بحران کم‌ آبی در منطقه و مخاطرات پیش رو

به گزارش راهبرد معاصر؛ اندر مقوله بحران کم آبی درایران و مدیریت آن فقط کافی است به همین چندجمله زیر توجه کافی نمود که در هیچ کشوری همچنان آب شرب ومصرفی یکی نیست و مسئولان با بی تفاوتی زمینه های هدر رفت  آب پاک مصرفی وتصفیه شده باهزینه بالا را فراهم نکرده اند.

کجای دنیا هنوز روش سنتی غرقآبی مبنا وپایه واساس کشاورزی است که در ایران همچنان این روش اجرا می شود؟ با این که امروزه راه های علمی ومتنوع صرفه جویی و مدیریت منابع آبی شناسایی شده که با اعمال آن آب موجود کفایت کل کشاورزی و مصرفی کشور را می کند اما مسئولان به سمت اجرای روش‌های جدید صرفه جویی در مصرف آب حرکت نکرده اند. چه کسی باور می کند که با این فقربزرگ منابع  آبی هنوز در اصفهان در منطقه لنجان درسطح وسیعی کشت برنج غرق آبی را که بسیار پرمصرف است به شیوه ستتی داریم ؟ به نظر می‌رسد دو کار اساسی و فوری باید برای بحران کم آبی در کشور باید در دستور کار قرار بگیرد. مدیریت منابع آب  و مدیریت مصرف . در مدیریت مصرف دو اقدام فوری باید صورت پذیرد. جداسازی آب شرب ومصرفی از یکدیگر.

درمورد آب شرب، باید دید کدام یک از این پیشنهادها قابلیت اجرایی دارد ؟ به عنوان مثال تفکیک آب شرب و مصرفی، در دنیا به دوشکل  واز طریق  دو نوع تجربه صورت  می پذیرد.تجربه اول تفکیک دو نوع لوله کشی شرب ومصرف است که در بسیاری از کشورها از جمله اروپا این شیوه اعمال می شود، اما در حال حاضر نه تنها کشور ما فاقد چنین زیرساختی است، بلکه برای مردم هم لوله کشی مجدد در منازل بار مالی سنگینی داشته و عملا قشر ضعیف و فرودست حاضر به لوله کشی مجدد نخواهد شد. حتی  در خانه های  لوکس وبالای شهر نیز حاضر نمی شوند با لوله کشی روکار نمای  خانه و آشپزخانه خود را خراب کنند.

اما راه حل دوم که فروش آب در بطری است، در این راه حل که منطقی تر به نظر می‌رسد؛ اول اینکه خانواده های ضعیف توانایی خرید بطری آب را ندارند و رو به مصرف آب تصفیه نشده می آورند و در نتیجه بهداشت جامعه به خطر می‌افتد، به همین دلیل باید با اعطای یارانه به کارخانجات تصفیه آب برای ایجاد کارخانجات  آب تصفیه کن مدد جست و از کارخانجات عظیم فعلی تصفیه آب که در اختیار دولت است به بخص خصوصی سپرد تا این نقیصه برطرف شود وهمچنین با سرمایه گذاری مردم وبخش خصوصی، ایجاد کارخانجات بزرگ آب شیرین کن در سواحل دریاها  و انتقال آب تصفیه شده برای مناطق کم آب و کویری نظیر کرمان وسیستان و بلوچستان، یزد، توسط سهام پذیره نویسی مردمی  این اقدام می‌تواند صورت پذیرد.

در ثانی با بسته های  تبلیغی و فرهنگی، این فرهنگ باید در بین مردم تقویت  شود که چون آب لوله کشی تصفیه شده نیست و باید برای مصرف صرفه جویی شود همان کاری که  به عنوان مثال درکشور اردن سالیان درازی است جیره بندی آب  مصرفی خانوار دارد صورت می پذیرد و درشبانه روز فقط سه الی ۴ ساعت آب برای پرکردن مخازن منازل باز می‌شود وهر خانوار می‌داند چگونه باید مدیریت کند که آب تمام نشود.

نظر کارشناسان در حوزه هیدرولوژی و هیدروپلتیک و مطالعه علمی و عملی که در این زمینه صورت گرفته براین است که ، بخش شرب، کمتر از ۵ درصد مصرف آب کشور را به خود اختصاص داده، و بر فرض محال اگر دوبرابر هم مصرف شود، یعنی ۱۰۰ درصد افزایش داشته باشد، در بدترین حالت تنها ۵ درصد به مصرف آب کل کشور اضافه می‌شود. اما آنچه آب شرب را با اهمیت کرده بحث هزینه های نگهداری و تصفیه و انتقال آب شرب به مناطق جمعیتی است. با این اقدام میزان آب مصرفی مدیریت وجلوی اسراف دراین بخش گرفته می شود. 

