پیام معنادار عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ 16 سپتامبر در سمرقند ازبکستان بیست و دومین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای با موفقیت پایان یافت؛ جایی که سران هشت عضو دائم سازمان همکاری شانگهای شامل چین، روسیه، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان، تاجیکستان، هند و پاکستان برای رایزنی درباره چالش های منطقه ای و جهان معاصر گرد هم آمدند. این نخستین نشست سران سازمان همکاری شانگهای بود که از زمان شیوع کووید-19 به صورت حضوری برگزار شد.

این اجلاس به سه دلیل توجه بسیاری از رسانه های منطقه ای و غربی را به خود جلب کرد؛ نخست، اینکه از زمان آغاز جنگ اوکراین نخستین نشست سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای بود؛ سازمانی که روسیه عضو اصلی آن است. دوم، اینکه در حاشیه اجلاس شی جین پینگ، رئیس جمهور چین نخستین دیدار حضوری خود را با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه از زمان آغاز جنگ اوکراین انجام داد. سوم، اینکه ایران به طور رسمی عضو دائم سازمان همکاری شانگهای شد.

به احتمال زیاد، قرار است عضویت کامل ایران از آوریل 2023 اجرایی شود. ایران از این پس اجازه خواهد داشت در جلسات اعضای سازمان شرکت کند

ایران 15 سپتامبر یادداشت تعهدات خود را برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای امضا کرد. همان گونه که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان در حساب کاربری خود در اینستاگرام اعلام کرد، «با امضای سند عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای، اکنون ایران وارد مرحله جدیدی از همکاری های مختلف اقتصادی، تجاری، ترانزیت و انرژی شده است».

رئیس‌جمهور ازبکستان در نشست سمرقند به طور رسمی عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای را اعلام کرد. سازمان همکاری شانگهای سال گذشته درخواست ایران را برای عضویت پذیرفته بود و انجام تمام تشریفات یک سال طول می کشد. به احتمال زیاد، قرار است عضویت کامل ایران از آوریل 2023 اجرایی شود. ایران از این پس اجازه خواهد داشت در جلسات اعضای سازمان شرکت کند. پیش تر ایران تنها عضو ناظر بود.

رئیس جمهور ایران روز جمعه در دومین روز اجلاس سران بر اهمیت حفظ روابط و تعاملات نزدیک با همه کشورهای منطقه از جمله کشورهای سازمان همکاری شانگهای تأکید کرد و گفت: سیاست خارجی ایران بر حضور مؤثر در نظم‌های منطقه‌ای و جهانی متمرکز است. پذیرش ایران به عنوان عضو کامل سازمان همکاری شانگهای افق جدیدی از چندجانبه گرایی را باز خواهد کرد که نه تنها برای ایران، بلکه برای کل منطقه مفید خواهد بود. بسیاری از تحلیلگران استدلال کردند این تحول نشان دهنده تمایل ایران برای پیگیری روابط قوی تر با چین و روسیه است.

در چند دهه گذشته چین و ایران روابط گسترده و نزدیکی با یکدیگر برقرار کرده اند که بیشتر مبتنی بر نیازهای انرژی چین به منابع ایران و همچنین ارتباطات اقتصادی، فروش تسلیحات، همکاری های دفاعی و موازنه ژئواستراتژیک با آمریکاست. علاوه بر این، رهبران ارشد ایران به دلیل تحریم های اقتصادی غرب بارها تأکید کرده‌اند «ملت باید به شرق بنگرد» تا متحدان راهبردی پیدا کند که بتواند به او در دستیابی به توافق هسته‌ای جدید، حل مشکلات بانکی و تجاری و معضلات ناشی از تحریم های آمریکا علیه ایران و تقویت موقعیت این کشور در خاورمیانه و آسیا کمک کند.

اکنون که عربستان سعودی نیز به شریک گفت و گوی سازمان همکاری شانگهای تبدیل شده است، این سازمان می تواند بستری برای ایران و عربستان سعودی فراهم کند تا بر اختلافات خود کار کنند

در ابعاد سیاسی و اقتصادی، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای موفقیت بسیار بزرگی است. از سال 2018، زمانی که ایالات متحده در دوران دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا از توافق هسته ای تهران با قدرت های بزرگ از جمله روسیه و چین خارج شد، اقتصاد ایران با مشکلاتی مواجه شد. بنابراین عضویت در سازمان همکاری شانگهای مسیرهای جدیدی را برای تجارت و همکاری با کشورهای همسایه باز خواهد کرد که در ازای آن به ایران برای حل چالش‌های اقتصادی کمک می‌کند.
 

اکنون که عربستان سعودی نیز به شریک گفت و گوی سازمان همکاری شانگهای تبدیل شده است، این سازمان می تواند بستری برای ایران و عربستان سعودی فراهم کند تا بر اختلافات خود کار کنند. همچنین فرصتی برای پاکستان و ایران خواهد بود تا پای میز مذاکره بیایند و درباره موارد اختلافی میان کشورهای همسایه صحبت کنند.

الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای نوید یکپارچگی منطقه ای است. با وجود بحران های جاری منطقه، اجلاس سازمان همکاری شانگهای در سمرقند ارزش ها و اصول سرنوشت مشترک و همکاری برد-برد را برای منطقه تأکید کرد.

البته با توجه به تجربیات قبلی نباید نسبت به تغییر چشمگیر فضای منطقه بیش از حد خوش بین بود. در سال 2017، زمانی که هند و پاکستان به سازمان همکاری شانگهای پیوستند، بسیاری دوران جدیدی از دوستی میان دو کشور را در بوق و کرنا کردند، اما سازمان همکاری شانگهای نتوانست اصطکاک میان رقبا را هموار کند. رهبران هند و پاکستان در آخرین اجلاس سران در سمرقند حتی به صورت غیررسمی نیز نتوانستند با یکدیگر ملاقات کنند.