پیامدهای بستن تنگه هرمز

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ تهدیدهای ایران برای بستن تنگه راهبردی هرمز در بحبوحه درگیری فعلی میان این کشور و اسرائیل دوباره مطرح شده است. سال‌ها ایرانی‌ها زرادخانه‌ای از موشک‌های بالستیک و کروز، پهپادهای انتحاری و طیف گسترده‌ای از قابلیت‌های دریایی، مانند مین‌های دریایی گردآوری کرده‌اند که به طور ایده‌آل برای بستن آبراه باریکی که خلیج فارس را به خلیج عمان متصل می‌کند، مناسب هستند. 

تقریباً یک پنجم محموله‌های نفتی جهان و بخش حتی بزرگتری از حمل و نقل دریایی، سالانه از این تنگه عبور می‌کنند

در عین حال، ابهاماتی درباره میزان تأثیر حملات اسرائیل بر توانایی ایران در اجرای این تهدید یا حتی اینکه آیا تهران مایل به برداشتن چنین گام شدیدی است که می‌تواند پیامدهای جهانی داشته باشد، مطرح می‌شود.

در همین زمینه، اسماعیل کوثری نماینده مردم تهران و‌ عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفت، بستن تنگه هرمز به طور جدی در دست بررسی است. طبق اطلاعیه هشداری که به‌تازگی به‌وسیله عملیات تجارت دریایی بریتانیا (UKMTO) صادر شد، تنگه هرمز همچنان باز است و کشتیرانی تجاری بدون وقفه ادامه دارد. مرکز مشترک اطلاعات دریایی (JMIC) نیز در حال حاضر هیچ نشانه‌ای از افزایش تهدید برای ناوبری دریایی ندارد.  

ایران بارها در زمان‌های اوج تنش تهدید به بستن تنگه هرمز کرده است، تنگه‌ای که عرضش در باریک‌ترین نقطه حدود ۲۰ مایل دریایی است. باریکی این آبراه به این معنی است که بخش بزرگی از آن در آب‌های سرزمینی ایران واقع شده و با آب‌های سرزمینی عمان در جنوب نیز همپوشانی دارد. ترافیک دریایی عادی به‌وسیله دو خط کشتیرانی دو مایلی موجود به داخل و خارج از تنگه جریان دارد. 

تقریباً یک پنجم محموله‌های نفتی جهان و بخش حتی بزرگتری از حمل و نقل دریایی، سالانه از این تنگه عبور می‌کنند. این تنگه همچنین مسیر ترانزیت مهمی برای گاز طبیعی مایع است که ماهانه تقریباً ۳ هزار کشتی از خلیج فارس به داخل و خارج آن تردد می‌کنند.

بستن تنگه هرمز پیامدهای فوری و بالقوه فاجعه‌باری بر قیمت جهانی نفت خواهد داشت که به نوبه خود می‌تواند باعث اختلال قابل توجه در اقتصاد جهانی شود. قیمت نفت پس از حملات مجدد اسرائیل به ایران، که اکنون به تأسیسات انرژی نیز گسترش یافته، به طور قابل توجهی افزایش داشته است.

مین‌های دریایی مدت‌هاست یکی از فوری‌ترین گزینه‌های ایران برای ایجاد اختلال در ترافیک دریایی در تنگه هرمز بوده‌اند. این مین‌ها می‌توانند نسبتاً سریع به‌وسیله طیف وسیعی از شناورها، ازجمله ناوگان گسترده شناورهای کوچک و تندروی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی کار گذاشته شوند. ناوگان‌های جداگانه نیروی دریایی ایران، ازجمله زیردریایی‌های کوچک نیز می‌توانند به راحتی نقش مین‌گذاری ایفا کنند. 

