نگاهی به حیات علمی و سیاسی رئیس مذهب تشیّع

به گزارش راهبرد معاصر؛ جعفرابن محمد ملقب به امام جعفر صادق(ع) ششمین امام ما شیعیان در ۲۵ شوال ۱۴۸مصادف با چنین روزی به دستور منصور دوانیقی حاکم عباسی و به وسیله زهر کین عباسیان نسبت به اصل دین و تشیع به شهادت رسیدند؛ امام صادق(ع) در شرایط اختناق حاکمان اموی در سن ۳۱ سالگی بعد از پدر بزرگوارشان امام محمد باقر(ع) به امامت رسیدند و مدت ۳۴ سال امامت و رهبری امت اسلام و شیعیان را به عهده داشتند.

 از هشام ابن عبدالملک تا منصور دوانیقی

دوران امامت امام ششم و رهبر شیعیان با خلافت هفت خلیفه اموی و عباسی همراه بود؛ آخرین خلیفه اموی در این دوران هشام ابن عبدالملک و دو خلیفه عباسی سفاح و منصور دوانیقی همراه بود.

جنبش های علمی در سایه ضعف امویان

یکی از مشخصه‌های دوران امامت امام جعفر صادق(ع) که سبب گسترش و خیزش جنبش های علمی بسیار و تربیت شاگردانی که برخی تعداد آن را تا ۴هزار نفر و برخی بیشتر عنوان کردند.

یکی از مشخصه‌های دوران امامت امام جعفر صادق(ع) که سبب گسترش و خیزش جنبش های علمی بسیار و تربیت شاگردانی که برخی تعداد آن را تا ۴هزار نفر و برخی بیشتر عنوان کردند ضعف و تزلزل امویان بود امری که سبب شد امام صادق بتواند برای گسترش ابعاد علمی دین و نقل روایات بسیار در میان شیعه و حتی اهل سنت از آن بهره ببرد. تا جاییکه حتی پیشوایان فقهی اهل سنت همچون ابو حنیفه و مالک ابن انس از آن حضرت روایت کرده و ابوحنیفه نیز امام ششم شیعیان را عالم ترین فرد درمیان مسلمانان خوانده است.

درخواست قیام شیعیان و تقیه امام

امام صادق(ع) با وجود ضعف حکومت اموی درخواست شیعیان برای قیام علیه حکومت جور را نپذیرفت و حتی دیگر شیعیان را هم به تقیه فراخواند و در خواست‌های ابومسلم خراسانی و ابوسلمه برای بر عهده گرفتن خلافت را رد و در قیام عمویش زید ابن علی هم شرکت نکرد و شیعیان را هم از قیام پرهیز می داد چرا که امام حساسیت عصر خویش یعنی جنگ افکار و عقاید را درک کردند و اگر در چنین شرایطی به جای رهنمودهای علمی و مبارزه با افکار الحادی دست به قیام می زدند معلوم نبود چه برسر فکر و اندیشه و اصل دین اسلام و مذهب تشیع می آمد! از همین روست که امام از ضعف حکومت در راستای گسترش ابعاد علمی دین و مبارزه با افکار الحادی استفاده و سبب شدند مذهب تشیع به چنان جایگاهی در عرصه علمی برسند که از بطن شاگردان مکتب جعفری دانشمندان بسیاری چه در حوزه شکاف ابعاد دین و تفسیر آن و چه در حوزه های علمی پا به عرصه بگذارند.

تشکیل سازمان وکالت 

اما چرا امام جعفر صادق بیش از همه در جنبش های علمی و دینی نقش داشتند؟ در پاسخ همانطور که پیش تر نیز عنوان شد باید گفت زیرا زمان امام صادق(ع) زمانی بود که برخورد افکار و آراء و جنگ عقاید شروع شده بود و ضرورت ایجاب می کرد که امام کوشش خود را در این صحنه و این جبهه قرار دهد.

یکی از خدمات ارزنده امام جعفر صادق(ع) به شیعیان در پاسخ های شرعی و رسیدگی به مشکلات امت تشکیل سازمان وکالت بود امری که در زمان غیبت صغرا به اوج گسترش خود  رسید. امام با افکار و عقاید انحرافی و خرافی مبارزه می کرد؛ چرا که گسترش و فعالیت افکار و عقاید برای به چالش کشیدن مذهب پیامبر بسیار بود یکی از آنها گسترش فعالیت غالیان بود اما امام با اندیشه غلو به شدت برخورد و غالیان را کافر و مشرک می دانستند. اما چرا امام جعفر صادق بیش از همه در جنبش های علمی و دینی نقش داشتند؟ در پاسخ همانطور که پیش تر نیز عنوان شد باید گفت زیرا زمان امام صادق(ع) زمانی بود که برخورد افکار و آراء و جنگ عقاید شروع شده بود و ضرورت ایجاب می کرد که امام کوشش خود را در این صحنه و این جبهه قرار دهد. همیشه باید در این گونه امور به اثر کار توجه داشت چنانچه امام حسین(ع) می دانستند که شهادتشان اثر مفیدی برای دین خدا دارد از همین رو قیام کرده، شهید شد و اثرش هنوز هم باقی است و امام صادق(ع) فرصت را برای تعلیم و تأسیس کانون علمی مناسب دیده و به این کار همت گماشتند. بغداد که کانون جنبش علمی اسلامی صدر اسلام است در زمان امام صادق(ع) بنا شد. اثر امام صادق(ع) است که می بینیم شیعه، در سایر فرق، در علوم اسلامی پیشقدم و مؤسس شد و یا لا اقل دوش به دوش دیگران حرکت کرد و در همة رشته ها از ادب و تفسیر و فقه و کلام و فلسفه و عرفان و نجوم و ریاضی و تاریخ و جغرافی کتابها نوشت و دانشمندان و عالمان بزرگ تربیت کرد و عالی ترین و نفیس ترین آثار علمی را به جهان تحویل داد.

شهید مطهری در خصوص مکتب جعفری و تلاش امام صادق(ع) در خیزش های علمی شیعه می نویسد: اگر امروزشاهد به رسمیت شناختن مذهب شیعه بعد از هزار سال هستیم به خاطر این است که شیعه یک مکتب واقعی اسلامی است و آثار شیعی در هر رشته نشان می‌دهد که دیگر نمی‌توان اتهامات سیاسی به آن بست. این اثار مولود ایمان و عقیده است؛ سیاست نمی‌تواند اینچنین فقه یا اخلاق یا فلسفه و عرفان یا تفسیر و حدیثی به وجود آورد. رسمیت امروز شیعه معلول طرز کار و عمل آن روز امام صادق(ع) است.

اما حکومت جور و ترس عباسیان از گسترش روزافزون امام در قلوب مسلمانان و وحشت از ازدست دادن حکومت سبب شد منصور دوانیقی دومین حاکم عباسی امام صادق(ع) را به شهادت برساند. ۲۵ شوال ۱۴۸ یا ششن خرداد ۱۴۰۱ مصادف با تاثیر زهر کین عباسی نسبت به خاندان رسوال الله است.