آیا اروپا می‌تواند وابستگی گازی خود به روسیه را کاهش دهد؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ با افزایش تنش‌ها در مرز روسیه و اوکراین، عرضه گاز به اروپا همچنان بحرانی است. روسیه بزرگترین تامین کننده گاز اروپا است و یک سوم  این گاز از طریق خطوط لوله گاز اوکراین به کشورهای این قاره می‌رسد.

اروپا در حال حاضر به دلیل ناتوانی در واردات مقادیر کافی گاز مایع برای جبران کاهش عرضه گاز روسیه، در صورت توقف واردات روسیه به دلیل هرگونه تحریم بین‌المللی یا وقوع جنگ با اوکراین، در حالت اضطراب و نگرانی به سر می‌برد است.

با محدود بودن امکان افزایش تولید یا واردات از طریق خطوط لوله گاز، تضمین عرضه کافی گاز به اروپا در صورت قطع کامل عرضه روسیه، قطعا کاهش خواهد یافت.

شاید توقف کامل جریان صادرات گاز  روسیه به اروپا یک سناریوی کاملا بدبینانه باشد اما دولت ایالات متحده فرض می‌کند که در صورت حمله روسیه به اوکراین، ترانزیت گاز از طریق اوکراین قطع خواهد شد، از همین روی در حال آماده شدن برای حذف کامل تجهیزات روسیه به اروپا است و به دنبال جایگزین کردن LNG قطر و سایر کشورهاست. در اقدامی مشابه در ماه‌های اخیر، نمایندگان پارلمان اروپا از اتحادیه اروپا خواسته‌اند تا واردات گاز روسیه را به تدریج متوقف کند.

نگاهی به داده‌ها

در ماه‌های اخیر عرضه گاز به اروپا کاهش یافته است، بطوریکه در دسامبر ۲۰۲۱ به حدود ۱۰.۳ میلیارد متر مکعب (۸ میلیون تن معادل (LNG رسید که در دسامبر ۲۰۲۰، ۱۴ میلیارد متر مکعب (۱۰.۹ میلیون تن LNG ) بود.

در مقابل، بر اساس داده‌های شرکت تحلیل نفت Vortexa، محموله‌های صادراتی LNG به مقصد اروپا - به استثنای ترکیه - در ماه گذشته از ۵.۲۵ میلیون تن در سال گذشته به ۶.۹۰ میلیون تن افزایش یافته است.

با کاهش جریان خط لوله روسیه در این ماه، اروپا درآمدهای گاز طبیعی مایع (LNG) خود را افزایش داد که در حال حاضر از ابتدای ژانویه به ۸.۶ میلیون تن رسیده و در مسیر رسیدن به رکورد ماهانه جدید است. بر اساس اطلاعات شرکت، فروش گازپروم به اروپا - به استثنای کشورهای بالتیک و ترکیه - ممکن است حدود ۳.۲۵ میلیارد متر مکعب (۲.۵ میلیون تن LNG ) در نیمه اول این ماه باشد.

اگر عرضه روسیه به طور کامل متوقف شود، حتی با وجود فعالیت کامل پایانه‌های وارداتی، احتمالأ اروپا در ماه یک میلیون تن کمبود LNG داشته باشد‌. اما ظرفیت پایانه‌ها وابستگی اروپا به LNG را به ویژه در دوره‌های اوج تقاضا محدود می‌کند.

میانگین عرضه سالانه گاز روسیه به اروپا - به استثنای کشورهای بالتیک، مولداوی و ترکیه - در دوره ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ به ۱۶۲.۷ میلیارد متر مکعب رسیده بود که این میزان در سال ۲۰۲۱ به ۱۳۵ میلیارد متر مکعب کاهش یافت.

اما مجموع ظرفیت واردات LNG اروپا - به استثنای لیتوانی و ترکیه - حدود ۱۵۱.۵ میلیون تن در سال یا ۱۲.۶ میلیون تن در ماه است که به سختی می‌تواند معادل جریان خط لوله روسیه را پوشش دهد، حتی اگر ظرفیت کاملاً در دسترس باشد.

