هر گونه تضمینی که دولت ممکن است بدهد، بدون پشتوانه می باشد زیرا دولت بعدی می تواند به راحتی هر کاری که بایدن انجام داده را تغییر دهد. مشکل اصلی دیپلماسی ایالات متحده با ایران در حال حاضر این می باشد که وعده ها هیچ ارزشی ندارند و هیچ کس نمی تواند به دیگری اعتماد کند که به تعهدات خود بیش از چندسال عمل می کند؛ زیرا یکی از دو حزب اصلی آمریکا در برابر سازش های لازم برای دیپلماسی موفق مقاومت می کنند و در داخل برای پاره کردن قراردادهای مهم بین المللی هیچ هزینه ی سیاسی پرداخت نمی کنند. اعمال تحریم های فشار حداکثری دولت ترامپ یک اشتباه مهم و قابل اجتناب بود و اکنون به یکی از بزرگترین عاملی تبدیل شده که جلوی موفقیت مذاکرات را می گیرد. دولت بایدن همچنان فرصت دارد تا توافق هسته ای را نجات دهد؛ اما اگر به پیشنهادات بدخواهان ضد ایرانی که هرگز خواهان موفقیت دیپلماسی نیستند، توجه کند، زمان را از دست داده است.