«زیست شبانه» و آسیب‌های احتمالی در حوزه شهری

به گزارش راهبرد معاصر؛ زمستان سال گذشته «شورای شهر تهران»، شهرداری را موظف کرد تا طرح زیست شبانه (حیات شبانه) را در سه نقطه پایتخت به شکل پایلوت استارت بزند. دراین‌باره «بهاره آروین» عضو شورای شهر تهران اعلام کرد: «شهرداری در یک برنامه کوتاه‌مدت به‌صورت پایلوت از ابتدای اردیبهشت‌ماه که مصادف با اعیاد شعبانیه است در یک مهلت سه‌ماهه در برخی محورها از ساعت ۲۴ تا ۳ بامداد زیست شبانه را اجرایی کند تا نقاط ضعف و قوت آن مشخص شود». ریشه این قبیل تصمیمات به بند «چ» ماده‌94 برنامه 5‌ ساله دوم شهرداری برمی‌گردد. جایی که شهرداری باید برنامه جامع و عملیاتی «منظر شبانه» را آماده کند، اما موضوع «منظر» بیشتر در حوزه معماری قرار می‌گیرد تا فعالیت‌های عمومی. این کار از سال‌95 تا انتهای 96 ادامه داشت و در اردیبهشت امسال، شهرداری این برنامه را در کمیته شهرسازی شورا ارائه کرد. در این میان شورای شهری‌ها مدعی‌اند که آن‌ها با این تصمیم به واحدهای کسب‌وکار، رونق و «طرح ترافیک روز» را به شب منتقل می‌کنند اما در کنار این مزایا، معایب فراوانی هم دارد که در ادامه به آن‌ها ‌اشاره خواهیم کرد.

طرح زیست شبانه که در بازه زمانی ساعت 24 تا 3 نیمه‌شب و چه‌بسا بیشتر پیش بینی شده است با آغاز ماه مبارک رمضان در 3 منطقه آغاز شد و با پایان یافتن ماه مبارک رمضان، شهرداری تهران بنا بر ادامه اجرای طرح حیات شبانه را در دستور کاری خود قرار داد اما این‌بار نیروی انتظامی با ادامه و اجرای طرح پس از ماه مبارک رمضان مخالفت کرد. نهایتاً فرمانداری تهران با مصوبه شورای شهر تهران مبنی بر زیست شبانه مخالفت کرد و این مصوبه به هیئت حل اختلاف مرکزی رفته است تا نظر نهایی را بدهد.

برخی از اعضای شورای شهر تهران معتقدند برای این که بتوانیم حیات را هنگام شب به شهر برگردانیم و اجازه ندهیم شب مردگی اتفاق بیفتد، طرح «زیست شبانه» بهترین پیشنهاد است. چراکه اگر بخواهیم ترافیک و آلودگی شهر تهران را کنترل کنیم و از سوی دیگر باعث رونق اقتصاد و کسب‌وکار مردم در شب شویم، باید اجازه بدهیم زندگی شهری در زمان‌های بیشتری جریان داشته باشد و فعالیت اقتصادی و حضور مردم در شهر ادامه یابد. اگر ما اجازه دهیم بخشی از فعالیت اقتصادی مردم، خریدهای شهروندان و حضور مردم در شهر بعد از ساعت ۱۲ شب اتفاق بیفتد، می‌توانیم بخشی از ترافیک و آلودگی شهر و جمعیت متراکم شهر را به آن ساعت‌ها انتقال دهیم. برخی از مردم خواهان آن هستند که در رستوران‌ها حضور پیدا کنند، خرید در ساعات خلوت‌تری داشته باشند و دور هم باشند تا البته بتوانند از ساعات شب استفاده کنند. طراحان طرح زیست شبانه در مقابل نظرات مخالفان که معتقدند چنین طرحی با فرهنگ ایرانی و اسلامی ما سازگار نیست. به طور مثال حجت‌الاسلام سالک، نایب‌رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی معتقد است: «اینکه این طرح در بسیاری از شهرها و کشورهای جهان اجرا شده دلیل نمی‌شود ما هم آن را در جمهوری اسلامی اجرا کنیم، ما مقلّد غرب نیستیم که بیاییم هر کاری آن‌ها انجام می‌دهند ما نیز دنباله آن را بگیریم، این الگوگیری از غرب توسط انسان‌های بیمار انجام می‌شود، یعنی اگر افرادی در منبع ارزش‌های دینی و انقلابی عمیق شوند باید بدانند برنامه شبانگاهی نگاه اسلام کدام است. ما نباید به هیچ‌وجه از غرب برای ترویج سبک زندگی غربی الگوبرداری کنیم، بلکه آن را ضد ارزش می‌دانیم، این طرح مقدمه‌ای دیگر برای حرکت در مسیر زندگی غربی و ظلمی بزرگ به خانواده و جریان انقلاب است»؛ اما «محمد سالاری» رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر تهران به‌عنوان یکی از مدافعان طرح زیست شبانه مدعی است:‌ «کسانی که امروز با منطق به خطر افتادن دین با زیست شبانه مخالفت می‌کنند همانند همان‌هایی فکر می‌کنند که در اوایل انقلاب با سینما و تلویزیون مخالف بودند و فکر می‌کردند این‌ها موجب به فساد کشاندن مردم و جوانان می‌شود». این سخنان عضو شورای شهر تهران در حالی است که محسن هاشمی رئیس این شورا در اظهاراتی ضدونقیض تصریح می‌کند که: «مخالف حضور فرزندانم در زیست شبانه هستم. خودم نیز شب‌ها ساعت 10 می‌خوابم و 5 صبح بیدار می‌شوم بنابراین تمایلی به این طرح ندارم. در صورتی که فرزندان جداگانه برنامه‌هایی برای زیست شبانه داشته باشند نگران می‌شوم و به نظرم این مسئله در صورتی که در چارچوب خانواده باشد، مشکل‌زا نیست. در صورتی که در یک خانواده نیز پدر به‌تنهایی در زیست شبانه باشد، قطعاً نگرانی‌هایی برای زنان ایجاد می‌کند».

