نفوذ صهیونیسم در آفریقا

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ کشورهای آفریقایی در تاریخ از حامیان جدی آرمان فلسطین بوده‌اند. اما با تغییر موازنه‌های بین المللی و منطقه ای، اسرائیل توانسته مواضع بسیاری از دولت‌های آفریقایی را تحت تأثیر قرار دهد که این موضوع در رأی گیری سازمان ملل متحد و سایر نهادهای بین المللی بازتاب می‌یابد.

با وجود این، مخالفت آفریقایی‌ها با سیاست‌های اسرائیل در سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته است. در رویداد مهم دیپلماتیک، آبراهام نجوسا، سفیر اسرائیل در اتیوپی از مقر اتحادیه آفریقا در آدیس آبابا و در اجلاس سالانه اتحادیه هفتم آوریل به دلیل خودداری کشورهای عضو از اجازه شرکت در این نشست اخراج شد.

پس از هفتم اکتبر و نسل‌کشی اسرائیل در غزه، واکنش‌های رسمی آفریقایی در حمایت از فلسطینیان به وسیله آفریقای جنوبی، نامیبیا و زیمبابوه مطرح شد

اتحادیه آفریقا در آخرین نشست خود فوریه ۲۰۲۴ جنگ وحشیانه علیه غزه را محکوم کرد و خواستار آتش بس فوری شد. همچنین از شکایت آفریقای جنوبی در دادگاه بین المللی دادگستری علیه نسل کشی اسرائیل در غزه حمایت و بر حق مردم فلسطین برای ایجاد کشور مستقل تأکید کرد.

اسرائیل برای مقابله با نفوذ فلسطین در سال ۲۰۲۱ «وضعیت ناظر» در اتحادیه آفریقا دریافت کرد. اما ۲۰ فوریه ۲۰۲۴ با تلاش الجزایر و آفریقای جنوبی، کمیسیون اتحادیه آفریقا  وضعیت ناظر اسرائیل را لغو و برای همیشه آن را ممنوع کرد.

پس از هفتم اکتبر و نسل‌کشی اسرائیل در غزه، واکنش‌های رسمی آفریقایی در حمایت از فلسطینیان به وسیله آفریقای جنوبی، نامیبیا و زیمبابوه مطرح شد. در سوی مقابل چندین کشور آفریقایی ازجمله کنیا، غنا، رواندا، کامرون و جمهوری دموکراتیک کنگو حمایت بی‌قید و شرط خود را از اسرائیل اعلام کردند.

با توجه به همبستگی افکار عمومی با فلسطین، حمایت مردم از آرمان فلسطین در سراسر آفریقا همچنان ریشه‌دار و حتی اغلب از واکنش‌های رسمی پیشی گرفته و در تضاد با آنهاست.

نفوذ رو به رشد

در دهه‌های گذشته اسرائیل در راستای گسترش نفوذ سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود و برای تقویت حضور در قاره آفریقا، روند ایجاد روابط دیپلماتیک و همکاری چندجانبه را با بسیاری از کشورهای قاره آغاز کرده است. این رژیم به دنبال شکستن انزوای دیپلماتیکی است که برای چندین دهه با آن مواجه بوده، به ویژه پس از نشست آدیس آبابا در سال ۱۹۷۳ که به قطع روابط بیشتر کشورهای آفریقایی با اسرائیل منجر شد.

اسرائیل با تقویت روابط با کشورهای جنوب جهانی به دنبال بهبود وجهه جهانی خود، تقویت مشروعیت بین المللی و کاهش انزواست. علاوه بر این، مشتاق کسب دستاوردهای سیاسی در نهادهای بین المللی مانند سازمان ملل متحد و اتحادیه آفریقاست که آرای دولت‌های آفریقایی نقش مؤثری در تصمیم گیری دارند.

در حوزه اقتصادی، اسرائیل به دنبال بازارهای جدیدی برای سرمایه گذاری، به ویژه در زمینه‌های فناوری، کشاورزی و آب، ارائه راه حل‌های فنی برای تقویت تولید کشاورزی در قاره‌ای است که با چالش‌هایی در امنیت غذایی مواجه اند. جالب اینکه، اسرائیل از نیاز کشورهای آفریقایی به حمایت اقتصادی و توسعه‌ای برای تغییر مواضع آن‌ها در رأی گیری بین المللی بهره گرفته است و در واقع، از این کمک‌ها به عنوان ابزار فشار دیپلماتیک استفاده می‌کند.

