«مکانیسم ماشه» شکست خواهد خورد؟

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ در بحبوحه افزایش تنش‌ها میان ایالات متحده و ایران و با نزدیک شدن به پایان محدودیت‌های سازمان ملل متحد بر برنامه هسته‌ای ایران، زمان برای واشنگتن و متحدان اروپایی‌اش برای اعمال مجدد تحریم‌های بین‌المللی علیه تهران قبل از تاریخ انقضای ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ محدود است؛ پس از این تاریخ موضوع هسته‌ای ایران به طور رسمی در شورای امنیت بسته می‌شود، مگر اینکه «اقدام قاطعی» انجام شود.

این یادداشت به بررسی سازوکار موجود برای بازگرداندن تحریم‌ها به وسیله «اسنپ‌بک» یا «مکانیسم ماشه» می‌پردازد، موانع موجود بر سر راه فعال‌سازی آن را بررسی و تأکید می‌کند، پس از خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸، مسئولیت فعال‌سازی در حال حاضر برعهده بریتانیا، فرانسه و آلمان است.

در دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ، ایالات متحده یکجانبه تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را دوباره اعمال کرد. با وجود این، امروز مسئولیت اصلی برعهده اروپاست

ایالات متحده و اروپا باید فوری ائتلاف جایگزین برای اجرای تحریم‌ها خارج از چارچوب سازمان ملل متحد ایجاد و از نظر فنی و مالی، از ناظر ایران حمایت کنند . بیم آن می رود با توجه به پیشرفت ایران در تولید سلاح و پهپاد، همانطور که در پاسخ ایران به تجاوز اسرائیل و ویرانی‌های ناشی از آن در شهرهای رژیم اشغالگر مشاهده کردیم، پرونده تحریم‌ها بسته شود و کشورها روند نظارت بر ایران را از دست بدهند.

بدون اقدام فوری ایالات متحده و اروپا امکان دارد به زودی توانایی اعمال تحریم‌های مؤثر بر برنامه هسته‌ای ایران از دست برود. اسرائیل و ایالات متحده با حمله به ایران «خدمت بزرگی» به اروپا و جهان انجام دادند، زیرا موشک‌ها و پهپادهای ایران در عملیات های روسیه نقش داشته‌اند و برنامه هسته‌ای این کشور موفق بوده است. در حالی که ایالات متحده انتظار نداشت اروپا در حملات علیه ایران شرکت کند، اکنون خواستار آن است اروپا با اجرای سریع تحریم‌ها، مسئولیتش را برعهده بگیرد.

در دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ، ایالات متحده یکجانبه تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را دوباره اعمال کرد. با وجود این، امروز مسئولیت اصلی برعهده اروپاست که تحریم‌های حیاتی بین‌المللی تسلیحاتی و هسته‌ای را در شورای امنیت سازمان ملل متحد احیا و حفظ کند. محدودیت‌های توافق هسته‌ای قدیمی در شرف انقضا هستند و مهم‌ترین بند از به اصطلاح «بندهای غروب» ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ منقضی می‌شود که در این توافق به عنوان «روز خاتمه» از آن یاد می‌شود. اگر آن روز بدون اقدام غرب بگذرد، امکان اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران، ازجمله تحریم تسلیحاتی، ممنوعیت موشکی و فعالیت‌های هسته‌ای به طور دائم منقضی می‌شود و شورای امنیت به طور رسمی پرونده هسته‌ای ایران را می‌بندد؛ ولی نمی‌توان اجازه داد این سناریو اتفاق بیفتد.

تصمیم اخیر تهران برای توقف همکاری با آژانس، لزوم ادامه اعمال «تحریم‌های سختگیرانه بین‌المللی» را افزایش می‌دهد. توافق هسته‌ای ایران شامل سازوکاری به نام «اسنپ‌بک» است که به کشورهای حاضر در توافق اولیه اجازه می‌دهد تا تمام تحریم‌ها علیه ایران را به طور دائم و یکجانبه دوباره اعمال کنند و آنها را به شکل اولیه و سختگیرانه‌تر قبل از توافق ۲۰۱۵ برگردانند.

از زمان خروج ایالات متحده از این توافق در سال ۲۰۱۸، دولت ترامپ کشورهای غربی باقی‌مانده در توافق هسته‌ای یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان را مسئول فعال کردن مکانیسم ماشه دانست. با وجود این، به نظر می آید کشورها تصمیم گرفتند مکانیسم را فعال نکنند.

