اهداف اروپا از فعال‌سازی «مکانیسم ماشه»

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس 6 شهریور در نامه‌ای به شورای امنیت سازوکار «مکانیسم ماشه» برای بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد را فعال کردند. بر این اساس شورای امنیت باید ظرف یک ماه درباره قطعنامه ادامه تعلیق تحریم‌های ایران تصمیم‌گیری کند و امکان استفاده از حق وتو در شورای امنیت وجود ندارد. سؤال این است که اهداف اروپایی‌ها از فعال کردن «مکانیسم ماشه» چیست و این اقدام چه پیامدهایی خواهد داشت؟

«اسنپ بک» به گونه‌ای طراحی شده که اگر یکی از اعضای برجام ادعای نقض تعهدات ایران را مطرح کند، تحریم‌ها به طور خودکار پس از ۳۰ روز باز می‌گردند

«اسنپ بک» اصطلاحی است که به مکانیسم بازگشت سریع تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران اشاره دارد. این مکانیسم در چارچوب برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت مصوب سال ۲۰۱۵ تعریف شده است. «مکانیسم ماشه» سازوکاری مندرج در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام است که اجازه می‌دهد یکی از اعضای گروه ۱+۵ یعنی آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه یا چین سازوکاری را فعال کند که به‌صورت خودکار همه تحریم‌های شورای امنیت که در قالب برجام لغو شده بود را دوباره برقرار می‌کند.

این تحریم‌ها شامل محدودیت‌های تسلیحاتی اقتصادی و سایر اقدامات تنبیهی است که پیشتر در 6 قطعنامه‌ شورای امنیت شامل قطعنامه 1696، 1737، 1747، 1803، 1835 و 1929 علیه ایران وضع شده بود. وجه تسمیه ماشه از تشبیه فرایند به کشیدن ماشه تفنگ گرفته شده که به بازگشت ناگهانی تحریم‌ها منجر می‌شود.

یکی از ویژگی‌های مهم «اسنپ بک»، خودکار بودن بازگشت تحریم‌هاست. به عبارت دیگر برخلاف روند معمول شورای امنیت که نیاز به اجماع یا رأی‌گیری برای اعمال تحریم‌ها دارد «اسنپ بک» به گونه‌ای طراحی شده که اگر یکی از اعضای برجام ادعای نقض تعهدات ایران را مطرح کند، تحریم‌ها به طور خودکار پس از ۳۰ روز باز می‌گردند و استفاده از حق وتو نیز امکان‌پذیر نیست.

اروپا به دنبال چیست؟

سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) از فعال کردن «مکانیسم ماشه» چند هدف دارند که عبارتند از:

1.    اهرم فشار علیه ایران در همسویی با آمریکا و رژیم صهیونیستی

یکی از مهم‌ترین اهداف اروپا از فعال کردن «مکانیسم ماشه»، همسویی با آمریکا و رژیم صهیونیستی و اعمال فشار بر جمهوری اسلامی ایران است. اقدام اروپایی‌ها در بازگرداندن تحریم‌ها یا فعال کردن «مکانیسم ماشه» را باید در امتداد اقدام آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران تحلیل کرد. آمریکا و رژیم صهیونیستی پیش از این تأسیسات هسته‌ای ایران را بمباران کرده بودند و اکنون اروپایی‌ها سعی دارند با فعال کردن «مکانیسم ماشه» فشارهای بین‌المللی را علیه جمهوری اسلامی ایران افزایش دهند.

به عبارت دیگر اروپایی‌ها درصدد هستند که از طریق «مکانیسم ماشه» بر برنامه هسته‌ای ایران اثر بگذارند و با کشاندن جمهوری اسلامی ایران به پای میز مذاکره امتیازات دیگری در حوزه‌های دیگر از جمله در حوزه موشکی بگیرند. در مجموع می‌توان بیان کرد فعال کردن «مکانیسم ماشه» از سوی سه کشور اروپایی اثری روانی و با هدف اعمال فشار بر جامعه و مسئولین برای پذیرش شروطی چون به صفر رساندن غنی‌سازی و مذاکره مستقیم با آمریکا صورت گرفته است.

2.    پی بردن به ابهامات تازه در خصوص برنامه هسته‌ای ایران

در عین حال اروپایی‌ها درصدد اعمال فشار بر جمهوری اسلامی ایران هستند تا درباره ذخایر اورانیوم غنی شده ۶۰ درصدی که پس از بمباران تأسیسات هسته‌ای به وجود آمده شفاف‌سازی کند. هیچ کشوری اکنون درباره وضعیت اورانیوم غنی‌شده 60 درصدی ایران اطمینان ندارد و نمی‌داند سرنوشت این اورانیوم بیش از 400 کیلویی ایران چه شده است.

3.    بازگرداندن آژانس به برنامه هسته‌ای ایران

پس از حمله آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران، نمایندگان مجلس شورای اسلامی کلیات و جزئیات طرح الزام دولت به تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تصویب کردند. اکنون اروپایی‌ها با فعال کردن «مکانیسم ماشه» درصدد این هستند که پای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بار دیگر به ایران باز شود و ناظران آژانس بتوانند بر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران نظارت کنند.

