غرب درهای مذاکرات با ایران را بسته است؟

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ تروئیکای اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان) در لحظه‌ای سرنوشت‌ساز در دیپلماسی جهانی، مذاکرات هسته‌ای مهم با ایران در ژنو را بدون دستیابی به توافق متوقف کردند.  این سه کشور به استفاده از «مکانیسم ماشه» برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران متوسل شده اند تا این کشور را مجبور به پذیرش بازرسی‌های کامل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تأسیسات هسته‌ای خود کنند.

مذاکرات ایران و طرف های اروپایی پیش از آنکه دستاوردی داشته باشد یا به اقدامات اعتمادساز منجر شود، به سادگی از هم پاشید

ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد مدعی پایبند نبودن  ایران به برجام شد و گفت، پاریس به همراه لندن و برلین روند بازگشت تحریم‌ها را فعال می‌کنند تا روند افزایش فعالیت‌های هسته‌ای تهران بیش از این ادامه نیابد.

با وجود این، وی تأکید کرد سه قدرت اروپایی در دوره 30 روزه قبل از اجرایی شدن تحریم‌ها آماده مذاکره هستند.

تا ۱۸ اکتبر یعنی ضرب الاجل بازگشت تحریم‌های هسته‌ای امید می‌رود ایران با بازرسی‌های جامع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی موافقت کند و با آمریکا وارد مذاکره شود، اما پس از این مهلت یک ماه، تحریم‌های بخش‌های مالی، بانکی، هیدروکربنی و دفاعی ایران دوباره اعمال خواهند شد.

تروئیکای اروپایی چه دستاوردی داشته است؟

حتی با وجود اینکه مسکو و چین با اقدام سه کشور مخالفند و ایران تهدید به پاسخ مناسب می‌کند، جای تعجب است آیا تروئیکای اروپایی صرفاً به این دلیل از ابزار خود استفاده کرده‌اند که بند موسوم به «غروب» یا همان که «مکانیسم ماشه» خوانده می‌شود، منقضی نشود؟

خلاصه اینکه مذاکرات ایران و طرف های اروپایی پیش از آنکه دستاوردی داشته باشد یا به اقدامات اعتمادساز منجر شود، به سادگی از هم پاشید. گرچه سه کشور اروپایی از این سازوکار به عنوان آخرین فرصت خود برای نقش آفرینی استفاده کردند، اما اروپا امکان دارد پس از اقدام خود عملاً از صحنه معادلات خارج شود. سه کشور اروپایی با اشتباه گرفتن فشار به جای راهبرد، قبل از ترتیب دادن مسیر دیپلماتیک برای خروج از بحران، اقدام کردند و این خطر وجود دارد گام برداشته شده نتیجه‌ معکوس بدهد.

اگر قصد سه کشور اروپایی بازگرداندن ایران به میز مذاکره بود، تهران پیش تر این اقدام را بی‌اساس و غیرقانونی خوانده و نسبت به تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هشدار داده بود. سه کشور اروپایی به جای کسب هرگونه امتیازی از ایران، امکان دارد خود را بیش از پیش از روند مذاکرات دور کرده باشند.

مذاکرات با سه کشور اروپایی فرصت خوبی برای حل و فصل دیپلماتیک موضوع هسته ای بود، اما به نظر می آید فرصت احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در حال از دست رفتن است.

برجام که سال ۲۰۱۵ میلادی میان آمریکا، ایران، چین، روسیه، انگلیس، فرانسه و آلمان امضا شده بود، پس از خروج واشنگتن از توافق در سال ۲۰۱۸ میلادی، یک سال پس از نخستین دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ، عملاً فروپاشید.

پس از مدتی، ایران با غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد ، که تنها چند قدم با خلوص ۹۰ درصد مورد نیاز برای اغراض نظامی فاصله داشت، به نقض توافق هسته‌ای متهم شد. گفته می‌شود ایران مواد کافی برای ساخت 6 بمب در اختیار داشت.

ایران که خواستار لغو کامل تحریم‌ها بود، تمایلی به مذاکره با آمریکا در این زمینه نداشت، بنابراین سه کشور اروپایی به عنوان امضاکنندگان برجام با ایران تماس گرفتند و چندین دور مذاکره بی‌نتیجه برگزار شد.  آمریکا و رژیم صهیونیستی که صبرشان لبریز شده بود، تیر ماه برای نابودی تأسیسات هسته‌ای اقدام کردند که به جنگ تحمیلی علیه ایران منجر شد.