این رژیم علاوه بر اعزام کارشناسان اسرائیلی برای مشارکت در پروژه‌های توسعه، به دنبال ایجاد مشارکت با سازمان‌های غیردولتی آفریقایی برای تقویت روابط با دولت‌ها و مردم است. همچنین از منابع طبیعی آفریقا برای تقویت اقتصاد خود با تمرکز بر معادن، فلزات گرانبها و اورانیوم به عنوان عنصر راهبردی در صنعت نظامی، بهره برداری می‌کند.

اسرائیل از نیاز کشورهای آفریقایی به حمایت اقتصادی و توسعه‌ای برای تغییر مواضع آن‌ها در رأی گیری بین المللی بهره گرفته است

علاوه بر این، اسرائیل نقش مهمی در فروش تسلیحات و فناوری نظامی به کشورهایی که درگیری‌های داخلی را تجربه می‌کنند، ایفا می‌کند تا نفوذ اقتصادی و سیاسی خود را در این قاره افزایش دهد. از منظر امنیتی و راهبردی، تقویت حضور اسرائیل در دریای سرخ و شاخ آفریقا اولویتی برای مقابله با تهدیدات امنیتی و خطوط دریایی مؤثری بر تجارت جهانی است.

اسرائیل در تلاش است نفوذ فزاینده ایران و ترکیه را در این قاره تضعیف کند، زیرا حضور ایران را در برخی کشورهای آفریقایی تهدیدی امنیتی برای منافع خود می‌داند.

منافع راهبردی

بنیامین نتانیاهو نخستین نخست وزیر اسرائیل بود که سال ۲۰۱۶ و پس از پنج دهه وقفه، از قاره آفریقا دیدن و روی برقراری مجدد روابط با کشورهای آفریقایی حساب کرد که به دستاوردهای دیپلماتیک و اقتصادی برای هر دو طرف منجر شد.

اسرائیل در راستای گسترش نفوذ دیپلماتیک چندین سفارت خود را در آفریقا بازگشایی و با امضای قراردادهای همکاری در زمینه امنیت سایبری و اطلاعات، مبادلات دیپلماتیک را با کشورهای آفریقایی تقویت کرد. طبق داده‌های رسمی وب‌سایت وزارت امور خارجه اسرائیل، این رژیم روابط دیپلماتیک رسمی با ۴۴ کشور آفریقایی دارد که نشان‌دهنده نفوذ دیپلماتیک گسترده در مناطق مختلف این قاره است.

تل آویو به دانشجویان آفریقایی برای تحصیل در دانشگاه‌های خود بورسیه می‌دهد و به شکل گیری نخبگان آفریقایی طرفدار اسرائیل کمک می‌کند. این رژیم با بهره‌برداری از اختلافات آفریقایی، از برخی رژیم‌های سیاسی علیه دیگر کشورها و برای حفظ منافع راهبردی خود حمایت می‌کند. اسرائیل به دنبال تأثیرگذاری بر افکار عمومی آفریقا به وسیله رسانه‌ها و تبلیغات، با استفاده از کانال‌ها و سازمان‌هایی است که توسعه و موفقیت‌های فناوری آن را در این قاره ترویج می‌کنند.

در مجموع، نزدیکی اسرائیل با کشورهای آفریقایی به کاهش حمایت سنتی آفریقایی‌ها از حقوق فلسطینیان در نهادهای بین المللی منجر شده است. برخی کشورهای آفریقایی نیز با آرای ممتنع یا مخالفت با قطعنامه‌هایی که اسرائیل را محکوم می‌کنند، در زمینه موضوعات حساس در سامان ملل متحد رأی مثبت داده‌اند.

کشورهایی مانند مالاوی، توگو و کامرون به قطعنامه‌های علیه اسرائیل رأی ممتنع می‌دهند و حتی کشورهای دیگر مانند لیبریا به سمت حمایت از مواضع اسرائیل در برخی موضوعات بین‌المللی حرکت کرده‌اند. این موضوع در کاهش حمایت مالی و سیاسی از سازمان‌های فلسطینی به وسیله برخی کشورهای آفریقایی نمود می‌یابد.

نزدیکی اسرائیل با کشورهای آفریقایی به کاهش حمایت سنتی آفریقایی‌ها از حقوق فلسطینیان در نهادهای بین المللی منجر شده است

همکاری امنیتی و دفاعی

اسرائیل به دنبال توسعه فعالیت نظامی در آفریقا و افزایش حجم فروش تسلیحات خود به کشورهای آفریقایی است. سال ۲۰۲۳ صادرات تسلیحات اسرائیل به سرتاسر جهان به ۱۳ میلیارد دلار رسید که آفریقا یک درصد از این صادرات یا تقریباً ۱۳۰ میلیون دلار را به خود اختصاص داده که گویای مشارکت امنیتی رو به رشد است.

