تحلیلی اقتصادی بر آنچه در جت یاسین دیدیم

به گزارش راهبرد معاصر؛ امیر بنی طرف اعلام کرد که هزینه های تولید جت یاسین چیزی حدود 70 میلیارد تومان است، با یک حساب سرانگشتی میتوان فهمید که جت یاسین ارزانترین جت آموزشی دنیاست، به همین مناسبت به مناسبات انتقال فناوری در صنایع دفاعی کشور پرداختیم؛ نیروهای مسلح کشورمان در طی دهه های گذشته به خوبی توانسته اند با گذاشتن پا جای پای بزرگان صنعت خود یک نمونه متکامل از انتقال فناوری به کشور بیاموزند.

یاسین؛ ارزانترین جت آموزشی دنیا

امیر بنی طرف مدیرعامل سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح در مصاحبه تلویزیونی اخیر خود در رابطه با چت یاسین گفته است تا الان حدود ۷۰ میلیارد تومان برای ساخت این هواپیما هزینه کرده‌ایم. یکی از مشکلات ما تهیه موتور این هواپیما بود و خیلی دنبال کردیم موتور را از یک کشور خارجی تهیه کنیم اما ندادند که الحمدالله موتور اوج به تولید انبوه رسید و در این هواپیما مورد استفاده قرار گرفت، با یک حساب سرانگشتی به دلار 11 هزار تومانی قیمت تحقیق، طراحی، ساخت پروتوتایپ اولیه و تست های آغازین این جت چیزی حدود 6.3 میلیون دلار قیمت دارد که مطمئنا وقتی به خط تولید برود با سرشکن شدن هزینه ها و حذف برخی دیگر از هزینه های تحقیق و توسعه قیمت نهایی این هواپیما چیزی حدود 4 میلیون دلار خواهد بود، برای درک بهتر این مسئله خوب است رقبای جهانی جت یاسین را بررسی کنیم؛ در جهان هواپیمای آموزشی بویینگ T7 ساخت آمریکا در مدل پایه چیزی حدود 29 میلیون دلار قیمت دارد، در سایر کشورها نیز با بررسی میتوان دریافت که در بالاترین قیمت(یعنی اضافه کردن توانایی های رزمی و دارا بودن موتور پیشرفته تر توروبوفن و توانایی ابرکروز(سرعت بالای صوت بدون استفاده از پس سوز موتور) و افزوردن رادار و الکترونیک پرواز پیشرفته تر) در مدلهای M-346 مستر ایتالیایی، T-50گلدن ایگل کره ای چیزی حدود 21 میلیون دلار است این رقم در یاک 130 روسی به 15 میلیون دلار میرسد، که البته از موتوری آلمانی بهره میبرد. این یعنی قیمت متوسط 15 میلیون دلار در نمونه های جهانی، جت یاسین در صورتیکه بخواهد به تجهیزات پیشرفته تر رزمی مجهز شود نباید بیش از 6 میلیون دلار قیمت داشته باشد. این یعنی یک دست برتر در بازار جهانی تسلیحات. البته یک رقیب قدرتمند برای این جت جنگنده چینی JL-9 با قیمت 5 میلیون دلار است که البته با وجود اینکه یاسین دو موتوره بود و هزینه نگهداری پایین تری خواهد داشت باید دید کدام رقیب پیروز میدان خواهد بود.

موتور به کار رفته در یاسین نمونه ایرانی موتور آمریکایی J-58 است که هم اکنون در جت آموزشی T-38 تالون آمریکا به کار میرود و طبق استاندارد ارتش آمریکا این موتور تا 2050 در خدمت خواهد بود

انتقال فناوری چگونه رخ میدهد؟

اما اتفاق بزرگتری که رخ داد این بود که نیروهای مسلح در طی سالهای تحریم به تکنولوژی انسانی انتقال فناوری دست پیدا کردند، سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری چندی پیش گفته بود «تکنولوژی قابل خریدن نیست و در طول این سالها با این تفکر اشتباه که می‌توان با پول تکنولوژی را وارد کشور کرد روبرو بوده ایم» سالهای سال چنین تصور شده است که میتوان با فروش نفت خام میتوان پای شرکتهای بزرگ دنیا را به کشور باز کرد و از تکنولوژی آنها در صنعت کشور استفاده برد، دریغ از اینکه پس از این فرآیند با گذشت زمان دوباره موعدی سرمیرسد که دوباره باید این کار را تکرار کنیم، برخی به این توجه ندارند که تکنولوژی علاوه بر اینکه یک موضوع مادی است و در یک سری اجسام خارجی ظهور و بروز دارد، در ذات خود یک رویه انسانی از توانایی تقسیم کار، کار گروهی، مدیریت پروژه و منابع، مدیریت افکار و ایده ها و نوآفرینی است.

شوروی؛ کشوری که هر دو راه را امتحان کرد

نمونه آنچه در صنایع داخلی اتفاق میفتد را میتوان در تاریخ شوروی دید؛ شوروی هم زمانی به دزدی فناوری مشهور بود(بر خلاف ما که راه های آبرومندانه تر فروش نفت و خرید تجهیزات از خارج را پیش میبریم)؛ نمونه آن توپولوف 144 است که حتی چند ماه پیش از هواپیمای کنکورد رونمایی شد، ولی نتیجه آنقدر وخیم بود که این هواپیما پس از چند تجربه تلخ از رده خارج شد.

