شاهراه پارسی ۲۰میلیارددلاری/ ایران «جاده اروپا ـ آسیا» را کوتاه می‌کند

به گزارش راهبرد معاصر؛ کریدور حمل‌ونقل شمال ـ جنوب از مهم‌‏ترین شاهراه‌های ارتباطی نیمکره شرقی و در زمره 10 کریدور ترانزیتی ریلی و ترکیبی تعریف‌شده در نشست کشورهای عضو اتحادیه اروپایی در هلسینکی در سال 1992 است که به‏‌عنوان "شاهراه ترانزیتی" شماره 9 بین سه کشور ایران، روسیه و هند به تصویب رسید. توافقنامه این کریدور در سپتامبر سال 2000 میلادی بین سه کشور (مؤسسان کریدور شمال ـ جنوب) در سن‌پترزبورگ روسیه امضا شد، سپس با پذیرش 11 کشور آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان، سوریه و بلغارستان، خود را به‌‏عنوان مسیری جایگزین و قابل اعتماد به اثبات رساند.

شبکه بزرگراه‌ها، مسیرهای دریایی و ریلی به‌طول حدود 7200 کیلومتر، کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال ـ جنوب را تبدیل به کوتاه‌ترین مسیر ارتباطی (حدود 35 تا 37 روز) بین روسیه و هند کرده است. این کریدور دسترسی مستقیم بیشتری را به هند در آسیای مرکزی و روسیه می‌دهد و در عین حال به ایران امکان تبدیل شدن به هاب ترانزیتی منطقه‌ای را می‌دهد.

کریدور شمال ـ جنوب می‌تواند یک رقیب جدی برای کانال سوئز در مبادلات تجاری بین شرق و غرب باشد؛ هزینه حمل کالای ترانزیتی از کریدور شمال ـ جنوب 30 درصد نسبت به سایر مسیرهای منطقه ارزان‌تر است و زمان حمل‌ونقل کالاهای هندی به روسیه را هم از طریق کانال سوئز 50 درصد کاهش می‌دهد.

از سوی دیگر کریدور شمال ـ جنوب که حتی پیش از جنگ در شرق اروپا و ناامنی بنادر روسیه در دریای سیاه، مورد توجه بود، با بحران انرژی و بحران غله ناشی از جنگ اوکراین، اهمیت ژئواستراتژیک خود را بیش از پیش نمایان‏‌تر کرد. به‏‌طور کلی کشورهای آسیای مرکزی و جنوب قفقاز به‌شدت با کمبود فضا در توسعه روابط تجاری با یکدیگر روبه‌رو هستند و هرگونه فرصت برای توسعه روابط تجاری بین آنها به‏‌خصوص در حوزه حمل‌ونقلی با استقبال این کشورها مواجه می‌شود.

کریدور ریلی شمال ـ جنوب از بندرعباس آغاز می‌شود و پس از عبور از مرکز ایران به رشت می‌رسد، فاصل حدود 164کیلومتری رشت تا آستارا حلقه مفقوده این کریدور است که بیش از 2 دهه بود ساخت و تکمیل آن اسیر وعده دولت‌های قبل شده بود.

ساخت خط‌آهن رشت ـ آستارا؛ از وعده‌های سرخرمن دولت قبل تا دیپلماسی فعال دولت سیزدهم

به گزارش خبرگزاری تسنیم، طی حداقل یک دهه اخیر مسئولان وقت دولت دهم، یازدهم و دوازدهم بارها از آغاز ساخت خط آهن رشت ـ آستارا به‌عنوان حلقه مفقوده این کریدور بین‌المللی خبر داده بودند، به‌عنوان مثال عباس آخوندی وزیر اسبق راه و شهرسازی آذرماه سال 94 از ساخت 3 پروژه ریلی با تسهیلات صندوق توسعه ملی خبر داده و گفته بود: «امیدواریم امسال (سال 1394) بتوانیم از تسهیلات صندوق توسعه ملی برای پروژه ریلی قزوین ـ رشت ـ آستارا استفاده کنیم، در این راستا کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های 100درصد بخش خصوص تشکیل شده تا این خط آهن را احداث کنند.»

