افزایش نگران‌کننده مصرف ریتالین در میان دانشجویان و دانش‌آموزان
به گزارش راهبرد معاصر؛ در سال‌های اخیر، مصرف "ریتالین" بین دانش‌آموزان و دانشجویان افزایش چشمگیری پیدا کرده است. البته بیشتر بین محصلانی که در طول ترم به اندازه کافی مطالعه نداشته‌اند و حالا در فصل امتحانات می‌خواهند آن را با شب‌بیداری جبران کنند و به دلیل نیاز به شب‌بیداری، انرژی و تمرکز بیشتر، جذب این دارو می‌شوند.
ریتالین آن قدر بین دانش‌آموزان و دانشجویان طرفدار دارد که به "قرص شب امتحان" معروف است. اما اساسا متعلق به حوزه اعصاب و روان است و اغلب برای درمان اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی (ADHD) تجویز می‌شود.
به گفته متخصصان، این دارو با آن که تمرکز و هوشیاری فرد را به طور موقت افزایش می‌دهد، اما اثرش محدود است و بخشی از آن حتی می‌تواند به تلقین مربوط باشد. درضمن مصرف خودسرانه آن بدون مشورت با پزشک، عوارض متعددی دارد؛ از بی‌خوابی و اضطراب تا روان‌پریشی و حتی نتیجه معکوس دادن دارو.
دارویی که بیشتر نگرانی ایجاد می‌کند تا منفعت
ریتالین، یک داروی محرک از خانواده آمفتامین‌ها است که نام تجاری آن متیل‌فنیدات (Methylphenidate) است و برای درمان علائم حمله خواب، کم‌حواسی، افزایش هوشیاری و درمان نشانه‌های بیش‌فعالی/ کم‌توجهی (ADHD) تجویز می‌شود. اما در سال‌های اخیر به اشتباه تصور شده که بی‌خطر است و بنابراین برای افزایش تمرکز و مطالعه دروس آخر ترم یا روزهای مانده به کنکور مصرف می‌شود.
اخیرا رئیس اداره نظارت بر دارو و مواد مخدر غذا و دارو درباره رواج مصرف قرص ریتالین در بین دانش‌آموزان و دانشجویان در زمان امتحانات هشدار داده و گفته که «قرص ریتالین برای درمان اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی و تنها با نسخه پزشک تجویز می‌شود، اما بعضی‌ها برخی بدون اطلاع از خطرات آن، از این دارو برای افزایش تمرکز و شب‌بیداری استفاده می‌کنند. درحالی‌که این دارو می‌تواند به سرعت وابستگی ایجاد و بدن را پر از سَم کند. همچنین در مغز ایجاد عارضه برگشت‌ناپذیر می‌کند و موجب اختلال در یادآوری خاطرات و حافظه می‌شود.»
ریتالین، یک محرک سیستم عصبی مرکزی است که با افزایش سطح دوپامین و نوراپی‌نفرین در مغز، تمرکز، هوشیاری و عملکرد شناختی را در افراد مبتلا به ADHD بهبود می‌بخشد. در افرادی که ADHD ندارند، این دارو ممکن است به طور موقت هوشیاری و تمرکز را افزایش دهد. به خصوص در شرایط خستگی یا کمبود خواب. اما این اثر معمولاً محدود و وابسته به دوز است و قطع ناگهانی آن هم می‌تواند آسیب‌رسان باشد.
دکتر وحید شریعت، متخصص اعصاب و روان، روانپزشک و رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران درباره اثرات و عوارض ریتالین به همشهری‌آنلاین می‌گوید: ریتالین برای افرادی که اختلال عدم تمرکز و ADHD ندارند، طبیعتا ضرر دارد ولی این را هم بگویم که یک دارو لزوما ضرر و عوارضش برای همه مصرف‌کنندگان بروز نمی‌کند. مثلا از بین ۱۰۰ نفر که این دارو را مصرف می‌کنند، ممکن است فقط تعدادی دچار آسیب‌ها و عوارض آن شوند و عده‌ای دچار عوارضش نشوند. قرصِ شبِ امتحان نتیجه عکس می‌دهد | آیا ریتالین، دانش‌آموزان را معتاد می‌کند؟
شریعت می‌گوید: بنابراین وقتی می‌گوییم دارویی در حوزه اعصاب و روان عوارض دارد، منظورمان این است که "به طور میانگین" تعدادی را دچار عارضه می‌کند. ریتالین هم همین طور است. ولی ما باید در نظر بگیریم که همه این عوارض ممکن است برای هر فردی اتفاق بیفتد. به خصوص اگر بدون نظارت متخصص و به صورت خودسرانه مصرف شود. چون فقط روانپزشک می‌تواند تعیین کند که فرد چه دوزی را مصرف کند. ریتالین چیزی نیست که بشود توصیه کرد و بیشتر نگرانی ایجاد می‌کند تا منفعت.