نیجریه بزرگترین شریک اسرائیل در قاره آفریقا به ویژه در حوزه‌های امنیتی و دفاعی است. اسرائیل با نیجریه در مبارزه با تروریسم به ویژه علیه بوکوحرام همکاری کرده و فناوری‌های اطلاعاتی و امنیتی پیشرفته‌ای را در اختیار این کشور قرار داده است.

از زمان امضای توافقنامه ابراهیم در سال ۲۰۲۰، همکاری امنیتی و دفاعی میان مراکش و اسرائیل شاهد جهش کیفی بوده است. مراکش در آستانه امضای قرارداد خرید دو ماهواره به ارزش تقریبی 1 میلیارد دلار و بزرگترین معامله میان اسرائیل و کشوری آفریقایی است.

علاوه بر این، « BlueBird Aero Systems» قراردادی برای ایجاد کارخانه هواپیماهای بدون سرنشین در مراکش امضا کرد. البته مراکش پیش تر ۱۵۰ پهپاد در سال ۲۰۲۲ خریداری کرده بود.

همکاری نظامی میان اسرائیل و سنگال سال‌های اخیر شاهد پیشرفت چشمگیری بوده است. نیروهای مسلح سنگال از تخصص اسرائیل در زمینه‌های مختلف مانند ضد تروریسم، امنیت سایبری و اطلاعات بهره‌مند شدند. سنگال همچنین تجهیزات نظامی پیشرفته‌ای ازجمله سامانه های نظارتی و پهپادهای مورد استفاده در عملیات‌های نظارتی و ضد شورش را از اسرائیل خریداری کرده است. شرکت‌های امنیتی بزرگ اسرائیل مانند « Elbit Systems» و «صنایع هوافضای اسرائیل» نقش مهمی در تأمین تجهیزات نظامی و ارائه مشاوره امنیتی به سنگال ایفا کرده‌اند.

همکاری اسرائیل و اتیوپی به دهه ۱۹۵۰ برمی‌گردد و روابط دوجانبه در جریان سفر نخست وزیر اسرائیل در سال ۲۰۱۶ تقویت شد. اسرائیل یکی از مهمترین تأمین کنندگان تسلیحات اتیوپی است و در جنگ اخیر خود با اریتره از آن حمایت کرد. نیروی هوایی اتیوپی برای محافظت از سد بزرگ رنسانس در برابر حملات هوایی احتمالی، سامانه دفاع هوایی «اسپایدر-ام آر» اسرائیل را خریداری کرد.

فوریه ۲۰۲۵ اسرائیل و اتیوپی توافق‌نامه‌ای برای افزایش همکاری در زمینه‌های انرژی، آب و نوآوری امضا کردند که شامل مشارکت شرکت‌های اسرائیلی در پروژه‌های توسعه زیرساخت‌های آبی در اتیوپی بود.

همکاری نظامی میان اسرائیل و سنگال سال‌های اخیر شاهد پیشرفت چشمگیری بوده است

اوگاندا و اسرائیل نیز روابط قوی دارند. طبق تحقیقات انجام شده سال ۲۰۱۶، اوگاندا به مرکز اصلی قاچاق اسلحه اسرائیل تبدیل شده است و محموله‌ها به وسیله این کشور به شبه نظامیان کنگو، سودان جنوبی و رواندا منتقل می‌شود. ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۲ اوگاندا و اسرائیل یادداشت تفاهمی برای تقویت همکاری دفاعی دو طرف امضا کردند که شامل آموزش نظامی، جمع آوری اطلاعات، مدیریت حریم هوایی و حفاظت از مرزها می‌شود.

کنیا یکی از مهمترین شرکای امنیتی اسرائیل در شرق آفریقاست که علاوه بر آموزش نظامی و همکاری در زمینه انرژی و کشاورزی، فناوری اطلاعاتی را برای مبارزه با گروه الشباب فراهم می‌کند.

همکاری جاسوسی

گسترش اسرائیل در آفریقا به روابط سیاسی و نظامی محدود نمی‌شود. اسرائیل به وسیله دو شرکت جاسوسی خصوصی خود حضور اطلاعاتی را در آفریقا گسترش داده است. هر دو گروه با ارائه خدمات امنیتی و اطلاعاتی پیشرفته نقشی محوری در تقویت نفوذ اسرائیل در آفریقا دارند. گروه مر با برخی دولتهای آفریقایی مانند کامرون و جمهوری دموکراتیک کنگو در زمینه آموزش و تجهیزات نظامی همکاری کرده است. مکعب سیاه نیز در عملیات جاسوسی علیه مخالفان سیاسی در آفریقا، به ویژه در نیجریه و جمهوری دموکراتیک کنگو مشارکت داشته است.