چشم‌انداز سازش میان ترکیه و عربستان‌سعودی 

به گزارش راهبرد معاصر؛ در 23 سپتامبر، ترکیه نود و یکمین سالگرد روز ملی عربستان سعودی را به پادشاهی تبریک گفت. مصطفی شنتوپ، رئیس پارلمان ترکیه در نامه ای به همتای سعودی خود نوشت: « این آرزوی صادقانه من است، که روابط بین پارلمانی خود را با عربستان سعودی که مناسبات تاریخی و فرهنگی مشترک با آنها داریم ، بهبود بخشیم.» مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، پیش از این تأیید کرد که مذاکرات برای بهبود روابط با عربستان سعودی از طریق مجاری مختلف ادامه دارد. وی با اشاره به احتمال دستیابی به موفقیت، اظهار داشت: « اگر هر دو طرف قدم هایی بردارند، روابط ما با عربستان سعودی به حالت عادی باز خواهد گشت».

این تحول همزمان با پیشرفت دیپلماتیک دو ماه گذشته بین ترکیه و مصر و همچنین بین ترکیه و امارات است. پس از توافق العلا، آنکارا و قاهره به ترتیب در ماه مه و سپتامبر دو نشست در قاهره و آنکارا برگزار کردند. نخست وزیر مصر با اشاره به پیشرفت های حاصل شده در این مذاکرات، تاکید کرد: «روابط دیپلماتیک مصر و ترکیه می تواند در صورت غلبه بر مسائل برجسته احیا شود.» شیخ طحنون بن زاید، مشاور امنیت ملی امارات در 18 آگوست سفری بی سابقه به آنکارا داشت و طی آن با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه دیدار کرد. پس از آن اردوغان و محمد بن زاید، حاکم امارات متحده عربی با یکدیگر مکالمه تلفنی داشتند. ابوظبی در حال بررسی فرصتهای سرمایه گذاری قابل توجه در ترکیه است که از جمله می توان به انتقال 500 میلیون دلار برای خرید شرکت « ام ان جی کارگو » ترکیه اشاره کرد.

پس از دریافت اعتبارنامه فاتح اولوسوی، سفیر جدید ترکیه در ریاض، ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه، نسبت به بهبود روابط با ریاض نگرش مثبتی داشت و خاطرنشان کرد. «ممکن است به زودی تحولات مثبتی در روابط ترکیه با عربستان رخ دهد.» اگرچه تلاش های مصالحه جویانه ترکیه و عربستان سعودی مدت ها پیش از مصر و امارات متحده عربی رخ داده؛ اما هنوز هیچ پیشرفت دیپلماتیک مشخصی صورت نگرفته است.

موانع بهبود روابط ترکیه و عربستان سعودی

مدتی است که مقامات ترکیه به عادی سازی روابط آنکارا با ریاض خوشبین هستند. از دیدگاه ترکیه، دلیلی وجود ندارد که به سمت عادی سازی با ریاض حرکت نکنیم. از این گذشته، مسائل عمده ای که باعث شکاف بین دو کشور شد مانند تنش مصر و ترکیه، اخوان المسلمین یا ماجرای خاشقچی دیگر در پویایی منطقه‌ای و بین المللی از اهمیت بالایی  برخوردار نیستند. تا کنون، این خوش بینی هیچ چیز مشخصی فراتر از اظهارات رسمی مصالحه جویانه بین دو دولت ارائه نداده است.

در 9 سپتامبر، کمیته اتحادیه عرب در سطح وزارت خارجه آنچه را مداخله آنکارا در امور داخلی کشورهای عربی عنوان کرد، محکوم نمود. این بیانیه که از سوی مصر ، عربستان سعودی و امارات حمایت می شود ، با اعتراض و تذکر چند کشور عربی دیگر از جمله قطر، لیبی، سومالی و جیبوتی مواجه شد. ترکیه "اتهامات کلیشه ای" ارائه شده توسط اتحادیه عرب را رد و تاکید کرد که این اظهارات با اقدامات مثبت اخیر انجام شده در منطقه تناقض دارد. تحولات مثبت دوجانبه اخیر بین ترکیه و مصر، و بین ترکیه و امارات نشان می دهد که بیانیه اتحادیه عرب عمدتاً نشان دهنده تردید عربستان نسبت به مصالحه است. در واقع ، به نظر می رسد تلاش های آشتی بین ترکیه و عربستان در سال های اخیر متوقف شده است. تجارت دو جانبه بین دو کشور هنوز به مراتب کمتر از 5.6 میلیارد دلاری ثبت شده در سال 2015 است، زیرا تحریم غیر رسمی عربستان سعودی بر کالاهای ترکیه همچنان برقرار است، اگرچه مقامات سعودی این اتهام را رد می‌کنند.