فارغ از نظرات موافقان و مخالفان زیست شبانه در تهران به نظر می‌رسد در شرایط کنونی که وضعیت اقتصادی مردم به خاطر تحریم‌های ایالات متحده آمریکا و کاستی‌های موجود در مدیریت اجرایی کشور، به‌نحوی‌که گرانی‌ها لحظه‌ای مواد غذایی، بالا رفتن تورم و کاهش قدرت خرید، افزایش قیمت مسکن و اجاره بهاء و... دیگر توان و رمقی برای عموم مردم برای گشت‌وگذار شبانه نگذاشته است. شاید بتوان گفت این طرح نیز در راستای سیاست گران کردن زندگی در تهران باشد و یا اینکه زیست شبانه هم طرحی در جهت رفاه حال قشر مرفه تهران است. پیگیری این طرح توسط شورای شهر تهران سؤالات فراوانی را به ذهن متبادر می‌کند، اینکه آیا بهتر نبود اعضای شورای شهر تهران به‌جای صرف وقت برای تصویب و اجرای طرح شبانه به فکر بازپرداخت بدهی‌های شهرداری به پیمانکاران و کارگرانی باشند که هر چند وقت یکبار در مقابل ساختمان این شورا جمع می‌شوند تا شاید صدایشان را به منتخبین اصلاح‌طلب شورای شهر تهران برسانند. آیا تجمع اعتراضی رانندگان تاکسی تهران و خرده‌فروشان در مقابل شهرداری به جهت نیاز به زیست شبانه بود یا خواستار تسهیل شرایطی بودند تا بتوانند زندگی روزمره خود را بگذرانند؟

بی‌شک مخالفت پلیس تهران با طرح مذکور به دلایل امنیتی و امکان ایجاد مشکل و نگرانی برای والدین و خانواده‌ها، از مواردی است که فرمانداری تهران در رد این طرح مدنظر داشته است که قطعاً موردتوجه هیئت حل اختلاف مرکزی قرار خواهد گرفت. از منظر حقوقی و حتی عرفی نیز، رجوع نمایندگان شورای شهر بیشتر در حوزه‌های عمرانی و زیرساختی تعریف شده است و طرح‌های اجتماعی و فرهنگی با توجه به وجود مشکلات فراوان خدمات شهری در جایگاه‌های بعدی قرار می‌گیرد؛ اما از نقطه نظری دیگر، گرایش فراوان گفتمان اصلاح‌طلبی به مباحثی چون «جنبش سازی»، «تغییر زیست‌فرهنگی» و نیز تقویت «جامعه مدنی» مهم‌ترین دلایلی بوده که طی آن مسئله‌ی «زیست شبانه» مطرح شده است.