تیرماه سال 95 نیز محسن پاک‌آیین، سفیر وقت ایران در باکو از عزم جدی ایران و آذربایجان برای احداث خط آهن رشت ـ آستارا خبر داده و گفته بود: کارگروه مشترک میان آذربایجان و ایران قرار است طی یک یا دو هفته آینده موضوع تعیین نوع و شرایط مشارکت 500 میلیون دلاری جمهوری آذربایجان با ایران برای احداث خط آهن را مذاکره کنند.

وی افزود: هم ایران و هم آذربایجان برای ساخت خط‌آهن رشت ـ آستارا عزم جدی دارند تا تکمیل شود و کشورهایی مثل روسیه، چک و مجارستان اظهار علاقه کرده‌اند که در این پروژه سهیم شوند.

این در حالی بود که تمام اظهارات دولت قبل وعده‌های سرخرمن بود و خبری از ساخت خط‌آهن مهم رشت ـ آستارا نشد. با آغاز به کار دولت سیزدهم، دیپلماسی اقتصادی و استفاده از ظرفیت‌های کشورهایی مانند چین و روسیه در دستور کار قرار گرفت، در همین راستا بود که از نیمه سال گذشته خبرهایی در رابطه با مذاکرات ایران و روسیه برای ساخت خط‌آهن رشت ـ آستارا رسانه‌ای شد.

ابراز علاقه روس‌ها برای سرمایه‌گذاری در خط‌آهن رشت ـ آستارا

در همین راستا آبان‌ماه سال گذشته مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه با یادآوری علاقه‌مندی روس‌ها برای سرمایه‌گذاری در ساخت خط‌آهن رشت ـ آستارا،‌ گفته بود: در سفر رئیس‌جمهور روسیه به ایران برای حضور سرمایه‌گذاران این کشور در ساخت خطّ ریلی رشت ـ آستارا در کریدور شمال ـ جنوب اعلام آمادگی شد.

خادمی افزود: با ساخت این پروژه ریلی،‌ هلسینکی در فنلاند از طریق ریل به روسیه،‌ آذربایجان و از آنجا به ایران متصل خواهد شد. این خط‌ ریلی نیز به خلیج فارس و دریای عمان متصل می‌شود و زمینه برای ترانزیت کالا از اروپا به شبه‌قاره هند را تسهیل خواهد کرد.

وی با بیان این‌که خط‌آهن رشت ـ آستارا 164 کیلومتر طول دارد، افزود: یکی از مسائل این پروژه، چگونگی تأمین منابع مالی است. بر اساس برآورد‌های صورت‌گرفته که مبنای آن فهرست‌بها بوده،‌ حدود 15.7 هزار میلیارد تومان هزینه ساخت خط‌آهن مذکور است. با احتساب تملک اراضی، هزینه ساخت به حدود 20 هزار میلیارد تومان افزایش می‌یابد. در صورت تأمین منابع مالی و تملک اراضی، این خط ریلی حداکثر طی 4 سال ساخته خواهد شد.

پیشنهاد 16بندی ایران به روس‌ها

دی‌ماه سال گذشته معاون وزیر راه و شهرسازی از ارائه پیشنهاد 16بندی ایران به روسیه برای ساخت خط‌آهن رشت ـ آستارا خبر داد و گفت: مذاکره ایران و روسیه در این رابطه ادامه دارد.

شهریار افندی‌زاده خط‌آهن رشت ـ آستارا را مهم‌ترین پروژه ریلی کشور دانست و اظهار کرد: با وجود انجام مذاکرات با روسیه و آذربایجان به‌منظور مشارکت در تکمیل این خط ریلی، این پروژه را چه با حضور روسیه و چه بدون حضور این کشور تکمیل می‌کنیم تا در جهت افزایش ترانزیت کشور مورد استفاده قرار گیرد. این پروژه 162کیلومتری کریدور شمال ـ جنوب از بندرعباس تا رشت و از رشت تا آستارا را تکمیل می‌کند و ایران از طریق آذربایجان به روسیه و شمال اروپا وصل می‌شود.

وی یادآور شد: دولت روسیه علاقه‌مند به مشارکت در تکمیل راه‌آهن رشت ـ آستارا است تا به‌صورت وام یا روش‌های دیگر به تأمین مالی این خط ریلی کمک کند، به همین منظور طی ماه‌های اخیر مذاکراتی با دولت روسیه در راستای توسعه ترانزیت میان دو کشور انجام شده است، برای این کار تفاهمنامه دوجانبه بین ایران و روسیه پیشنهاد داده شده و تفاهمنامه سه‌جانبه‌ای نیز میان ایران، روسیه و آذربایجان منعقد شده که پیرو بیانیه مشترک با امضای وزرای سه کشور است. در این تفاهمنامه محورهایی درباره احداث و نحوه بهره‌برداری پروژه ریلی در 16 ماده پیش‌بینی شده که شامل تعیین نوع طراحی خط از جمله عرض خطوط ریلی این پروژه است.

