مشارکت روسیه و ایران در امتداد کریدور شمال – جنوب

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ 17 می ایران و روسیه به‌طور رسمی توافقنامه ای برای ساخت راه آهن رشت- آستارا امضا کردند که این پروژه در راستای اجرایی شدن کریدور حمل و نقل بین المللی شمال–جنوب از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.  کریدور حمل و نقل بین المللی شمال–جنوب، شبکه چندوجهی از مسیرهایی کشتیرانی، ریلی، جاده ای برای جابه جایی میان هند، ایران، آذربایجان، روسیه، آسیای مرکزی و اروپاست. 

روسیه و ایران به عنوان دو کشور تحریم شده علاقه مند به یافتن مسیرهایی هستند که صادرات و واردات خود را تنوع ببخشند و همچنین تحریم های غرب را دور بزنند. در این زمینه از آغاز جنگ اوکراین اهمیت راهبردی کریدور حمل و نقل بین المللی شمال – جنوب به طور قابل توجهی افزایش یافته است. 

همکاری رو به رشد ایران و روسیه نشان دهنده منافع آن‌ها در توسعه زیرساخت های نرم و سخت مسیر غرب است

با توجه به جایگزینی تجارت اروپا با بازارهای آسیایی، تسهیل چرخش به شرق و ارائه جایگزین مناسب برای مسیر دریایی از مسیر کانال سوئز، کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال–جنوب از اهمیت مرکزی و تعیین کننده برخوردار است. برای مسکو این مسیر فرصت هایی فراهم می کند تا روابط اقتصادی خود را با هند توسعه ببخشد؛ هندی که واردات نفتی خود را از روسیه (از زمان شروع جنگ اوکراین) به شدت افزایش داده است. 

این کریدور برای ایران هم فرصت سودآوری زیادی فراهم می کند که می توان دریافت هزینه های ترانزیت را بیان کرد که حدود ۱۰۰ دلار به ازای هر تن کالای عبوری از خاک ایران و با هزینه یک بشکه نفت قابل مقایسه است.

کریدور شمال-جنوب دارای سه مسیر اصلی است؛ 

• ماوراء خزر: از دریای خزر که سرزمین های کشورهای ساحلی آن عبور می کند. 
• غرب: این مسیر در امتداد سواحل غربی خزر و از روسیه و آذربایجان می گذرد. 
• شرق: این مسیر از ایران می گذرد، وارد ترکمنستان می شود و سپس از ازبکستان و قزاقستان می گذرد. 

برای مسکو و تهران مسیر غربی در مقایسه با مسیرهای ماوراء خزر و شرق از اهمیت بیشتری برخوردار و در وهله نخست به دلیل این است که بخش های غربی هر دو کشور پرتراکم ترین مناطق را دربر می گیرند. در نتیجه، این مسیر چشم‌اندازهای مطلوبی برای تقویت روابط تجاری ارائه می‌کند.

علاوه بر این، از بُعد ظرفیت و سرمایه گذاری، مسیر غربی برای کریدور حمل و نقل بین المللی شمال–جنوب بسیار مهم است. سهم حمل و نقل بالقوه آن حدود 60 درصد است و انتظار می رود تقریباً 69 درصد از سرمایه گذاری های آتی را دریافت کند. 

این گذرگاه به‌تازگی با افزایش بار ترافیکی مواجه شده است. حمل و نقل ریلی در امتداد کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب از ژانویه تا می بیش از 40 درصد افزایش یافت و به 4 میلیون تن رسید. بیشترین حجم در مسیر غربی حمل شده است که در این مدت 3.6 میلیون تن بوده که نشان دهنده رشد 37.9 درصدی نسبت به مدت مشابه در سال 2022 است.

در این راستا همکاری رو به رشد ایران و روسیه نشان دهنده منافع آن‌ها در توسعه زیرساخت های نرم و سخت مسیر غرب است. از بُعد زیرساختی، موافقتنامه احداث راه آهن رشت – آستارا در بهبود کارایی و اثربخشی این کریدور نقش اساسی و تعیین کننده ای خواهد داشت. طبق این قرارداد، روسیه برای توسعه بخش راه آهن خود ۱.۷۱ میلیارد دلار اختصاص داده که قرار است ظرف ۴۸ ماه تکمیل گردد. 

پس از عملیاتی شدن این مسیر، ایران بخشی از مبلغ را از هزینه های ترانزیت پرداخت می کند. پس از تکمیل، ایران می تواند شبکه راه آهن خود را با کشورهای قفقاز جنوبی، روسیه، کشورهای اروپای شمالی متصل کند که این موضوع باعث کاهش چهار هفته ای زمان سفر برای حمل بار از آسیا به اتحادیه اروپا شود. 

از بُعد زیرساختی، موافقتنامه احداث راه آهن رشت – آستارا در بهبود کارایی و اثربخشی این کریدور نقش اساسی و تعیین کننده ای خواهد داشت

گرچه توافق اخیر برای توسعه مسیر غربی کریدور حمل و نقل بین المللی شمال–جنوب این ظرفیت را دارد که به کاهش زمان تحویل و هزینه های محموله کمک کند، اما در توسعه بلندمدت این کریدور چالش های سیاسی و فنی باقی مانده است. 

هدف‌گذاری روسیه و ایران افزایش محموله‌ها از مسیر غرب به 15 میلیون تن بار تا سال ۲۰۳۰ است. هرچند با در نظر گرفتن هر سه مسیر اصلی و همه شیوه‌های حمل و نقل می‌تواند تا سال 2030 به 5.9 تا 11.9 میلیون تن برسد. 

در مجموع، روسیه و ایران به‌شدت علاقه‌مند به توسعه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب به ویژه شعبه غربی آن هستند، زیرا این بخش از پرجمعیت‌ترین استان‌های هر دو کشور عبور می‌کند و دارای بالاترین ظرفیت حمل بار است. با وجود توافق اخیر بر سر احداث راه آهن رشت - آستارا و رفع مشکلات گمرکی، مشکلات سیاسی و فنی ممکن است مانع از رسیدن این کریدور به حداکثر ظرفیت خود در بلندمدت شود. 

روسیه و ایران محرک های اصلی توسعه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال - جنوب هستند. با وجود این، افزایش تحریم ها علیه هر دو کشور می تواند جلوی توسعه پیشرفت کریدور شمال–جنوب را بگیرد.