اروپا در حال حاضر LNG را تحت قراردادهای بلندمدت دریافت می‌کند‌ بر اساس برآوردها، حدود ۲.۲ میلیون تن در ماه تحت قراردادهای بلندمدت تحویل اروپا می‌شود. این باعث می شود ظرفیت باقی مانده در پایانه‌های LNG بین ۱۰.۱ میلیون تن تا ۱۰.۶ میلیون تن باشد.

از سوی دیگر اروپا تنها قادر به تبدیل سالانه ۴۴.۱ میلیون تن گاز طبیعی به گاز مایع آنهم در شبه جزیره ایبری است که ارتباط محدودی با اروپا دارد.

بر اساس گزارش واحد آمار اتحادیه اروپا یورواستات، آلمان بزرگترین مشتری روسیه در اروپا است که در سال ۲۰۲۰، ۵۲.۵ میلیارد متر مکعب از روسیه دریافت کرده است.

 گزینه‌های محدود اروپا

جایگزینی LNG با عرضه گاز روسیه به اروپا با محدودیت مواجه است. مثلا ظرفیت تولید فنی مثلا در حوضه اقیانوس اطلس تنها اندکی بیشتر از ظرفیت واردات اروپایی است که حدود ۱۴.۵ میلیون تن در ماه است.

مقامات دولت آمریکا با تامین کنندگان خارج از حوزه اقیانوس اطلس مانند استرالیا و قطر مذاکره کرده‌اند، اما قطر پس از امضای تعدادی قرارداد جدید با خریداران آسیایی، مقادیر محدودی برای عرضه مازاد به اروپا در سال جاری خواهد داشت.

روزنامه گاردین تایید می‌کند، اگرچه عرضه گاز روسیه در سال گذشته یک چهارم کمتر از حد معمول بوده است، اما رهبران اروپایی اکنون نگران درگیری روسیه و اوکراین و قطع صادرات گاز هستند که می‌تواند به فاجعه منجر شود. این امر ایالات متحده و اروپا را بر آن داشت تا در شرایط اضطراری، به دنبال جایگزینی برای تامین گاز باشند. با این حال، احتمالاً مذاکرات بر روی قطر، یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز جهان و دومین صادرکننده بزرگ گاز طبیعی مایع پس از استرالیا متمرکز خواهد شد.

قطر یک متحد سرسخت غربی در خاورمیانه است و سال‌ها LNG خود را به بریتانیا و سایر کشورهای اروپایی صادر کرده است. لیبی نیز با توجه به تولید گاز نسبتاً بالا و نزدیکی به این قاره، ممکن است بتواند کمک کند.

خود ایالات متحده می‌تواند نقش مستقیمی در افزایش عرضه گاز در اروپا نیز داشته باشد. طی یک ماه گذشته، تعداد بی‌سابقه محموله‌های LNG، ایالات متحده را به مقصد بنادر اروپا ترک کرده است.

بر اساس گزارش گاردین، ایالات متحده انگیزه بلندمدتی برای تشویق اروپا به کاهش وابستگی خود به روسیه و پروژه خط لوله نورد استریم ۲ - به نفع ذخایر گاز شیل خود دارد.

نمونه‌های زیادی از اقدامات تامین اضطراری در بازار جهانی نفت وجود دارد، اما در مورد گاز اینگونه نیست. در طول جنگ داخلی لیبی، عربستان سعودی موافقت کرد که صادرات نفت خود را به بازار جهانی افزایش دهد تا کمبود نفت خام لیبی را جبران کند که قیمت نفت را به ۱۲۰ دلار در هر بشکه رساند. اما بازار گاز فاقد همکاری جهانی است که پاسخ به بحران عرضه جهانی را دشوارتر می‌کند.

بنابراین با در نظر گرفتن تولید محدود و عدم تامین آن از سوی کشورهای دیگر مانند قطر، احتمالا کشورهای اروپایی نوعی راهبرد تعاملی با مسکو در پیش خواهند گرفت. از همین روی تحلیلگران تخمین می‌زنند که اگر روسیه با افزایش ۲۰ درصدی صادرات خود موافقت کند، قیمت گاز در اروپا احتمالا به نصف کاهش یابد.