معاون حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی گفت: عرض خطوط ریلی کشور ما یک‌هزار و 435 میلی‌متر و عرض خطوط آذربایجان و روسیه یک‌هزار و 520 میلی‌متر است، بنابراین باید بین رشت و آستارا حتماً از خطوط ریلی ایران استفاده کنیم اما پیشنهاد شده ریل سومی را هم کنار شبکه ریلی کشور قرار گیرد که به‌عرض یک‌هزار و 520 میلی‌متر هم برسد تا هم قطارهای با عرض استاندارد و هم قطارهای با عرض پهن بتوانند از شبکه ریلی ما عبور کنند که البته نیاز است این موضوع از لحاظ علمی و فنی هم مورد بررسی قرار گیرد.

وی افزود: به این ترتیب هم افزایش عبور قطارها را به‌دنبال خواهد داشت و هم در آستارا و رشت می‌توانیم تعویض بوژی داشته باشیم که البته نیاز است احداث این ریل و سرمایه‌گذاری آن بر عهده کشور روسیه باشد که در این رابطه باید مسئولان کشور تصمیم‌گیری کنند.

افندی‌زاده دومین مسئله مورد مذاکره با روسیه را تأمین مالی دانست و گفت: نوع سرمایه‌گذاری روسیه در این پروژه، نحوه طراحی، بهره‌برداری و نحوه مشارکت دو کشور در حال مذاکره است. در تفاهم اولیه تملک اراضی قرار است بر عهده ایران باشد و نوع ساخت و بهره‌برداری نیز در تفاهمنامه‌ها مورد مذاکره قرار دارد. با توجه به اهمیت این پروژه، قرارگاه خاتم نیز اقداماتی در آغاز انجام داده است و بعد از تفاهمنامه دوجانبه با روسیه به‌دنبال پیمانکارانی خواهیم رفت تا تکمیل خط هرچه سریعتر انجام شود.

در سیزدهمین اجلاس مشترک ایران و روسیه با این کشور برای جابه‌جایی 10 میلیون تن کالا تا سال 2023 تفاهم شده و همچنین سه کشور ایران، روسیه و آذربایجان نیز برای جابه‌جایی 15 میلیون تن کالا تفاهم کرده‌اند که نشان می‌دهد تقاضای بار به‌اندازه کافی وجود دارد.

امروز با حضور رؤسای جمهوری ایران و روسیه سرانجام پس از حدود 23 سال قرارداد 1.6 میلیارد یورویی طراحی و ساخت خط‌آهن رشت ـ آستارا امضا شد، قراردادی که با اجرای آن کریدور ریلی شمال ـ جنوب ایران تکمیل می‌شود و زمینه برای بهره‌گیری از موقعیت ژئوپولیتیک ایران به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی ترانزیت منطقه را فراهم می‌آورد.

مزیت‌های اقتصادی شاهراه ایرانی

به گزارش خبرگزاری تسنیم، تکمیل کریدور ریلی شمال ـ جنوب مزیت‌های اقتصادی و سیاسی فراوانی را برای ایران به‌همراه دارد. ازآن‌جا که برخی همسایگان از جمله قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و افغانستان به‌نحوی محصور در خشکی هستند، باید برای رسیدن به دریا کالاهای خود را از طریق ایران حمل کنند. از سوی دیگر این کریدور، می‏‌تواند دیپلماسی سیاسی ـ اقتصادی ایران در قفقاز را از بیش از پیش فعال و نقش‌‏آفرین کند.

تکمیل کریدور شمال ـ جنوب علاوه بر توسعه ترانزیت بین‌المللی و استفاده از ظرفیت‌های سرزمینی، یک منبع درآمد پایدار برای ایران است. پیش‌بینی می‌شود با عملیاتی شدن کریدور شمال ـ جنوب، ایران بتواند سالانه حدود 20 میلیارد دلار درآمد از این مسیر ترانزیتی کسب کند که می‏‌تواند تا حدی وابستگی کشور به درآمدهای نفتی را کاهش دهد.

