هدف از مذاکرات ایران و عربستان چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ ایران و عربستان سعودی، دو رقیب بزرگ منطقه ای به دنبال حل و فصل مسائل اختلاف برانگیز و کاهش تنش از طریق گفتگو به عنوان مسیر جدید برای آشتی هستند. پس از جنگ های نامتقارن منطقه ای، نبردهای نیابتی و سرزنش متقابل از سال 2016م. عربستان سعودی و ایران نبرد طولانی مدت شیعه و سنی خود را به مذاکرات مستقیم تبدیل و روند جدیدی را برای کاهش تنش آغاز کرده اند.

روز یکشنبه، عربستان سعودی نخستین دور مذاکرات مستقیم با دولت جدید ایران به رهبری سید ابراهیم رئیسی را مورد تایید قرار داد. با این حال، این ادامه سه دور مذاکرات آشتی و سازش بین عربستان سعودی و ایران بود که ماه ها قبل از روی کار آمدن سید ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهور جدید ایران در ماه اوت در عراق انجام شد. اخیرا شاهزاده فیصل به فرحان آل سعود، وزیرخارجه عربستان سعودی اظهار داشت که  « مذاکرات ما با ایران هنوز در مرحله اکتشافی است. ما امیدواریم این مذاکرات مسائل بین دو کشور را حل کند و ما به دنبال دستیابی به آن هستیم»

به نقل از جورجیو کافیرو، کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه انستیتیو میدل ایست، عربستان سعودی به این ادراک رسیده اند که سیاست تقابل جویانه در قبال ایران به خصوص در دوره اپیدمی کروناویروس، کارساز و موثر نیست. مذاکرات بین مقامات تهران و ریاض در شرایطی صورت می گیرد که بسیاری از بازیگران منطقه در حال بازنگری در سیاست خارجی خود هستند. در بحبوحه همه گیری کووید -19 ، دولتهای خاورمیانه با تمرکز بیشتر بر فرصت های اقتصادی ، تجاری و سرمایه گذاری و علاقه به انجام سیاست های خارجی کم هزینه به سمت سازش با یکدیگر قدم برمی دارند.

مذاکرات اولیه در حالی شروع می شود که ایالات متحده و تهران در حال مذاکره برای احیای توافق هسته ای هستند که ریاض و متحدانش با آن مخالف بودند. در ماه آوریل ، مقامات سعودی و ایرانی برای مذاکرات مستقیم پشت درهای بسته در بغداد گرد هم آمدند. بعداً ، هنگامی که نشست بین طرفین علنی شد ، محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در 25 آوریل در مصاحبه ای با تلویزیون دولتی عربستان این دیدار را تأیید کرد. ولیعهد با اشاره به اهمیت غلبه بر اختلافات دو کشور که مدت هاست منطقه را دچار قطبیت کرده است گفت: « ایران یک کشور همسایه است و همه ما آرزو داریم یک رابطه خوب و خاص با ایران ایجاد کنیم. ما نمی خواهیم وضعیت ایران دشوار باشد. برعکس ، ما می خواهیم ایران رشد و پیشرفت کند. » در مقابل، در ماه می مقامات ایران اظهارات مثبتی نسبت به عربستان سعودی مطرح کردند که برای نمونه می توان به اظهارات سعید خطیب زاده ، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در یک کنفرانس خبری هفتگی تلویزیونی اشاره کرد که گفت: « تنش زدایی بین دو کشور مسلمان در منطقه خلیج فارس به نفع هر دو ملت و منطقه است»

ملک سلمان از زمان قدرت یابی، سیاست خارجی عربستان سعودی را از وضعیت سنتی محتاطانه به یک موضع تهاجمی تبدیل کرده اند و همین سیاست زمینه تقابل و تشدید رقابت با ایران و گروه های نیابتی همسو با آن را در منطقه فراهم کرده است. اما به نقل از جورجیو کافیرو، ریاض به این نتیجه رسید که ایرانیان همیشه همسایه دائمی خواهند بود و ایالات متحده همیشه در مقابل ایران، از پادشاهی محافظت نمی کند. به همین دلیل ورود عربستان سعودی برای مذاکره با ایران امری عقلانی و منطقی است؛ هر چند که هر دو کشور منطقه را از زاویه ی متفاوتی می نگرند و در بسیاری از بحران های منطقه ای در طرف متضاد و مخالف قرار دارند.

در مارس 2021م.، عربستان سعودی در میان درگیری های نظامی با حوثی های مورد حمایت ایران، پیشنهاد آتش بس داد؛ زیرا حملات موشکی و پهبادی به فرودگاه ها، پایگاه های نظامی و تاسیسات نفتی را یک تهدید امنیتی بزرگ در نظر می گرفت. این حملات، چشم انداز 2030 عربستان سعودی مبنی بر کاهش وابستگی این کشور به نفت، تقویت اقتصاد و بخش های خدمات عمومی را که از اولویت های مهم ریاض است، به خطر انداخته است. به نظر می رسد که سعودی ها به دنبال این هستند که از گفتگو با ایران بتوانند برای تاثیرگذاری این کشور در اقناع حوثی ها برای زمین گذاشتن سلاح و پذیرش صلح بهره ببرند. البته این مسئله می تواند در راستای کمک ایران به خروج عربستان از منازعه یمن در ازای تغییر روابط ریاض با دمشق باشد. اما یکی از مهم ترین فاکتورهایی که باعث شد تا عربستان سعودی به سمت مصالحه و سازش با ایران قدم بردارد، حملات پهبادی به تاسیسات نفتی آرامکو در سال 2019 بود که این حملات باعث کاهش 50 درصدی تولید نفت عربستان سعودی شد و رهبری این کشور را در اوپک به شدت متزلزل نمود. البته متغیر دیگر می تواند تعامل دولت بایدن با ایران برای احیای برجام دانست که عامل محرک دیگری برای سعودی ها می باشد که مذاکره با ایران را مسیر مناسب برای حفظ روابط خوب خود با ایالات متحده تلقی می کنند. از سوی دیگر دلیل ایران برای سازش با عربستان سعودی، تلاش این کشور به کاهش انزوای منطقه ای و رفع مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم های آمریکا می باشد.

به نقل از کافیرو، تهران معتقد است که بهبود روابط دیپلماتیک با ریاض می توان مسیر را برای بهبود تصویر و وجهه ایران در خاورمیانه و سرتاسر جهان هموار کند. این مسئله ممکن است منجر به تمایل بیشتر دولت بایدن برای لغو یا کاهش تحریم های آمریکا علیه این کشور بدون توجه به سرنوشت برنامه جامع اقدام مشترک شود. اما این که آیا نزدیکی روابط بین دو کشور می تواند باعث همکاری بسیار نزدیک تر دو کشور در آینده شود؛ پاسخ خیر است زیرا به دلیل اختلافات اساسی در منطقه، این مسئله غیرمحتمل به نظر می رسد.  اما چنین گفتگوهایی برای روند کاهش تنش در منطقه ضروری است؛ زیرا پنج سال است که عدم مذاکرات نتوانسته امنیت مورد انتظار را تأمین کند.