 مدیریت منابع آبی

طبق آمار رسمی کشور در حدود کمی کمتر از ۹۰ درصد آب مصرفی مربوط  به بخش کشاورزی است  که رقم بسیاربالایی است، لذا شیوه مصرف در این بخش باید به درستی مدیریت و اصلاح شود.

 مدیریت کاشت

کجای دنیا که شبیه ایران کم آب هست محصولات پرمصرف آبی مثل هندوانه  و خربزه کاشت و صادر می‌شود؟ مدیریت کشت و تولید و ارقام کشت محصولات استراتژیک نظیر غلات وحبوبات ونهاده های دامی باید اولویت بندی شده و از تولید محصولات پر مصرف آبی  به طور جدی و قاطع جلوگیری شود.

مدیریت آبیاری

شیوه های بسیار مدرن گلخانه ای بخصوص هیدورپونیک وکشتهای بیولوژیکی در صنعت کاشت امروزه مصرف آب راتانصف تقلیل ومحصول را تا سه الی چهار برابر افزایش می دهد. مهم اولویت بندی کشت محصول موردنیاز است، لذا دولت باید تسهیلات لازم برای ورود تکنولوژی‌های مدرن و به روز دنیا وارتقای دانش فنی کشاورزی تخصیص بدهد تا بخش خصوصی بتواند خودرا به روز کند.

همچنین توجه اساسی وجدی دولت به تشویق سرمایه گذراران برای کشت ارقام استراتژیک فراسرزمینی ورود محصولات آن به کشور.

مدیریت پوشش گیاهی

برای مرطوب نمودن کافی و مناسب هوا در مناطق  بی آب و یا کم آب برای مساعد کردن زمینه بارش در زمستان باید از طریق گیاهان پوششی کشت داده شده استفاده نمود. انواع درختانی هستند که  با آب دریا تغذیه و رشد ونمو می کنند وبرای این اقدام بسیار مناسب به نظرمی رسند، لذا باید پوشش گیاهی برای  مساعد کردن بارش در مناطق کم باران به این وسیله ایجاد کرد. در مورد درختان و گیاهان شوری پسند، که قابلیت کشت با آب دریا را دارند باید به این نکته توجه جدی داشت که هر نوع  گیاهی باهر آب دریایی قابلیت کشت ندارد، یعنی اینکه مثلا آب عمان برای این کار مناسب هست یا نیست، ویا آب خزر که اصطلاحا لب شور است را چگونه می‌توان استفاده کرد را باید متخصصین امر نظر بدهند که با توجه حجم بالایی از نمک را که آب دریا دارد باکدام گیاه در مناطق کویری می‌توان پوشش گیاهی درست کرد 

اخیرا بن سلمان از یک پروژه جنجالی وبزرگ رونمایی دیگری کرده است که گرچه خیال انگیز است ولی می تواند به واقعیت نزدیک شود. رسانه های سعودی با انتشار ویدئویی مدعی شدند دولت سعودی قصد دارد با سرازیر کردن آب خلیج فارس به مرداب های  و گودال‌های عمیق این کشور بیابان های کویری ولم یزرع این کشور را تبدیل به دریاچه کند. 

بر اساس این طرح،  آبهای خلیج فارس را به چاله ها و گودالهای خالی ازسکنه در کویرهای سوزان وخشک هدایت کرده که تبخیر حاصل از آن باعث مربوط شدن هوا وسبب بارش خواهد بود ، تبخیر آب این دریاچه‌ها باعث می‌شود ابرهایی در آسمان این کشور تشکیل شده و به بارش باران در بیابان‌ هاوصحرای خشک وسوزان ولم یزرع عربستان تبدیل به شبکه ای از دریاچه ها و رودهای پر آب شده و سرسبزی و‌خرمی را برای این کشوربه بار بیارود!

دومین اقدام جنجالی طرح خیال انگیز بن سلمان حفر گودال‌های عمیقی در مناطق سیل خیز می باشدکه  آب عظیم سیلاب ها در این گودال‌ها  سرازیر و باتبخیر آن هوا از رطوبت کافی برخوردار و سبب باران زایی می شود.

