اهمیت صادرات نفت ایران برای بازارهای آسیایی

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ به باور کارشناسان انرژی، با توجه به تغییراتی که از زمان آغاز جنگ اوکراین در فوریه سال گذشته و تحریم‌های اروپایی و آمریکایی در این بخش رخ داده است، بازارهای نفت آسیا در سال ۲۰۲۳ شاهد تغییر اساسی خواهند بود. در واقع، آسیا در حال آماده شدن برای دریافت بخشی از محموله‌های نفت روسیه است، زیرا مسکو به دنبال خریداران جدیدی برای فروش تا ۱ میلیون بشکه در روز نفت خام است که پیش از اعمال تحریم‌های پنجم دسامبر 2022 به اروپا صادر می‌شد. 

البته نفت کشورهای آسیایی نیز روانه بازار می‌شود که به دنبال پر کردن شکاف ایجاد شده به‌وسیله تحریم‌های اتحادیه اروپا بر محصولات روسیه هستند و از فوریه ۲۰۲۳ اجرایی می‌شود.

به باور کارشناسان، سیاست چین در قبال همه‌گیری کرونا بزرگترین عامل تعیین‌کننده در بهبود تقاضای نفت آسیا خواهد بود. خریداران نفت آسیایی همچنان امیدوارند نفت ایران دوباره روانه بازار شود که البته بیشتر به متغیرهای سیاسی و کاهش تحریم‌های ایران بستگی دارد، به همین دلیل پیش‌بینی می‌شود سال ۲۰۲۳، سال هیجان انگیزی برای بازارهای نفت آسیا خواهد بود.

تأثیر نفت ایران

صادرات نفت آمریکا از نظر تاریخی از سال ۱۹۷۴ تا ۲۰۱۵ ممنوع بود، اما با افزایش تولید نفت آمریکا از نوع سبک در سال ۲۰۱۰ (که به انقلاب نفت شیل معروف است) و با توجه به اشباع پالایشگاه‌های آمریکا، راه حل صادرات نفت برای این مشکل در نظر گرفته شد. به همین دلیل باراک اوباما، رئیس جمهور اسبق آمریکا در دسامبر ۲۰۱۵ تصمیم گرفت زمینه را برای صادرات فراهم و ممنوعیت صادرات نفت از کشورش را لغو کند.

بدون تردید یکی از اهداف ناگفته تحریم‌های آمریکا به‌ویژه در دوره دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق تصاحب بازارهای صادراتی نفت ایران مانند ژاپن، کره جنوبی، ... بود. آمریکایی‌ها از سال ۲۰۱۵ تاکنون از مشکلات لیبی و تحریم ایران سود زیادی برده‌اند، زیرا این دو کشور نفت و میعانات گازی با کیفیتی مشابه آمریکا صادر می‌کنند. اگر ایران و لیبی به قدرت تولید و صادرات کامل خود برگردند، هیچ بازاری برای میعانات آمریکا در آسیا و اروپا وجود نخواهد داشت، زیرا در این مورد آمریکایی‌ها از تحریم‌ها علیه ایران منتفع شدند.

شرایط کنونی بازار به‌گونه‌ای است که فعالان صنعت و بازار، مصرف‌کنندگان، توزیع‌کنندگان سوخت، پالایشگاه‌ها و شرکت‌های بازرگانی در شرق دور و جنوب آسیا، همه به افزایش جریان نفت ایران برای کمک به تعادل بازارهای نفت منطقه و مهار تورم فزاینده امیدوارند. اکثریت قریب به اتفاق متخصصان صنعت توافق کردند بازگشت عرضه ایران به طور قابل توجهی پایه‌های تقاضای نفت در آسیا را تقویت می‌کند و به طور کلی به سود پایدارتر پالایش منجر می‌شود.

نتیجه برخی نظرسنجی‌ها از متخصصان این صنعت در سراسر آسیا نشان می‌دهد آنها امیدوارند تجارت نفت و میعانات گازی ایران در نیمه نخست سال ۲۰۲۳ ازسر گرفته شود. از میان افراد مورد بررسی، ۳۵ درصد انتظار داشتند عرضه ایران در نیمه دوم سال ۲۰۲۳ به طور کامل بازیابی شود.

بازار آسیا کشش بالایی برای نفت ایران دارد، به طوری که طبق گزارش رویترز، ایران قیمت رسمی فروش نفت خام سبک خود را برای کشورهای آسیایی دو دلار بالاتر از میانگین عمان/دوبی قرار داده که نسبت به ماه پیش، ۲۰ سنت بیش‌تر است. البته عربستان سعودی نیز در ۶ فوریه، تصمیم مشابهی گرفته بود. باید توجه کرد، قیمت‌های رسمی آرامکوی عربستان برای نفت خام خود معمولاً روند قیمت‌های ایران، کویت و عراق یعنی حدود ۹ میلیون بشکه در روز نفت به مقصد آسیا تأثیر می‌گذارد.

