به گزارش راهبرد معاصر؛ حملات به بزرگترین تأسیسات نفتی عربستان سعودی، تنش های ژئوپلیتیکی بزرگی را به غلیان انداخته. این حملات، تعهدات امنیتی ایالات متحده آمریکا در قبال دولت عربستان ، كارآیی سیستم های دفاعی این کشور و همچنین اعتبار برنامه ولیعهدی محمد بن سلمان برای پیشبرد برنامه خصوصی سازی آرامكو را زیر سوال برده است . شاید جدی ترین پیامد قریب الوقوع این موضوع، هزینه-فایده کردن های جدید کشورهای جهان باشد که در سیاست ایران رئیس جمهور امریکا موثرند.
در سوی دیگر میدان، مقامات رسمی ایران تأکید کرده دارند که پنجره دیپلماتیک برای کاهش تنش ها باز است. این امر در سخنان مجمع عمومی رئیس جمهور حسن روحانی در 25 سپتامبر هویدا بود. در این سخنان، روحانی راهی بدون آبرو ریزی به ترامپ پیشنهاد کرد که بدون بازگشت رسمی به توافق هسته ای، به چهارچوبی مورد توافق وارد شود.
روحانی اظهار داشت: « اگر نسبت به نام "برجام" حساس هستید، می توانید به چارچوب آن رجوع نموده و به قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل عمل کنید. تحریم ها را متوقف کنید تا راه برای شروع مذاکرات باز شود.
از اظهارات روحانی مهم تر، این است که رهبر ایران، آیت الله علی خامنه ای نیز پس از حملات آرامکو، از دیپلماسی آمریکا و ایران سخن گفت، و برای اولین بار طی سال های گذشته، مذاکره با امریکا را از بیخ و بن رد نکرد. در حقیقت تهران علیرغم گزارش ها پیرامون دخالتش در حملات به آرامکو، اعلام آمادگی برای مذاکره می کند. این یعنی مذاکره زمانی انجام خواهد گرفت که موقعیت چانه زنی برای ایران باشد و همزمان ترامپ از سیاست "فشار حداکثری" بازگردد.
رابطه متشنج ایران و امریکا به دلیل خودنمایی ها و بازتاب های زیاد، تیره و تار گشته است. هر دو کشور دارای سیاست های جدال انگیز و ستیزه جویانه ای هستند و هنگام تعامل با یکدیگر، به ویژه وقتی صحبت از رابطه میان آن هاست، باید بر مخالفان داخلی غلبه کنند. به خصوص در طرف ایرانی، سیاست های داخلی مقامات رسمی را وادار می كند خود را از خطرات درگیر شدن با ترامپ بی پروا، دور نگه دارند. اما واقعیت های سیاسی و به همان اندازه نگرانی های استراتژیک، ذهن آیت الله خامنه ای و دیگر مقامات رسمی ایرانی را به سوی از سر گیری مذاکرات با آمریکا سوق می دهد.
آیت الله خامنه ای در سخنرانی 17 سپتامبر خود، معیارهای مذاکرات جدید ایران و ایالات متحده به طور قابل توجهی بیان نمود. این امر مستلزم این است که آمریکا تحریم های پیش روی را کم نموده و با لحنی محترمانه ، به دور از تهدید و توهین با ایران ارتباط برقرار کند. رهبر ایران، هرگونه ملاقات بین مقامات آمریکایی و ایرانی را در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به طور کامل و قاطعانه رد کرد و همین طور هم شد اما در واقع، اظهارات وی از زمان خروج آمریکا از برجام در ماه مه 2018 سابقه تغییر داشته. به طور خاص می توان به سخنرانی سال 2013 اشاره کرد که آیت الله خامنه ای پیش از مذاکرات منتهی به برجام، از موضع کاملاً سرسخت و سازش ناپذیر به اعلام نیاز "نرمش قهرمانانه" رسیده بود.
اما همو در آگوست گذشته پس از اعمال مجدد تحریم های آمریکا علیه ایران، در یک سخنرانی رسمی اظهار داشت: «هیچ جنگی رخ نخواهد داد و ما نیز با آمریکا مذاکره نخواهیم کرد». وی افزود: «حتی اگر غیرممکن اتفاق افتاد و ما با آمریکایی ها مذاکره کردیم ، قطعاً با این دولت(فعلی) مذاکره نخواهیم کرد.» در ماه مه گذشته نیز اظهار داشت: «مذاکره با دولت فعلی سم است.»
با این حال، در ماه مه نشانه های تغییر موضع آیت الله خامنه ای رخ نمود، هنگامی که در یکی از سخنرانی هایش اظهارداشت: «ایران برای پایان دادن به فشار علیه خود ، فشار مختص خود را تحمیل می كند». وی در آن زمان گفت: «تنها راه ما برای مقابله با آمریکا، اعمال فشار است.. برای كاهش فشار بر خود باید از اعمال فشار استفاده کرد». از آن زمان به بعد، ایران تعهدات برجامی را پایین آورد و به خاطر حملات متعدد در منطقه خلیج فارس از جمله بندر فجیره امارات و اخیراً درتاسیسات الرخیص و ابقیق مقصر شناخته شده است.