در زمان حاضر ظرفیت ترانزیت کریدور شمال ـ جنوب حدود 30 میلیون تن در سال است که کشورمان تنها از 2 میلیون تن این ظرفیت بهره می‌برد، اگر ایران به هدف خود در تبدیل شدن به هاب منطقه‌ای دست یابد، نیازی به خام‌فروشی مواد معدنی و نفتی نخواهد داشت و منافعی که از راه ترانزیت و گردشگری کسب می‌شود می‌تواند کشور را از فروش مواد نفتی و معدنی خام بی‌نیاز کند.

برآوردها نشان می‌دهد از کریدور شمال ـ جنوب سالانه حدود 250 میلیارد دلار محصولات هند، چین و آسیای شرقی به‌مقصد اروپا ترانزیت خواهد شد. بر این اساس پیش‌بینی شده سهم ایران در ترانزیت کالا حدود 4 درصد و تولید حدود 15 درصد باشد . بنابراین تکمیل و راه اندازی "شاهراه ایرانی" جایگاه ایران در اقتصاد بین الملل را از صادرکنندگی «مواد خام» به جایگاه «ترانزیت» تغییر خواهد داد.

لازم به ذکر است این کریدور از مهم‌ترین مسیرهای ارتباطی اوراسیا با خلیج فارس است که با توجه به نگاه دولت سیزدهم به دیپلماسی همسایگی و توسعه ارتباطات و مناسبات با کشورهای منطقه، می‌تواند نقش مهمی در ترانزیت کالاهای کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایفا کند. استفاده از ظرفیت ترانزیتی کریدورها و نهادهای منطقه‏‌ای همچون سازمان همکاری شانگهای و... از جمله اقدامات مهم دولت سیزدهم برای گسترش دایره دیپلماسی اقتصادی و پیشبرد راهبرد تقویت ارتباط با منطقه و همسایگان در راستای منافع ملی است.

ظرفیت حمل بار این خط‌آهن در سال نخست بهره‌برداری 10 میلیون تن برآورد شده که در حال حاضر 9.6 میلیون تن تقاضای حمل بار دارد. این خط‌آهن ظرفیت جابه‌جایی حدود 990 هزار نفر مسافر را در سال بیستم بهره‌برداری خواهد داشت. برای ساخت این پروژه ریلی، احداث 63 دستگاه پل به طول حداکثر 40 کیلومتر و یک دستگاه تونل در نظر گرفته شده است.

این پروژه ریلی دارای یک دستگاه درجه 1 (آستارا)، سه ایستگاه درجه 2 (صومعه سرا، اسالم- تالش و لوندویل) و پنج ایستگاه درجه 3 (رضوانشهر_ پونل، ماسال، پره سر، حویق و لیسار) است.

مسیر ریلی رشت- آستارا می‌تواند زمان حمل بار را از مبدا و مقصد فنلاند به مبدا یا مقصد ایران به صورت ترکیبی دریایی_ ریلی به 12 روز کاهش دهد، در حالی که حمل دریایی بار در این مسیر 33 روز زمان نیاز دارد. همچنین مسیر فنلاند به پاکستان را به 18 روز و مسیر فنلاند به هند را به 20 روز کاهش خواهد داد.

حمل بار از فنلاند به تایلند و بالعکس از طریق ناوگان دریایی 45 روز زمان می‌برد در حالی که با تکمیل راه‌آهن رشت_ آستارا این مسیر به صورت دریایی_ ریلی به 21 روز کاهش خواهد یافت. مسیر ریلی رشت-آستارا حلقه نهایی کریدور شمال-جنوب محسوب می‌شود، این کریدور نیز به‌ عنوان پل ارتباطی کشورهای اروپایی با اقیانوس هند و خلیج ‌فارس به شمار می‌رود و ارتباط کشورهای شمال اروپا، اسکاندیناوی و روسیه از طریق ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس، حوزه اقیانوس هند و جنوب شرقی آسیا را فراهم خواهد کرد. تکمیل کریدور شمال-جنوب فرصت بی نظیری برای جذب بالاترین حجم از بار روسیه و ترانزیت آن از طریق ایران فراهم می‌کند که با افزایش درآمدهای ترانزیتی در رشد شاخص‌های اقتصادی کشور نیز تاثیر گذار است./تسنیم