کشف و حذف مین‌های دریایی فرآیندی طاقت‌فرساست که حتی در محیط‌های امن نیز خطرات قابل توجهی به همراه دارد. اگر ایران واقعاً درباره بستن تنگه هرمز جدی باشد، مجموعه‌ای از تهدیدات دیگر را نیز به آن خواهد افزود که مانع تلاش‌های مین‌روبی و ترافیک دریایی خواهد شد.

علاوه بر این، کشتی‌های سپاه پاسداران و نیروی دریایی ایران می‌توانند به‌طور مستقیم به کشتی‌های جنگی و تجاری خارجی حمله یا در عملکردشان اخلال ایجاد کنند. در گذشته، ایران توانایی خود را برای استفاده از تیم‌های قایق‌های کوچک برای ورود به کشتی‌ها و توقیفشان نشان داده است.

بسیاری از شناورهای نیروی دریایی ایران، ازجمله انواع مختلف شناورهای تهاجمی تندروی کوچک، به موشک‌های کروز ضد کشتی مسلح هستند. این کشور همچنین دارای کشتی‌های جنگی سطحی، زیردریایی‌های نیمه‌غواصی و زیردریایی‌های کوچک است که قادر به حملات با استفاده از اژدر، موشک‌های هدایت‌شونده ضد تانک، راکت‌های توپخانه‌ای غیر هدایت‌شونده و سایر سلاح‌ها هستند. نیروی دریایی ایران همچنین به طور فعال برای استفاده از تاکتیک‌های حمله گسترده برای غلبه بر هرگونه دفاع دشمن آموزش می‌بیند. 

ایران سال‌های اخیر تعدادی کشتی باری را که به «کشتی‌ مادر» تبدیل شده‌اند و همچنین چیزی که آن را «ناو پهپادبر» می‌نامد، مستقر کرده است. 

کشتی‌های سپاه پاسداران و نیروی دریایی ایران می‌توانند به‌طور مستقیم به کشتی‌های جنگی و تجاری خارجی حمله یا در عملکردشان اخلال ایجاد کنند

علاوه بر این، ایران به طور پیوسته در حال توسعه شناورهای سطحی و وسایل نقلیه زیرآبی بدون سرنشین است که قادر به حملات انتحاری به زرادخانه هستند. گرچه جنگ اوکراین در حال حاضر تهدید واقعی این قابلیت‌ها را برای کشتی‌ها، اهداف ساحلی و حتی تهدیدات هوایی نشان داده، اما حوثی در یمن به‌عنوان متحد ایران مدت‌هاست در این زمینه پیشرو بوده‌اند. 

موشک‌های بالستیک و کروز ساحلی و همچنین پهپادهای انتحاری، تهدید بزرگ دیگری هستند که ایران می‌تواند در تنگه هرمز ایجاد کند. این وضعیت با باریک بودن آبراه که فضای مانور بسیار محدودی را، به ویژه برای کشتی‌های بزرگ، در مواجهه با حملات گسترده فراهم می‌کند، افزایش می‌دهد. احتمال تبدیل تنگه به منطقه درگیری گسترده با موشک‌ها و پهپادها به‌وسیله‌ ایران سناریویی نگران‌کننده است.

تصویری ماهواره‌ای که به‌وسیله شرکت Planet Labs ۱۲ ژوئن گرفته شده، این احتمال را مطرح کرد که اسرائیل تأسیسات دریایی ایران را در پایگاهی در خلیج فارس هدف قرار داد، اما این موضوع تا حد زیادی تکذیب شد و این مکان‌ها در فهرست اهداف ادعایی ارتش اسرائیل قرار ندارند. 

در عین حال، ایران ظرفیت قابل توجهی برای استقرار موشک‌های بالستیک و کروز خود دارد. این موضوع به نوبه خود، ردیابی و پیشگیری از آنها را بسیار دشوار می‌کند و قطعی نبودن بیشتری درباره محل ظهور تهدیدات ناگهانی ایجاد می‌کند. علاوه بر این، روند پاکسازی مین‌های دریایی، به ویژه در هنگام حملات از منابع دیگر، معمولاً کند و پرخطر است. 