4.    حفظ توان بازیگری اروپا در موضوعات مهم جهانی

یکی دیگر از اهداف اروپایی‌ها از فعال کردن «مکانیسم ماشه» این است که بتوانند توان بازیگری اروپا را در موضوعات مهم جهانی حفظ کنند. با روی کار آمدن دونالد ترامپ و تقویت رفتارهای یکجانبه آمریکا در نظام جهانی به خصوص در بحران اوکراین، برداشت اروپایی‌ها این است که در سطح جهانی دچار انفعال شده و حتی در حال حذف شدن از نقش‌آفرینی در موضوعات جهانی هستند. بنابراین، سه کشور اروپایی از طریق همسو شدن با آمریکا در اعمال فشار بر ایران تلاش دارند همچنان در موضوعات مهم جهانی نقش‌آفرینی کنند.

پیامدهای فعال شدن «مکانیسم ماشه»

فعال کردن «مکانیسم ماشه» پیامدهایی برای جمهوری اسلامی ایران و همچنین اروپایی‌ها خواهد داشت که برخی از این پیامدها عبارتند از:

1.    افزایش فشار اقتصادی بر ایران

پس از حمله آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران، نمایندگان مجلس شورای اسلامی کلیات و جزئیات طرح الزام دولت به تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تصویب کردند

مهم‌ترین هدف اروپایی‌ها اعمال فشار بر اقتصاد ایران است. ضمن اینکه تحریم‌ها جنبه الزام‌آور پیدا می‌کند آثار روانی نیز بر اقتصاد ایران خواهد داشت. انتظار اروپایی‌ها و آمریکا این است که با فعال شدن «مکانیسم ماشه» همه کشورها از تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه جمهوری اسلامی ایران حمایت و آن را اجرا کنند. این تحریم‌ها شامل هسته‌ای، نظامی-تسلیحاتی، اقتصادی -تجاری و مالی و حمل و نقل بین‌المللی می‌شود.

تحریم‌های فعلی که آمریکا و اروپا علیه جمهوری اسلامی ایران اجرا کردند یک‌جانبه محسوب می‌شوند و الزام حقوقی برای همه کشورها ندارد، اما تحریم‌های سازمان ملل متحد برای همه کشورها الزام حقوقی ایجاد می‌کند. علاوه بر این، با توجه به شرایط اقتصاد ایران، فعال شدن «مکانیسم ماشه» آثار روانی بر اقتصاد ایران خواهد داشت و سبب افزایش فشارهای اقتصادی دست‌کم در کوتاه‌مدت خواهد شد.

2.    اروپا و آمریکا اعتبار اخلاقی و حقوقی خود را از دست می‌دهند

جمهوری اسلامی ایران معتقد است اقدام اروپا در فعال کردن «مکانیسم ماشه» غیراخلاقی و غیرحقوقی است، زیرا پس از خروج غیرقانونی آمریکا از برجام، اروپا نیز هیچ یک از تعهدات و وظایف خود در قبال ایران را ذیل برجام اجرای و عمل نکرده است. از زمان خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت 1397، با وجود اذعان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و حتی مقامات آمریکایی مبنی بر پایبندی کامل ایران به برجام، سه کشور اروپایی در قبال خروج آمریکا سکوت کرده و سیاست خصمانه‌ای علیه کشورمان اتخاذ کردند؛ ولی اکنون ایران را به بدعهدی متهم کرده و خواستار بازگشت تحریم‌ها هستند.

اروپا و آمریکا درصدد هستند اجماع سیاسی و امنیتی جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران ایجاد کنند، در حالی که حتی پس از خروج آمریکا از برجام، مطابق گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، جمهوری اسلامی ایران به همه تعهدات خود ذیل برجام پایبند بوده است.

بهره سخن

اقدام اروپایی‌ها در فعال کردن «مکانیسم ماشه» علیه جمهوری اسلامی ایران در حالی است که سه کشور اروپایی پس از خروج آمریکا از برجام عملاً به تعهدات خود ذیل این توافق در قبال جمهوری اسلامی ایران پایبند نبودند و همسو با ایالات متحده آمریکا توافق برجام را نقض کردند. بنابراین جمهوری اسلامی ایران اساساً به اروپایی‌ها اعتماد لازم را ندارد و موضوع مربوط به تمدید «مکانیسم ماشه» را هم به همین دلیل نپذیرفته است.

علاوه بر این، ایران اعتقاد دارد تمدید «مکانیسم ماشه» صرفاً با هدف حفظ فشار بر جمهوری اسلامی ایران در پای میز مذاکرات برای گرفتن امتیازات بیشتر است، نه اینکه مسئله هسته‌ای ایران یا مسئله مربوط به تحریم‌ها به نوعی حل شود. فعال شدن «مکانیسم ماشه» به منزله مرگ قطعی برجام است. اگرچه فعال شدن «مکانیسم ماشه» آثار اقتصادی برای ایران دارد، اما در عین حال، به منزله پایان دیپلماسی نیست و حتی می‌تواند به توافقی جدید نیز منجر شود.