افزایش قیمت هر بشکه نفت ایران با وجود کاهش قیمت نفت خام رخ می‌دهد. البته بازار، به‌تدریج در حال بهبود است و امید به بهبود تقاضا در کشورهای مصرف‌کننده مانند چین وجود دارد. طبق برخی منابع، صادرات نفت ایران در ماه‌های اخیر به چندین کشور مانند چین افزایش یافته است.

برخی تخمین‌های شرکت‌های غربی نشان می‌دهد، صادرات نفت ایران در سه ماه گذشته افزایش داشته است. گرچه این افزایش قابل توجه است، اما بسیار کمتر از حجم صادرات ثبت شده (2.4 میلیون بشکه در روز) در ابتدای سال ۲۰۱۸ و پیش از خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای است. ایران به دنبال افزایش صادرات نفت خام خود در سال جاری و در چارچوب توافق‌نامه‌ها و قراردادهایی است که وزیر نفت در پایان سال ۲۰۲۲ اعلام کرد.

افزایش صادرات روسیه به هند

یکی از عوامل تأثیرگذار بر بازار آسیایی افزایش صادرات نفت روسیه است. برای نمونه تقاضای هند برای انواع نفت روسی در ماه اکتبر به رکورد بالایی رسید و از میزان صادر شده به‌وسیله برخی از تأمین‌کنندگان عمده در غرب آسیا فراتر رفت. به طوری که سهم روسیه در سبد نفت مصرفی هند از تقریباً یک درصد پیش از شروع جنگ، به ۲۱ درصد در ماه اکتبر یعنی ۴.۲۴ میلیون تن متریک یا تقریباً ۱ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. 

این حجم قابل رقابت با عراق و بالاتر از واردات عربستان سعودی هست که سهم ۱۵ درصدی در بازار هند دارد. در ماه‌های اکتبر و نوامبر، پالایشگاه‌های هندی سعی کردند محموله‌های زیادی را پیش از ایجاد هرگونه موانع احتمالی کشتیرانی یا سیاسی ناشی از تحریم‌های اتحادیه اروپا بر صادرات نفت روسیه، خریداری کنند. تحلیلگران بر این باورند، هند در سال ۲۰۲۳ به خرید مقادیر زیادی نفت روسیه ادامه خواهد داد. سیاست‌گذاران هندی تأکید کردند خرید نفت خام روسیه برای کنترل تورم مفید است.

بهبود تقاضا در چین

چین نیز مانند هند، فرصت خرید مواد خام روسیه با قیمتی کمتر را از دست نداد. سهم روسیه از واردات چین در دوره ژانویه تا اکتبر ۲۰۲۲ به ۱۷.۴ درصد یا ۱.۷۴ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. درحالی‌که در سال ۲۰۲۱ سهم بازار آن ۱۵.۵ درصدی از کل واردات بود. با وجود کاهش ۲.۷ درصدی کل واردات نفت خام چین در مدت مشابه، صادرات روسیه در ۱۰ ماه، ۱۰ درصد رشد داشته است.

پس از آنکه در ۳۰ نوامبر، گوانگ‌ژو اعلام کرد قصد دارد بیشتر محدودیت‌های مربوط به بیماری کرونا را حذف کند و حمل و نقل عمومی را ازسر بگیرد، اکنون همه چشم‌ها به تصمیمات پکن دوخته شده است. گرچه تقاضای چین برای سوخت حمل و نقل احتمالا در کوتاه مدت کمی افزایش یابد، بهبود تقاضای نفت در ماه‌های ابتدایی سال ۲۰۲۳ تشدید نخواهد شد.

طبق برآوردها، تقاضای نفت چین در سال ۲۰۲۳ به ۱۵.۷ میلیون بشکه در روز خواهد رسید که ۷۰۰ هزار بشکه در روز بیشتر از تقاضای سال ۲۰۲۲ است. همچنین تقاضای کل چین در سال ۲۰۲۴ با افزایش ۵۰۰ هزار بشکه‌ای در روز نسبت به سال ۲۰۲۳ همراه می‌شود.

بهره سخن

با توجه به شرایط اقتصاد بین‌الملل و تقاضای فزاینده نفت از سوی کشورهای آسیایی، سه متغیر ازسرگیری صادرات نفت ایران، افزایش صادرات نفت روسیه به شرق و سیاست کووید-19 چین از عوامل اصلی تعیین کننده در بازار نفت سال 2023 خواهد بود. در این میان، در صورت برطرف شدن تحریم‌ها، نفت سبک ایران به سرعت می‌تواند بازارهای بزرگ مانند چین، هند، کره جنوبی، ژاپن و... را تصاحب کند. 

البته تجربه نشان داده است، ایران می‌تواند در صورت شکست مذاکرات و تداوم تحریم‌ها، بخشی از صادرات خود را به روش‌های مختلف به مناطق دوردست مانند ونزوئلا نیز صادر کند، اما ورود نفت ایران به بازار و ازسرگیری صادرات آن، به نفع کشورهای مصرف‌کننده، اقتصاد جهانی و راهی برای کنترل فزاینده بهای جهانی باشد.