نیروی دریایی ایالات متحده و دیگران در تلاشند تا این خطرات را کاهش دهند، ازجمله به‌وسیله افزایش استفاده از سکوهای سطحی و زیرآبی بدون سرنشین. با وجود این، بسته به تعداد مین‌هایی که ایران قادر به کاشت آنهاست، روند پاکسازی کامل آنها می‌تواند مدت زیادی، احتمالاً هفته‌ها یا حتی ماه‌ها، طول بکشد. 

عملیات حوثی‌ها در یمن علیه کشتی‌های تجاری و جنگی خارجی در داخل و اطراف دریای سرخ از اکتبر ۲۰۲۳، تعدادی از قابلیت‌ها و تاکتیک‌های دقیقی را که ایران می‌تواند در تنگه هرمز به کار گیرد، نشان داده است. شبه‌نظامیان یمنی نشان داده‌اند چگونه تهدیدات نسبتاً محدود علیه کشتی‌های غیرنظامی، حتی در مواجهه با مداخله فعال خارجی، می‌تواند تأثیر چشمگیری داشته باشد. 

با وجود گشت‌زنی نیروهای آمریکایی و سایر نیروهای خارجی در آب‌های اطراف دریای سرخ و درگیری مستقیم با اهداف حوثی‌ها در ساحل، ترافیک کشتی‌های تجاری در این منطقه سال گذشته تا حد زیادی کاهش یافته است. کشتی‌ها مجبور شده‌اند کانال سوئز را دور بزنند و مسیر بسیار طولانی‌تری را در اطراف شاخ آفریقا طی کنند که تخمین زده می‌شود ۲۰۰ میلیارد دلار هزینه جدید برای صنعت کشتیرانی به همراه داشته باشد. 

با کاهش حملات حوثی‌ها، به ویژه پس از توافق آتش‌بس ایالات متحده و حوثی‌ها در ماه می، اوضاع تا حدودی رو به بهبود است. با وجود این، نگرانی‌هایی وجود دارد که این روند می‌تواند در فضای ژئوپلیتیکی فعلی معکوس شود.

ایران پیش تر به طور جداگانه تهدید کرده بود در صورت کمک نیروهای آمریکایی و دیگر نیروهای خارجی در خاورمیانه به محافظت از اسرائیل در برابر حملات موشکی و پهپادی، آنها را هدف قرار خواهد داد. ایرانی‌ها امکان دارد در تلافی هرگونه تلاش برای باز نگه داشتن تنگه هرمز، حملات مشابهی را علیه اشخاص ثالث انجام دهند.

هنوز می‌توان دریای سرخ را دور زد، اما هیچ راه خروجی دیگری برای کشتیرانی تجاری از خلیج فارس به جز تنگه هرمز وجود ندارد. بنابراین، تلاش ایران برای بستن این آبراه، پیامدهای منطقه‌ای و جهانی گسترده‌تری و واکنش قدرت‌های خارجی در سراسر جهان را در سطوح مختلف به دنبال خواهد داشت. 

کشورهای حوزه خلیج فارس، با توجه به تأثیر بالقوه این اقدام بر اقتصادهایشان که به شدت به نفت و گاز طبیعی وابسته هستند، زیر فشار قرار خواهند گرفت تا اقدامی انجام دهند یا دست‌کم از نوعی مداخله حمایت کنند. این کشورها امکان دارد به دنبال انتقال نفت و گاز طبیعی خود به سایر نقاط در سراسر شبه جزیره عربستان برای صادرات باشند، اما ناتوانی در استفاده از تأسیسات موجود در خلیج فارس عواقب وخیمی خواهد داشت.

در مجموع، بستن تنگه هرمز چشم‌اندازی نگران‌کننده است که امواج تنش را در سراسر جهان به راه خواهد انداخت.