چرا گزینه نظامی علیه ایران غیرمحتمل است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ در حالی که مذاکرات در وین بر سر احیای توافق هسته‌ای 2015 به کندی پیش می رود، بار دیگر صحبت از "گزینه نظامی" علیه ایران مطرح شده است. در طول دهه گذشته، همزمان با کاهش و یا افزایش بحران هسته‌ای ایران و غرب، حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران توسط اسرائیل و/یا ایالات متحده مکرراً پیشنهاد شده است.

خروج دولت دونالد ترامپ از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال 2018 و اعمال مجدد تحریم های ظالمانه آمریکا علیه تهران، رهبران جمهوری اسلامی را بر آن داشت تا توانمندی های هسته‌ای خود را گسترش دهند. در حالی که مقامات ایرانی با تاخیر به مذاکرات در وین بازگشته اند، ایران در برنامه هسته ای خود چنان پیشرفت کرده است که برخی از پیشرفت ها، به ویژه در دانش هسته‌ای، غیرقابل برگشت است.

آیا برنامه ایران می تواند با حمله نظامی مهار شود؟ پیامدهای آن از نظر آسیب‌های جانبی و بی ثباتی منطقه‌ای چه خواهد بود؟ از زمان حملات تروریستی 11 سپتامبر 2001 به ایالات متحده، که حضور نظامی آمریکا در خاورمیانه را به شدت افزایش داد، و جنگ موسوم به جنگ جهانی علیه تروریسم را آغاز کرد، احتمال جنگ با ایران موضوع مورد بحث بوده است. تاکنون این امر به دلایل متعددی از جمله اولویت‌ استراتژیک افغانستان و عراق برای واشنگتن رخ نداده است. اگر آمریکا یا اسرائیل دو دهه پیش به ایران حمله می‌کردند، با کشوری مواجه می‌شدند که نیروهای مسلح ناکارآمد و مجهز به تجهیزات نظامی فرسوده و قدیمی داشت.

اما ایران علیرغم اینکه هدف تحریم‌های متعدد قرار گرفته است، توانسته با آموختن و گاه کپی‌برداری از فناوری‌های ارتش آمریکا در عراق و افغانستان، توانایی‌های رزمی خود را بهبود بخشد. ایران همزمان از چندین استراتژی موثر برای افزایش توان بازدارندگی خود استفاده کرد. از جمله افزایش بودجه تحقیق و توسعه صنایع دفاعی و نیروهای مسلح (به ویژه برای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) و تغییر ماهیت دکترین نظامی خود با تاکید بر جنگ نامتقارن و کم هزینه، توسعه و پراکنده کردن تاسیسات هسته‌ای، ایجاد و تقویت گروه های شبه نظامی متحد در لبنان، عراق، افغانستان، یمن، سوریه و نوار غزه و دستیابی به سطح غیرقابل برگشت از قدرت هسته ای.

ایران با استفاده از این راهبردها و بهره مندی از اشتباهات دشمنان خود به بازیگری کلیدی در خاورمیانه تبدیل شده است و بارها منافع آمریکا، اسرائیل و رقبای عرب ایران را به چالش کشیده است. این افزایش قدرت به جایی رسید که نیروهای مسلح ایران مستقیماً با نیروهای آمریکایی مقابله کردند. سرنگونی پهپاد جاسوسی گلوبال هاوک در 20 ژوئن 2019 و شلیک موشک های بالستیک به پایگاه هوایی عین الاسد عراق در 8 ژانویه 2020 (به تلافی ترور سردار قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس توسط آمریکا در نزدیکی فرودگاه بغداد) هر دو نمونه ای از این رویارویی هستند.

تغییر در دولت ایالات متحده این امید را به وجود آورد که دیپلماسی ایران و آمریکا می تواند از جایی که در سال 2016 متوقف شده بود، ادامه یابد. با این حال، ایران و ایالات متحده در حالی که پیشرفت داشتند، نتوانستند برجام را قبل از انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن 2020 بازگردانند. با روی کار آمدن ابراهیم رئیسی در آگوست 2021، تیم جدید دیپلماسی ایران اصول تیم قبلی مبنی بر حسن نیت، اعتمادسازی و خوش بینی را که منجر به فضای سازش و تفاهم می شود، کنار گذاشته است. همزمان با این تغییر رویکرد مذاکره، نیروهای مسلح ایران در رزمایش گسترده نظامی موسوم به پیامبر اعظم 17 که در کویر مرکزی کشور برگزار شد، توانمندی های تسلیحاتی و رزمی جدیدی را به نمایش گذاشتند.

این رزمایش افزایش قابل توجهی در سرعت و قدرت رزمی قایق های تهاجمی تندرو، موشک های بالستیک کوتاه برد و میان برد دقیق تر، استفاده گسترده و موثر از پهپادهای انتحاری علیه اهداف کوچک، خودروهای زرهی مدرن مانند تانک کرار و بهبود ظرفیت های جنگ الکترونیکی را نشان داد. علاوه بر این، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با چندین موشک بالستیک دوربرد و کوتاه برد و همچنین پهپادهای انتحاری، یک مدل در اندازه واقعی از تاسیسات اتمی دیمونا اسرائیل در قلب کویر مرکزی ایران را مورد اصابت قرار داد. سرلشکر غلامعلی رشید، فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء (ص) در مصاحبه ای در تاریخ 21 دسامبر 2021 گفت که اگر ایران مورد حمله قرار گیرد نیروهای مسلح جمهوری اسلامی فوراً به تمام مراکز، پایگاه ها، مسیرها و فضاهای مورد استفاده برای عبور حمله خواهد کرد.

اسرائیل که همیشه خود را در اقدام پیشگیرانه علیه ایران محق می دانست، در روزهای اخیر لفاظی های خود را کاهش داده است. نفتالی بنت، نخست وزیر رژیم صهیونیستی، در 28 دسامبر 2021، اندکی پس از پایان رزمایش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعلام کرد که «اسرائیل مخالف هر توافقی نیست. توافق خوب، خوب است» مقامات نظامی ایالات متحده به قدرت نظامی رو به رشد ایران به ویژه در زمینه موشک های بالستیک اذعان کرده اند. ژنرال کنت مک کنزی، فرمانده فرماندهی مرکزی آمریکا به نیویورکر گفت: « موشک‌های ایران به تهدیدی فوری‌تر از برنامه هسته‌ای آن تبدیل شده‌اند. اکنون آنها [ایران] می توانند به طور مؤثر در خاورمیانه ضربه بزنند. آنها می توانند با دقت و در حجم زیادی ضربه بزنند.»

عوامل دیگری نیز وجود دارد که جنگ با ایران را بعید کند. دولت جو بایدن به دلیل استقرار گسترده نظامی روسیه در مرز اوکراین و همچنین تهدیدهای چین برای تایوان، اکنون بیشتر بر وضعیت امنیتی شکننده در شرق اروپا متمرکز شده است. ایالات متحده به طور کامل از افغانستان خارج شده و ماموریت های نیروهای کوچک خود در عراق را کاهش یا تغییر داده است. آرامش نیروهای نیابتی ایران در سوریه نیز انگیزه اسرائیل برای ایجاد درگیری محدود با ایران را کاهش می دهد. حتی اگر مذاکرات وین شکست بخورد و تنش‌ها همچنان بالا باشد، درگیری نظامی بعید است، زیرا منجر به یک وضعیت باخت - باخت برای همه طرف‌ها می‌شود.