سناریوهای احتمالی «مکانیسم ماشه»

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ پس از آنکه تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) در شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کردند در مدت 30 روز در صورت محقق نشدن توافق جدید با تهران، سازوکار «اسنپ بک» (بازگشت خودکار تحریم‌ها)، معروف به «مکانیسم ماشه» را فعال خواهند کرد، پرونده هسته‌ای ایران وارد مرحله جدیدی شد.

«مکانیسم ماشه» به هر یک از طرف های توافق اجازه می‌دهد در صورت تشخیص «پایبند نبودن اساسی»، تحریم‌های شورای امنیت را دوباره اعمال کند

این اقدام 10 سال پس از تعلیق تحریم‌های سازمان ملل متحد پس از امضای برجام در سال 2015 میلادی انجام می‌شود؛ اقدامی که به زعم غربی ها انگیزه‌ای برای کشورمان با هدف بازگشت به میز مذاکره و هشداری عملی مبنی بر لزوم همکاری ملموس یا مواجهه با فعال سازی خودکار این سازوکار است .

گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه ژوئن نشان داد، ایران تقریباً ۴۰۸.۶ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد دارد و برآوردهای مستقل هشدار می‌دهند، اگر عملیات با ظرفیت کامل از سر گرفته شود، ذخایر می‌تواند به سرعت به اهداف نظامی بینجامد؛ آن هم در حالی که بازدیدهای بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از برخی سایت‌ها پس از جنگ تحمیلی رژیم صهیونیستی علیه کشورمان متوقف شده است.

پیامدهای «مکانیسم ماشه»

«مکانیسم ماشه» به هر یک از طرف های توافق اجازه می‌دهد در صورت تشخیص «پایبند نبودن اساسی»، تحریم‌های شورای امنیت را دوباره اعمال کند. اگر کشوری عضو برجام این موضوع را به شورای امنیت گزارش دهد و شورا نتواند در مدت 30 روز قطعنامه‌ای برای ادامه لغو تحریم‌ها تصویب کند، تمام تحریم‌های قبلی سازمان ملل متحد علیه ایران به طور خودکار بازمی‌گردند. این تحریم‌ها شامل تحریم جامع تسلیحاتی، محدودیت‌های شدید موشکی، انسداد مالی و محدودیت‌های قابل توجه در تجارت و انرژی است .  بازگشت تحریم‌ها نمی‌تواند با وتوی روسیه یا چین متوقف شود، زیرا به طور خودکار پس از مهلت مقرر اتفاق می‌افتد .

موضع اروپا نشان می‌دهد با نزدیک شدن به مهلت فعال‌سازی این سازوکار، صبر قانونی شان رو به پایان است. اروپا قصد دارد تا قبل از ۱۸ اکتبر «پنجره فرار» را ببندد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به عنوان بازیگر اصلی احیا کند. با وجود این، فعال‌سازی سازوکار خطراتی مانند قطع پل‌های دیپلماتیک و وادار کردن ایران به گسترش همکاری‌های نظامی و فنی با روسیه و چین، علاوه بر احتمال تغییر در بازارهای انرژی به همراه دارد .

در مقابل، جمهوری اسلامی ایران قاطعانه باج‌گیری غرب را محکوم و تأکید می‌کند روند برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز است . در هر صورت مذاکرات با اروپایی‌ها برای جلوگیری از لغزش به سمت فعال سازی «مکانیسم ماشه» ازسر گرفته شده است. ایران امکان دارد در ازای تعهد اروپا برای عدم فعال سازی «مکانیسم ماشه»، بسته «راستی‌آزمایی در ازای توقف» ارائه دهد که شامل ازسرگیری دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و کاهش سطح غنی‌سازی می‌شود .

سناریوهای احتمالی

چندین سناریوی احتمالی تا 26 مهر (۱۸ اکتبر) وجود دارد، ازجمله:

- توافق بر سر تأیید توقف غنی‌سازی: در این احتمال دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سرعت فراهم، سقف غنی‌سازی تعیین می‌شود و سه کشور اروپایی بیانیه‌ای موقت مبنی بر فعال نکردن سازوکار اسنپ بک صادر می‌کنند .

- فعال سازی «مکانیسم ماشه» (محتمل‌ترین سناریو در صورت شکست بازرسی‌ها): سه کشور اروپایی به شورای امنیت اطلاع می‌دهند و پس از 30 روز، تحریم‌های سازمان ملل به طور خودکار دوباره اعمال می‌شوند . در عوض، ایران ممکن است با گسترش برنامه خود یا انجام اقدامات منطقه‌ای پاسخ دهد .

- به تعویق انداختن مذاکرات تا زمان انقضای ضرب‌الاجل: مذاکرات امکان دارد بدون هیچ پیشرفتی ادامه یابد که شاید اروپایی‌ها را وادار کند در صورت تعلیق بازرسی‌ها، «مکانیسم ماشه» را در آخرین لحظه فعال کنند .

فضای ملتهب اتحادیه اروپا و منطقه

برای اتحادیه اروپا فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» به معنای گذار از طرف میانجی به طرف تعیین‌کننده و همسویی بیشتر با رویکرد آمریکا خواهد بود. با وجود این، موضوع بهانه ای در ابعاد بین‌المللی برایشان فراهم و اجرای تحریم‌ها را در سراسر جهان تسهیل می‌کند .

برای منطقه نیز احتمال تنش‌های دریایی در تنگه هرمز و باب المندب در صورت گسترش سیاست فشار یا بازدارندگی وجود دارد.