واکاوی عقب‌گرد ترکیه از سیاست‌هایش در قبال سوریه

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ درس نخست در مدرسه سیاست خارجی و علم روابط بین‌الملل آن است که «دوست یا دشمن دائمی نداریم؛ بلکه منافع دائمی و پایدار داریم» درسی که به نظر می‌آید آنکارا پس از یک دهه ماجراجویی در منطقه به دنبال اجرای آن است. با آغاز اعتراضات در سرزمین شام، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه فرصت را غنیمت شمرد و به سمت سیاست سازماندهی مخالفان سوری و براندازی دولت قانونی بشار اسد حرکت کرد؛ اما اکنون پس از گذشت یک دهه از بحران سوریه مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه از دیدار با همتای سوری خود خبر می‌دهد و خواستار صلح میان نظام اسد و مخالفان سیاسی این کشور است. سؤال کلیدی این است چرا سیاست‌های ترکیه در قبال دولت سوریه تعدیل شده است؟

می توان گفت میانجی‌گری فعال ایران و روسیه، تغییر سیاست کشورهای عربی مخالف نظام اسد و عادی‌سازی روابط با دمشق، تهدید مشترک تروریسم و در نهایت پیروزی‌های چشمگیر ارتش سوریه در میدان نبرد موجب تغییر سیاست‌های آنکارا در قبال دولت قانونی دمشق شده است.

با آنکه همچنان احتمال حمله هدفمند ترک‌ها به این منطقه وجود دارد، به نظر می‌آید میانجی‎گری‌های تهران و مسکو سبب تغییر سیاست آنکارا در قبال دولت سوریه و نوع مواجه این کشور با گروه‌های کردی شده است

نشست تهران

اواخر تیرماه هفتمین نشست سران «روند آستانه» با حضور رؤسای جمهوری اسلامی ایران، روسیه و ترکیه در تهران برگزار شد. پیش از آغاز رسمی این نشست ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان در دیدارهای جداگانه‌ای با مقام معظم رهبری به بررسی آخرین تحولات منطقه و فضای بین‌المللی پرداختند. یکی از نکات کلیدی این دیدار تأکید معظم له بر ضرورت حفظ تمامیت ارضی سوریه و منع هرگونه حمله نظامی به شمال این کشور بود.

بنا بر اعلام رسمی دولتمردان ترک، این کشور برای حمله به شمال سوریه و مقابله با گروه «یگان های مدافع خلق کُرد» (ی.پ.ک) و شبه‌نظامیان قسد آماده می‌شد. با آنکه همچنان احتمال حمله هدفمند ترک‌ها به این منطقه وجود دارد، به نظر می‌آید میانجی‎گری‌های تهران و مسکو سبب تغییر سیاست آنکارا در قبال دولت سوریه و نوع مواجه این کشور با گروه‌های کردی شده است. در این میان به نظر می‌آید سفر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان به ترکیه و تلاش برای ایجاد کانال ارتباطی میان آنکارا-دمشق سیاستی موفق بوده و سبب تغییر سیاست ترک‌ها شده است.

پوتین در نقش میانجی

منابع روسی خبر دادند، ولادیمیر پوتین به همتای ترک خود در سوچی پیشنهاد دیدار مستقیم با بشار اسد را داده است، اما اردوغان ترجیح داد این نشست میان دستگاه‌های اطلاعاتی دو کشور برگزار شود. پوتین در این دیدار به اردوغان پیشنهاد کرد به جای عملیات نظامی، نگرانی‌های امنیتی خود در قبال کردهای سوریه را می‌تواند با هماهنگی و تعامل با نظام اسد برطرف کند. پیش تر در اوایل سال 2020 هاکان فیدان، رئیس سازمان امنیت ترکیه و علی مملوک، رئیس دفتر امنیت ملی سوریه با یکدیگر دیدار کردند.

بی‌شک شکست گروه‌های شبه‌نظامی کردی که از حمایت آمریکا برخوردارند می‌تواند تحولی مثبت برای مسکو در مواجه با تهدید آمریکا در شمال سوریه باشد. ازجمله نکات مثبت عادی‌سازی روابط سوریه و ترکیه، تثبیت حضور و نفوذ تهران-مسکو در این منطقه است، زیرا تغییر سیاست آنکارا در قبال دولت اسد سبب تفاهم تدریجی مخالفان با دولت مرکزی و کاهش خطر بروز جنگ داخلی و تروریسم در منطقه می‌شود.

تهدید مشترک

نوع چینش مرزهای غرب آسیا در سایکس-پیکو، سور و لوزان سبب ایجاد زخمی قدیمی بر پیکره منطقه به نام «چالش کردها» شده است. این جمعیت که در چهار کشور ایران، ترکیه، عراق و سوریه پراکنده هستند، همواره مشکلی امنیتی علیه تمامیت ارضی کشورهای یاد شده بودند و سبب اقدامات تهاجمی دولت‌های مرکزی علیه حرکت‌های تجزیه‌طلبانه کردی شده است.

آنکارا که خود را بازنده میدان شام می‌بیند به دنبال احیای روابط امنیتی، اقتصادی و سیاسی با دمشق است

این تهدید مشترک می‌تواند سبب نزدیکی آنکارا-دمشق به یکدیگر و احیای توافق نامه «آدانا» منجر شود. همکاری امنیتی مشترک دو کشور برای مقابله با گروه‌های شبه‌نظامی کُردی می‌تواند سبب آغاز فصلی جدید در روابط دمشق-آنکارا شود.

بهره سخن

به نظر می‌آید سیاست راهبردی اردوغان در قبال دمشق از براندازی به سمت مصالحه تغییر یافته است. در دورانی ترکیه به عنوان یکی از ارکان اصلی حمایت از مخالفان سوری و گروه‌های تروریستی چند ملیتی به دنبال سقوط علوی‌ها در دمشق و روی کارآمدن متحدان اخوانی خود بود، سیر تحولات منطقه به ویژه حمایت‌های تهران-مسکو از سوریه سبب شد تا نظام سیاسی این کشور حفظ شود و به تدریج به سمت بازپس گیری مناطق از دست رفته و حفظ تمامیت ارضی خود حرکت کند.

حال آنکارا که خود را بازنده میدان شام می‌بیند به دنبال احیای روابط امنیتی، اقتصادی و سیاسی با دمشق است تا از سایر کشورهای منطقه عقب نماند و راه‌حلی مسالمت‌آمیز برای حل مشکل آوارگان سوری و تروریسم کردی پیدا کند. با وجود این، ملاحظه جدی اردوغان در مسیر عادی‌سازی روابط با دمشق، پرهیز از شتاب زدگی است. سالها دولت ترکیه به عنوان یکی از مخالفان جدی دولت اسد در کنار شبکه اخوانی در منطقه بود و مصالحه با دمشق می‌تواند هزینه سنگینی برای این کشور داشته باشد.

تظاهرات پنج‌شنبه و جمعه گذشته در ادلب، حلب، الباب و جرابلس به خوبی نشان داد مخالفان تندروی سوری در صورت عادی‌سازی روابط آنکارا-دمشق هیچ ملاحظه‌ای برای عبور از اردوغان ندارند.