ثانیا، علی رغم گفتگوی تلفنی بین ملک سلمان و رجب طیب اردوغان، ولیعهد محمد بن سلمان (MBS) هرگز علاقه ای به روابط نزدیک تر ابراز نکرده است. بی اعتنایی ولیعهد مانع مهمی در جهت اصلاح روابط با آنکارا است، به خصوص اینکه تحقیقات درباره پرونده خاشقچی به شهرت و وجهه بن سلمان لطمه زد. در حالی که ولیعهد بن سلمان ممکن است بر این تصور باشد که عربستان سعودی هنوز در موقعیت بحرانی نیست که مجبور شود روابط خود را با آنکارا بازسازی کند، اما چندین شاخص منطقه ای چیز دیگری را به نمایش می گذارد. ریاض همچنان در باتلاق یمن گرفتار شده و قادر به مقابله با اقدامات و کنش های استراتژیک همتایان منطقه ای خود نیست و همچنین نفوذ سنتی خود را در منطقه از دست داده است.

از سوی دیگر ، ترکیه موفق شده است نفوذ خود را از طریق چندین درگیری در خاورمیانه، شمال آفریقا و قفقاز گسترش دهد. آنکارا به دلیل افزایش نفوذ منطقه ای، موقعیت مذاکراتی خود را تقویت کرده است، این در حالی است که گرفتاری عربستان سعودی در یمن و کاهش نفوذ این کشور در منطقه خاورمیانه، آن ها را مجبور ساخته تا به سمت آشتی با دوحه و تعامل با ایران از موضع ضعف قدم بردارند. عربستان سعودی علی رغم روابط نزدیک با عراق، در حال حاضر تنها بازیگر منطقه ای است که روابط خوبی با سایر بازیگران مهم خاورمیانه یعنی ترکیه، ایران و اسرائیل ندارد. بنابراین غیرمحتمل به نظر می رسد که چشم انداز استراتژیک عربستان به زودی بهبود یابد. انتظار نمی رود که ریاض به زودی اختلافات خود را با ایران حل و فصل کند و نمی تواند بدون آسیب جدی به پرستیژ و تصویر خود در جهان عرب و اسلام، به سمت پیمان امنیتی با اسرائیل قدم بردارد. با توجه به افزایش فاصله ریاض با امارات در مورد بسیاری از مسائل، این امر باعث می شود عربستان سعودی فاقد شرکای واقعی در منطقه باشد. از آنجا که روابط بین دولت بایدن و بن سلمان تنش آمیز است، پادشاهی برای کمک به سمت شرکای استراتژیک کمتر قدرتمند مانند یونان روی می آورد.

در 14 سپتامبر ، بیش از 120 پرسنل نیروهای مسلح یونان با سامانه های دفاع موشکی پاتریوت عازم عربستان سعودی شدند تا به پادشاهی عربستان در دفاع از خود کمک کنند و خلاء ناشی از تصمیم آمریکا مبنی بر خروج موشک های پاتریوت از این کشور را پر کنند. یک هفته بعد، تیمی از نیروهای زمینی پادشاهی سعودی (RSLF) برای شرکت در رزمایش عملیات ویژه با نیروهای ویژه یونان وارد یونان شد. این مشارکت در حال ظهور است، پیچیدگی دیگری را بر روابط ریاض با ترکیه خواهد افزود.

ناتوانی عربستان سعودی در افغانستان نشان دهنده کم رنگ شدن نفوذ این کشور می باشد. پس از تصرف کابل توسط طالبان، ایالات متحده و تقریباً هر کشور غربی به جای عربستان سعودی از قطر برای دریافت کمک های دیپلماتیک و لجستیکی استفاده کردند. کشورهایی مانند ترکیه ، ایران و حتی امارات متحده عربی همگی در مسئله افغانستان نقش دارند. به استثنای بهبود روابط خود با پاکستان و سفر وزیر خارجه عربستان به هند، ریاض نتوانسته است به طور محکم جایگاه خود را پس از خروج آمریکا در افغانستان تثبیت کند. با توجه به روندهای نگران کننده، برای عربستان سعودی محال است که ترجیحات سیاست خارجی فعلی خود را حفظ کند. بهبود روابط با ترکیه یک گزینه معقول برای کمک به عربستان برای خروج از مارپیچ کنونی است. با این حال، تصمیم برای تقویت روابط دوجانبه تنها با ترکیه نیست، بلکه هر دو طرف باید به توافق برسند که روابط بهتر بین ریاض و آنکارا منافع متقابل آنها را در منطقه و فراتر از آن پیش می برد.