توپولوف 144؛ وقتی فناوری وارداتی باشد

بر خلاف این تجربه زمانی که روسها تصمیم گرفتند طرح صفر تا صد خودشان را جلو ببرند شاهکارهای طراحی ای نظیر هواپیمای سوخو 27 متولد شد که هنوز پس از 40 سال مدلهایی بعدی مانند سوخو 30، سوخو 33، 34، 35 و 37  که از روی آن تولید شد، از حیث مانور و توانایی نبرد هوایی از اکثر نمونه های غربی تواناتر هستند.

سوخو 35 از آخرین اعضای خانواده سوخو 27 است که حاصل تجربه بومی خود روسهاست

کره در صنایع دفاعی خود چه راهی رفت؟

نیروهای مسلح این را به خوبی درک کرده مسیر جالبی را در پیش گرفتند که در سایر صنایع کشور شاهد آن نبودیم، برای توضیح این فناوری انسانی خوب است از تجربه کره در این مسیر استفاده کنیم؛

مشق نوشتن از روی دست بزرگان اشکالی ندارد، ولی بشرطها و شروطها، در تجربه ساخت تانک K2 کره جنوبی میتوان یک مدل شبیه ایران را مشاهده کرد در این رابطه یکی از کانالهای نظامی مینویسد؛ «زرهی نوین کره جنوبی، ریشه ای آمریکایی دارد و کره جنوبی فناوری زرهی را از آمریکا دریافت کرده است که به وضوح در تانک های K1 این کشور قابل رویت است (این تانک ها در طراحی نیز به آبرامز شباهت دارند و از آن الگوبرداری شده اند) اما مسئله مهم این است که در نهایت کره جنوبی با توسعه فناوری های زرهی که سال ها پیش از آمریکا دریافت کرد، امروزه به کشوری صاحب سبک تبدیل شده است به گونه ای که تغییرات در طراحی و اجزای تانک K2 نسبت به K1 به حدی است که میتوان گفت دیگر اثر زیادی از فناوری امریکایی در طرح های کره جنوبی باقی نمانده و این کشور به طراح و سازنده ای مستقل و معتبر در حوزه زرهی تبدیل شده است آنچه که کره جنوبی در حوزه زرهی بدان توجه کرده است روشی است تحت عنوان وارادات فناوری از خارج-توسعه در داخل. در این روش فناوری که در کشور موجود نیست در ابتدا وارد شده و پس از آن با توان داخلی توسعه میابد و پایه یک فناوری توسعه یافته به صورت بومی میشود.»

تانک K-2 بلک پانتر کره ای؛ تلاش کره ای ها برای روی پای خود ایستادن

یک راه ایرانی برای انتقال فناوری

حال بازگردیم به مدل تحقیق و توسعه در صنایع پدافند هوایی کشور خودمان، به نوعی این مدل از خود مدل کره ای هم بهتر است، چراکه میزان بالقوه در توسعه توانایی های صنعتی کشور در این مدل بسیار بالاتر است چرا که در این مدل ایران مجبور شد علاوه بر مراحلی نظیر طراحی، بسیاری از زیرساختهای داخلی را ارتقا دهد؛ تجهیزات پدافندی ایران در ظاهر مثل بزرگان این حوزه است، یعنی اگر به سامانه تلاش نگاه کنید انگار این سامانه پاتریوت هست، سوم خرداد مانند بوک ام3 است، رعد1 مانند سام 6، کمند مانند AK630، حتی موشک اصلی سامانه صیاد از روی موشک استاندارد آمریکایی الگو گرفته یا باور 373 از اس 300 و اس 400 الگو گرفته است، ولی طرح صفر تا صد دست خود صنعت داخلی است، البته ممکن هست که مانند آنچه در موتور کشنده های سامانه باور و استفاده از موتور ماک مشاهده شد یا کندانسورهای سامانه 15 خرداد از قطعات خارجی هم استفاده شده باشد، ولی در واقع طراح سامانه بر طرح خودش مسلط بوده و میدانسته کجا باید از قطعه داخلی استفاده کند و کجا از قطعه خارجی

دزفول؛ رودست شهید طهرانی مقدم به روسها

راه ایرانی؛ برتر از بزرگان

نمونه متعالی این مسئله را میتوان در سری موشکهای خانواده فاتح دید؛ زمانی که روسها از فروش کامل سامانه موشکی اسکندر مخالفت کردند، شهید طهرانی مقدم بر اساس موشکهای سامانه تندر69 که آن هم در سالهای پایانی جنگ از چین وارد شده بود و بر پایه موشک های پدافندی سام 2 توسعه یافته بود، سری خانواده فاتح را پیش برد، هم اکنون موشک های سری فاتح چه از لحاظ برد و چه از نظر قابلیت ها از اسکندر چند سروگردن بالاتر هستند، از جمله برد 1000 کیلومتری در نمونه دزفول، توانایی تحرک در مدار، استفاده از الیاف فیبر کربن در بدنه، سر جنگی قوی تر و بر اساس برخی نقل ها سرعت بالاتری را دارد. نمونه های متعدد دیگر نیز در این زمینه وجود دارد، به عنوان مثال استاندارد کرار بر روی تانکهای T-72 در حدیست که آن را هم عرض با آخرین ورژن های تانک T-90 قرار میدهد.