هفته گذشته بازرسان آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای برای نخستین بار پس از حملات آمریکا و رژیم صهیونیستی به ایران بازگشتند، اما ایران اعلام کرده است بازگشت بازرسان به معنای از سرگیری همکاری کامل با آنها نیست .

مذاکرات با سه کشور اروپایی فرصت خوبی برای حل و فصل دیپلماتیک موضوع هسته ای بود، اما به نظر می آید فرصت احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در حال از دست رفتن است

تحریم‌ها و «مکانیسم ماشه» مؤثر هستند؟

از نظر عملی، تهدید «اسنپ بک» امکان داشت در روزهای اولیه برجام از نظر نمادین قوی و اهرمی قدرتمند باشد، اما امروزه در عمل خیلی مفید نیست. هنری روم، پژوهشگر ارشد و لویی دوگیت-گروس، پژوهشگر مهمان در تحلیل سیاست ۲۰۲۲ میلادی خود برای مؤسسه واشنگتن نوشتند، تحریم‌های اقتصادی «مکانیسم ماشه» احتمالاً در مقایسه با تحریم‌های ثانویه آمریکا حاشیه‌ای خواهند بود و امکان دارد به جای ابزاری مؤثر برای مذاکره، فقط به «دکمه توقف اضطراری» دیپلماتیک تبدیل شده باشند.

این موضوع گرچه امکان دارد مانع ایران نشود، اما فعال کردن مکانیسم ماشه به عنوان «نشانه‌ای قطعی از شکست مذاکرات» تلقی خواهد شد، پس از آن، دیگر بازگشتی به برجام وجود نخواهد داشت و تمام مصالحه‌ها و تلاش‌های انجام شده برای دستیابی به توافق هسته‌ای و نیز احیای توافق در چند سال گذشته به هدر رفته است.

تصمیم برای بازگرداندن تحریم‌ها می‌تواند بدترین بحران را در روابط ایران با غرب ایجاد کند . دامن زدن به آن بدون هیچ جایگزین دیپلماتیک روشنی می‌تواند موضوع را بدون تضمین پایبندی ایران به قوانین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزایش دهد. در مرحله بعد، تهران امکان دارد از تمدید تحریم‌ها به عنوان بهانه‌ای برای توجیه پیشرفت‌های هسته‌ای بدون کنترل استفاده کنند.

ایران همچنین می‌تواند با خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) واکنش نشان دهد. به گفته گروه بین‌المللی بحران، تهران می‌تواند توافق سال ۱۹۷۴ میلادی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که پارامترهای نظارت هسته‌ای آن را تعیین می‌کند، فسخ کند .

در نهایت، اینکه تهران احتمالاً بیشتر به شرکای جایگزین مانند روسیه و چین تکیه خواهد کرد و به تنوع بخشیدن به تجارت خود و دوری از سازوکار‌های پرداخت غربی ادامه خواهد داد تا تحریم‌ها را بی‌اثرتر کند.  ایران با نزدیک شدن به مسکو و پکن، انگیزه بیشتری برای گسترش روابط انرژی، دفاعی و اقتصادی خواهد داشت و این موضوع اهرم فشار اروپا را بیش از پیش کُند خواهد کرد.

مسکو و چین در تلاش برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه، پیش‌نویس قطعنامه‌ای را میان ۱۵ عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد برای تمدید  توافق تا ۱۸ آوریل ۲۰۲۶ میلادی به اشتراک گذاشته اند.  آنها با هدف خرید زمان بیشتر برای تهران، سعی کردند با درخواست تعلیق هرگونه اقدام اساسی تحریم‌ها را خنثی کنند .

مکانیسم ماشه پس از فعال شدن قابل وتو نیست و تحریم‌های مندرج در 6 قطعنامه معلق سازمان ملل متحد در ۱۸ اکتبر اجرایی می‌شوند و توافق برجام منقضی خواهد شد. اروپا با فشار بیش از حد، امکان دارد آنچه را که از ساختار نیمه ویران برجام باقی مانده است، فرو بریزد.