به گفته این روانپزشک، مصرف ریتالین، تمرکز و هوشیاری را درصد قابل توجهی بهتر می‌کند اما قاعدتا عوارضی هم دارد. مهم‌ترین عوارض مصرف خودسرانه ریتالین اضطراب بیقراری، پرخاشگری، بی‌خوابی، تپش قلب و افزایش فشار خون، سردرد و .... است. قطع ناگهانی این دارو هم احتمال بروز افسردگی را در فرد به دنبال دارد.
عوارض ریتالین زود بروز می‌کند؟
ممکن است گفته شود دانش‌آموزان به مدت کوتاه این دارو را مصرف می‌کنند و مصرف کوتاه‌مدت، عوارض چندانی ندارد اما متخصصان می‌گویند عوارض ناشی از مصرف خودسرانه ریتالین در دانش‌آموزانی که ADHD ندارند و فقط شب امتحان از آن استفاده می‌کنند، می‌تواند در مدت کوتاه و حتی تنها بعد از یک بار استفاده (مصرف یک عدد قرص) بروز کند.
شریعت هم در این رابطه می‌گوید: دانش‌آموزی که فقط ۱۰ شب برای امتحاناتش ریتالین مصرف کند هم ممکن است دچار عوارض ناشی از آن شود. ریتالین حتی عوارض جدی‌تری مثل روان‌پریشی هم دارد ولی خب دوزش کمتر است.
مصرف ریتالین می‌تواند منجر به وابستگی روانی هم شود. به گفته روانپزشکان، حتی مصرف کوتاه‌مدت ممکن است باعث شود فرد احساس کند بدون ریتالین نمی‌تواند عملکرد خوبی داشته باشد و همین می‌تواند به وابستگی روانی منجر شود. ریتالین در برخی افراد، به جای افزایش تمرکز می‌تواند نتیجه عکس دهد و باعث حواس‌پرتی و عدم تمرکز بیشتر شود. به خصوص اگر دوز مناسب نباشد. چون دوز مناسب برای یک نفر، ممکن است برای دیگری بیش از حد یا کم باشد.
به گفته کارشناسان، همان‌قدر که مطالعه و درس خواندن ضروری است، خواب هم اهمیت و ضرورت بسیار زیادی دارد. چون مغز در زمانی که اطلاعات را پردازش می‌کند، نیاز به استراحت دارد تا این پردازش به خوبی انجام شود. اما در صورت بی‌خوابی‌های مکرر، مغز قادر به پردازش اطلاعات نخواهد بود. بنابراین، بیدار ماندن طولانی مدت نمی‌تواند به یادگیری بهتر در شب امتحان کمک کند.
به گفته متخصصان، هر فرد به طور میانگین به حداقل ۶ تا ۹ ساعت خواب شبانه نیاز دارد و اگر خواب را با استفاده از قرص حذف یا کم کند، متابولیسم بدنش تغییر می‌کند و قطعا به نحوی آسیب می‌بیند. پس بهتر است به جای مصرف دارویی که می‌تواند به سلامت آسیب بزند، طوری برنامه‌ریزی کرد که مطالعه درس‌ها به شب امتحان موکول نشود.
فروش ریتالین بدون نسخه پزشک ممنوع است اما متاسفانه بعضی از داروخانه‌ها بدون نسخه پزشک، این دارو را در اختیار متقاضی قرار می‌دهند و برخی پزشکان غیر روانپزشک هم بنا به درخواست مراجعین، آن را تجویز می‌کنند. عده‌ای هم از طریق کانال‌ها، گروه‌ها یا سایت‌های غیررسمی این دارو را تهیه می‌کنند که البته بسیار خطرناک است. چون ممکن است دارو اصل نباشد یا تاریخ مصرفش گذشته باشد. /همشهری