آیا سوریه در حال بازگشت به اتحادیه عرب است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ با آغاز «بیداری اسلامی» در سال 2011، ما شاهد آغاز اعتراضات و سپس جنگ داخلی در سرزمین شام بودیم. نزاعی که از همان ابتدا با ورود عناصر تروریستی و حمایت لجستیکی از سوی برخی کشورهای منطقه رنگ و بوی متفاوتی به خود گرفت. با اینکه دو بلوک اخوانی و محافظه‌کار سنی در اکثر کشورهای منطقه «منا» در حال رقابت بر سر کنار زدن حاکمان و روی کارآوردن جریان‌های نزدیک به خود بودند اما سوریه تنها زمینی بود که ایشان بیشترین همپوشانی منافع و همکاری را با یکدیگر داشتند. یکی ازکشورهای حامی مخالفین و همسایه سوریه، اردن هاشمی نام داشت. اکنون پس از گذشت ده سال از «بحران سوریه» و پیروزی بشار اسد و متحدان‌اش در نبرد با تروریسم، کشورهای عرب منطقه مانند امارات، عربستان سعودی، مصر و اردن به دنبال احیاء روابط با دمشق و بازگشت بشار اسد به اتحادیه عرب هستند. در این یادداشت نگاهی به علل و اهداف نخستین تماس میان عبدالله دوم با بشار اسد پس از پایان بحران سوریه خواهیم داشت.

روز یکشنبه 3 اکتبر 2021، عبدالله دوم پادشاه اردن طی تماس تلفنی با بشار اسد رئیس جمهور سوریه به بحث و رایزنی پرداخت. این تماس در حالی صورت میگیرد که با وجود اختلافات سیاسی، دو کشور به دلیل چالش‌های اقتصادی متعدد، به دنبال تقویت ارتباط و همکاری با یکدیگر هستند. اردن اعلام کرده است که در این تماس درباره روابط «راه‌های تقویت همکاری میان کشورهای برادر» بحث و تبادل نظر صورت گرفته است. در این تماس ملک عبدالله حمایت کشورش از حفظ حاکمیت، تمامیت ارضی و حمایت از مردم سوریه را اعلام کرده است. هفته گذشته در دیداری دو روزه هیات سوری متشکل از وزیران اقتصاد، تجارت خارجی، منابع آب، کشاورزی و اصلاح زراعی و برق به امان سفر و درباره راه‌های افزایش مبالادت و همکاری‌های مشترک به بحث و رایزنی پرداختند. پیش از این اردن نیز در کنار اکثر کشورهای عربی روابط خود با دمشق را کاهش داده و میزبان گروه‌های مخالف تحت حمایت غرب و صدها هزار پناهنده بود.  با این حال ملک عبدالله در مصاحبه‌ای که در ماه ژوئیه با «سی ان ان» داشت، تداوم وضع موجود و دور ماندن دمشق توسط جامعه جهانی را غیر قابل دفاع توصیف کرد.

به گزارش «آسوشیتدپرس» این گفتگو تلفنی تنها چند روز پس از بازگشایی کامل گذرگاه مرزی جابر، که مسیری برای نجات اقتصاد اردن و سوریه است، برقرار شد. این گذرگاه در سال 2018 باز شده بود اما به دلیل آغاز پاندمی کرونا و وخیم شدن وضعیت امنیتی مرزهای جنوبی سوریه دوباره بسته شد. این مرز مشترک مسیر مهمی برای کالا‌های اردنی به ترکیه، لبنان و اروپا محسوب می‌شود. اواخر ماه گذشته میلادی وزیر دفاع سوریه به اردن سفر کرد. در این سفر دو طرف بر سر قرارداد 10 ساله برای انتقال گاز طبیعی مصر از طریق اردن و سوریه به لبنان، به تفاهم رسیدند. امان-دمشق امیدوارند با برقراری روابط میان دو کشور، سطح مبادلات تجاری به یک میلیارد دلار برسد. این در حالی است که در سال 2020، حجم مبادلات تجاری میان دو کشور 108.7 میلیون دلار بوده است.

بسیاری از تحلیل گران معتقدند نزدیکی کشورهای عربی مانند اردن و مصر به سوریه برای جلوگیری از تشدید نفوذ ایران بر روی دمشق است. در این طرح که از حمایت ظاهری مسکو و تایید غیر رسمی واشنگتن برخوردار است؛ کشورهای عرب منطقه با عادی سازی روابط با دمشق، ضمن آغاز تبادلات تجاری با سوریه، دمشق را به اتحادیه عرب و جامعه جهانی باز می‌گردانند تا از این طریق مقدمات دوری اسد از محور مقاومت را در میان مدت فراهم آورند. به عنوان مثال امان به دنبال لفو از بخش‌هایی از تحریم سزار است تا از این طریق پروازهای خود به دمشق را از سر بگیرد یا آنکه قاهره بشدت به دنبال لفو وضعیت تعلیق سوریه در اتحادیه عرب است.

با گذشت قریب به یک دهه از جنگ داخلی سوریه و کشتن شدن بیش از 350 هزار نفر، حال ندای صلح و ثبات از دمشق به گوش می‌رسد. امروز دولت اسد به غیر از مناطق شمال، شمال غرب و شمال شرق (به دلیل حضور نظامی آمریکا و ترکیه) بر بیشتر مناطق این کشور مسلط شده است. این موفقیت نظامی حاصل جانفشانی‌های مستشاران ایرانی، نیروهای مقاومت و ارتش سوریه در کنار پشتیبانی هوایی روسیه بوده است. اکنون کشورهای عربی که در نوامبر 2011 عضویت سوریه در اتحادیه عرب را به حالت تعیلق درآورده بودند، خود به دنبال بازگشت این کشور به جامعه عربی هستند. اردن نیز به عنوان همسایه دمشق که در حال حاظز میزبان 1.3 میلیون نفر مهاجر سوری است، تلاش می‌کند تا با برقراری ارتباط مجدد با سوریه، ضمن کاهش بار مهاجران، بخشی از مشکلات اقتصادی خود را نیز کاهش دهد. نگارنده این یادداشت پیشنهاد می‌کند ما به عنوان جمهوری اسلامی ایران ضمن اسقبال از گسترش روابط میان کشورهای منطقه با سوریه، باید با دقت تحولات منطقه را رصد کرده و اجازه دور کردن دمشق از محور مقاومت را ندهیم.