قرار است مکانیسم ماشه با انقضای تمام تحریم‌های سازمان ملل متحد ۱۸ اکتبر منقضی شود، اما غرب زمان بسیار کمتری برای این کار دارد . پس از فعال شدن مکانیسم ماشه، تحریم‌ها به طور رسمی در مدت ۳۰ روز اجرایی می‌شوند؛ دوره‌ای که به دلیل رویه‌های بوروکراتیک و بحث‌های درون شورای امنیت می‌تواند تمدید شود. این یعنی مهلت واقعی برای فعال‌سازی مکانیسم تقریباً ۱۰ سپتامبر پایان می‌یابد.

«مکانیسم ماشه» در شورای امنیت با خطر دیگری نیز مواجه است، اینکه ریاست دوره‌ای شورا روند بوروکراتیک را کنترل ‌کند. هر ماه، یکی از کشورهای عضو شورا ریاست را برعهده می‌گیرد و بر مجموعه‌ای از اقدامات نظارتی، ازجمله اقدامات لازم برای اجرای موفقیت‌آمیز مکانیسم ماشه نظارت می‌کند.

قرار است روسیه ماه اکتبر ریاست شورای امنیت را برعهده بگیرد و بی تردید مشتاق خواهد بود در صورت آغاز اعمال مجدد تحریم‌ها در ماه سپتامبر، مانع شود یا آن را تضعیف کند. در همین حال، پاکستان ریاست شورا را برای ماه ژوئیه بر عهده و  امکان دارد «متقاعد» شود به منافع تهران یا مسکو خدمت کند.

قرار است مکانیسم ماشه با انقضای تمام تحریم‌های سازمان ملل متحد ۱۸ اکتبر منقضی شود، اما غرب زمان بسیار کمتری برای این کار دارد

حتی اگر اروپا موفق به غلبه بر بن‌بست شورای امنیت شود، دشوارترین چالش بعدی، پس از بازگشت خودکار و بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل متحد از راه خواهد رسید. سازوکار قدیمی تحریم‌های سازمان ملل متحد قبل از سال ۲۰۱۵ به کمیته هشت نفره ای از کارشناسان متکی بود که وظیفه توسعه، به‌روزرسانی و نظارت بر سازوکارهای اجرای تحریم‌های اعمال شده علیه ایران را بر عهده داشتند. با وجود این، بودجه و اختیارات این کمیته مستلزم تمدید سالانه در چارچوب سازمان ملل متحد بود.

روسیه سال گذشته با استفاده از حق وتوی خود برای جلوگیری از تمدید مأموریت هیئتی از کارشناسان که به طور مشابه بر تحریم‌های کره شمالی نظارت داشتند، جنجال به پا کرد . مسکو احتمال دارد دوباره به وتوی خود متوسل شود تا از اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران جلوگیری کند و غرب قدرت کمی برای جلوگیری از چنین سناریویی خواهد داشت .

بنابراین، ایالات متحده و اروپا باید از همین حالا برای این احتمال آماده شوند. غرب به جای تکیه بر سازمان ملل متحد برای اجرای سازوکارهای تحریم، باید فوری تشکیل ائتلاف چندملیتی از کشورهای همفکر را آغاز کند که مایل به اجرای آنچه سازمان ملل متحد نمی‌تواند انجام دهد، باشند.

اجرای تحریم‌ها به تصویب بودجه برای تیم‌های بزرگی از کارشناسان فنی نیاز دارد، بنابراین عاقلانه است ایالات متحده بار مالی ناشی از استخدام کارشناسان را کاهش دهد. کنگره و دولت ایالات متحده باید برای توسعه و تأمین بودجه برنامه پشتیبانی فنی تحریم‌ها با هدف کمک به کشورهای شریک در نظارت و مختل کردن تمام تلاش‌های ایران برای دور زدن تحریم‌ها تلاش کنند .

همزمان با تلاش ایالات متحده برای ارتقای قابلیت‌های نظامی شرکای خود، واشنگتن باید رهبری تلاش‌ها را در راستای موارد زیر برعهده بگیرد :

• آموزش مأموران تحریم و انطباق با قوانین در کشورهای خارجی.
• توسعه سازوکارهایی برای تبادل اطلاعات جاسوسی.
• حمایت از هرگونه تلاشی که به وسیله سازمان ملل متحد برای گسترش دامنه اجرای تحریم‌های جدید علیه ایران انجام می‌شود.