بن سلمان سال گذشته نیز پروژه ای مشابه برای سرسبزی عربستان و خاورمیانه به نام "عربستان سبز" و "خاورمیانه سبز" رونمایی کرده بود که در آن قرار بود 10 میلیارد درخت در عربستان و 50 میلیارد درخت در خاورمیانه کشت شود. باید روی این پیشنهاد کار وبررسی علمی ولازم صورت گیرد که آیا ممکن است با۲۰۰ کیلومتر لوله گذاری آب دریاچه خزر به دریاچه نمک قم سرازیر وتبخیر آن باعث بارش  باران  شود؟و یا آب خلیج فارس از بندر عباس و چابهار به دشتهای کویری و لم یزرع یزد و کویر لوت و سرزمین خشک سیستان  بلوچستان سرازیر تا باتبخیر آن باران زایی در فصل پائیز وزمستان و بهار داشته باشیم یاخیر؟

به هرحال کشور ما دارای چنین ثروت‌های خدادادی است که بامدیریت هوشمند می‌توانیم استفاده بهینه ای از این ثروتهای  خدادادی داشته باشیم .در منطقه بیابان‌های قره بغاز مشرف به دریای خزر با توجه به شوری خاک و آب‌های زیر زمینی منطقه ، از آب خزر برای کشت نوعی علوفه دامی استفاده می‌‌شود که بالطبع نه به خاک و نه منابع آب زیرزمینی آسیب نخواهد زد وتجربه مثبتی را از خود نشان داده است. لازم به ذکر است درصورت مدیریت صحیح  منابع آبی تنها استان خوزستان توانایی تولید تمامی محصولات کشاورزی ما و حتی صادرات را نیز دارا می باشد.

متاسفانه درمورد اسراف انرژی وهدر رفت منابع آبی در اوج قله هستیم. به طور یقین  ما در بیش از 90 درصد سرزمین ایران در۳۰۰ روز از سال نیازی به مصرف حتی یک قطره سوخت فسیلی اعم از گاز وچه سایر مشتقات نفتی برای گرمایش  و تولید برق  نداریم، چرا که با انرژی‌های پاک و تجدید پذیر نظیر خورشید وباد می توان آن را تامین کرد ومصرف عظیم سوخت را در  لیست سیوینگ قرار داد.کما اینکه به راحتی خودروهای شهری را می‌شود برقی وسیوینگ بزرگ سوخت را انجام داد. شیشه تمام ساختمان‌های بلند مرتبه در تهران وسایر نقاط کشور بهترین وسیله برای تولید برق خورشیدی هستند. از تهران به پائین بدون شک تمام انرژی گرمایشی والکتریسیته رامی‌شود از خورشید تامین کرد.

انرژی خورشیدی برای اینکه راندمان خوبی در برق دهی داشته باشد با زاویه تابش خورشید رابطه مستقیم دارد.در اغلب نقاط دنیا انحناء و زاویه مناسبی برای این تابش وبهره وری مفید وجود ندارد ولی مستقیم ترین زاویه تابش بر سلول‌های خورشیدی درایران در منطقه کرمان بنام شهداد می‌باشد که در ضمن گرمترین  نقطه دنیاست.چقدر حزن آور است که ما چنین ثروتهای خدادادی راداریم  و اینچنین غافل هستیم.

اینها اقدامات اورژانسی است که باید فوری برای جلوگیری از بحران عظیم پیش رو صورت  پذیرد ، چرا که خطرات  مهیب وبزرگ سیاسی، امنیتی، مهاجرت وکوچ های دسته جمعی به شدت نگران  کننده می باشد و باید اقدامات فوری و اساسی را انجام دادتا کار به آنجا نرسد. پدیده کم آبی و کوچ های دسته جمعی و اثرات  مخرب امنیتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی آن ممکن است  از بمب اتم خطرناکتر بوده واحیانا آثار زیان بار جبران ناپذیری رابر جای بگذارد چنانچه تحت هیچ شرایطی قابل جبران نباشد. در وضعیت کنونی مسئله مهم ایجاد عزم ملی برای توجه جدی به بحران کم آبی است. پدیده ای بسیار خطرناک و وحشتناک که هنوز مسئولان ومردم  این خطر جدی را که در یک قدمی خود آنهاست را نادیده می‌گیرند  در حالی که اگر دیر بجنبیم فرصت جبران از دست خواهد رفت.