آیت الله خامنه ای در سخنان 17 سپتامبر، برای اولین بار علامتی مبنی بر باز بود دیپلماسی محترمانه بر پایه توافقات منطقی و نه تسلیم محض خبر داد. وی اظهار داشت كه هدف فعلی آمریكا از مذاكرات "فقط راه حل" نیست ، بلكه "خواسته های توهین آمیز" است. آیت الله خامنه ای تصریح کرد آمریکا نمی‌تواند چنین مذاکراتی را با جمهوری اسلامی ایران که به گفته او،"جمهوری افتخار" است، ادامه دهد .
استدلال رهبر ایران چنین بود که اگر ایران در تحت " فشار حداکثری" با ترامپ مذاکره کند، این، برای همیشه به مسیر فشار به عنوان راهی برای گرفتن امتیازات کلان از ایران اعتبار می بخشد. وی اعلام كرد: «اگر دشمن بتواند ثابت كند روش فشار حداکثری بر ایران مؤثر است، ایران و ملت ایران هرگز روی آسایش را نخواهند دید. زیرا پشت تمام سیاست های متکبرانه آمریكایی ها این سیاست [فشار حداکثری] قرار خواهد گرفت... از آن به بعد، هر آنچه از جمهوری اسلامی خواستار باشند با زورگویی خواهند گرفت ... واگر ما بگوییم نه، دوباره فشار حداکثری را آغاز خواهند کرد.»
سپس آیت الله خامنه ای شرایط خود را برای مذاکرات جدید میان آمریکا و ایران بیان نمود و این امر را مستلزم بازگشت آمریکا به برجام دانست. به گفته او «وقتی آمریکا سخنان خود را پس گرفت، در صدد اصلاح بر آمد و به توافق هسته ای که نقض کرده، بازگشت، آن زمان می تواند در گروهی از کشورهایی که بخشی از توافق نامه هستند و با ایران گفتگو می کنند، شرکت کند. اما بدون آن، هیچ مذاکره ای در هیچ سطحی بین مقامات آمریکایی و ایرانی چه در نیویورک و چه در هر جای دیگری انجام نخواهد گرفت».
هرچند ممکن است به ظاهر اظهارات رهبر ایران تغییر اساسی به نظر نرسد، اما این سخنان در بطن سیاست ایران تغییر و تحرک مهمی است. در حال حاضر طیف سیاسی گسترده ای در ایران مخالف برجام و مذاکرات جدید با امریکا هستند. همچنین سیاستمداران ایرانی انگشت شماری، حتی در کابینه دولت روحانی هم، مایل به دفاع از آن هستند.
اینکه آیت الله خامنه ای اکنون به طور علنی از مذاکرات جدید با آمریکا به شرط بازگشت به برجام حمایت کند، بسیار قابل توجه است. بنابراین تعجب آور نیست که چنین سخنانی، جناح های تندرویی نظیر حسین شریعتمداری را به تشویش رساند و باعث شد بنویسد: مقصود رهبر این بود آمریکا باید به "ظلم" خود پایان دهد و اگر روزی چنین کند، دیگر "آمریکای امروز" نخواهد بود.
سخنرانی رهبر ایران، در صورت پایان یافتن فشارها از سوی آمریکا، چراغ سبزی است که او امروز برای مذاکره ای جدید، به دولت روحانی می دهد. اگرچه هیچ گونه ملاقات بین ترامپ و روحانی یا ظریف در مجمع عمومی رخ نداد، اگر ترامپ سیاست نابودی برجام را متوقف می کرد، شاید راه برای جلسه ای چند جانبه میان اعضای توافق باز می شد.
به مذاکره کنندگان ایرانی فضای سیاسی برای ارتباط با دولت ترامپ داده شده، اما نه فقط به خاطر مذاکره یا عکس گرفتن. ترامپ می تواند در ازای انطباق کامل ایران با تعهدات برجامی، در جهت توقف تحریم های ایالات متحده مذاکره کند. مقامات ایرانی اظهار داشته اند اگر بتوانند درآمد حاصل از فروش نفت به اروپا را به دست آورند، به این توافق بازخواهند گشت. پیشنهاد فرانسه مبنی بر 15 میلیارد دلار اعتبار برای ایران به عنوان راهی برای "پیش خرید" نفت، این شرط ایران را تأمین خواهد کرد.
اگر ترامپ واقعا خواهان مذاکره و نشست با مقامات ایرانی است و خواسته اصلی او جلوگیری از توسعه تسلیحات هسته ای است، راهی برای خروج از بحران فعلی دارد. باید بپذیرد که "فشار حداکثری" راه خود را طی کرده و او را به آستانه جنگ فاجعه آمیز خاورمیانه ای رسانده است و در حال حاضر تنها با کناره گیری از آن به سود ملاقات معتبر دیپلماتیک، می تواند به نوعی معامله ای را که وی در طول انتخابات ریاست جمهوری 2016 پیش بینی کرده بود، به دست آورد.
*گزارش اندیشکده های خارجی توسط راهبرد معاصر نه تائید و نه رد می شود. صرفا جهت بهره برداری مخاطبان گرامی منتشر می شود.