عربستان در پی عادی‌سازی روابط است؟
به گزارش «راهبرد معاصر»؛ فرآیند عادی‌سازی روابط میان عربستان و رژیم صهیونیستی را نمی‌توان جدا از روند کلی تغییرات ژئوپلیتیک غرب آسیا در دهه اخیر دانست؛ مسیری که با امضای «پیمان ابراهیم» سال ۲۰۲۰ میلادی میان امارات، بحرین و رژیم صهیونیستی آغاز شد و نقطه‌عطف بازتعریف مناسبات عربی ـ صهیونیستی به شمار می‌رود. این توافق که با میانجی‌گری دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا منعقد شد، بنیان تازه‌ای برای همکاری‌های اقتصادی، فناورانه و امنیتی میان رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای عربی ایجاد و راه را برای گفت‌وگوهای غیرعلنی میان ریاض و تل‌آویو هموار کرد.
پادشاهی عربستان آمادگی خود را برای ورود به مرحله عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی اعلام کرده است
هرچند ریاض در آن مرحله از پیوستن رسمی به پیمان ابراهیم خودداری، اما به‌طور غیرمستقیم از گسترش روابط اقتصادی و دیپلماتیک همسایگان حوزه خلیج فارس با رژیم صهیونیستی استقبال و در عمل همکاری‌های امنیتی محدود خود را حفظ کرد. از آن زمان مواضع ریاض به‌تدریج از انکار مطلق به تعامل حساب‌شده تغییر یافته است، به‌ویژه با تمرکز محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان بر اصلاحات ساختاری در سیاست خارجی و قالب‌بندی روابط بر مبنای منافع ملی نه ملاحظات ایدئولوژیک.
در این چارچوب گفت‌وگوهای جاری برای عادی‌سازی روابط ریاض- تل‌آویو بخشی از منظومه وسیع‌تر تلاش‌های ریاض برای تثبیت موقعیت منطقه‌ای، دستیابی به فناوری‌های پیشرفته و تضمین امنیت راهبردی به وسیله ائتلاف‌های چندجانبه با آمریکا و متحدانش به شمار می‌رود.
بر پایه گفت‌وگوی شبکه ۱۲ تلویزیون رژیم صهیونیستی با یکی از منابع عالی‌رتبه سعودی، پادشاهی عربستان آمادگی خود را برای ورود به مرحله عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی اعلام کرده، اما تحقق این روند را منوط به تغییر ترکیب سیاسی در تل‌آویو دانسته است. این منبع تأکید کرد، ریاض در شرایط کنونی با وجود تمایل به تعامل آشکار با رژیم صهیونیستی، به‌دلیل حضور بنیامین نتانیاهو در قدرت، چنین اقدامی را ناممکن می‌داند و انتظار دارد پس از انتخابات آینده رژیم صهیونیستی، فضا برای بازسازی مناسبات فراهم شود.
به گفته این مقام، چنانچه کابینه‌ای جدید با رویکردی مبتنی بر راه‌حل دودولتی و پایان مناقشه غرب آسیا روی کار آید، روند عادی‌سازی می‌تواند به نتیجه دست یابد. این مقام سعودی همچنین تصریح کرد، موفقیت فرآیند به هماهنگی جمعی کشورهای عربی و اسلامی وابسته است و تنها زمانی تحقق خواهد یافت که اتحادیه عرب، شورای همکاری خلیج فارس و سازمان همکاری اسلامی از این ابتکار پشتیبانی کنند؛ به این‌ترتیب رویکرد ریاض نه خودداری از عادی‌سازی بلکه تعویق آن تا زمان شکل‌گیری شرایط سیاسی مناسب در رژیم صهیونیستی عنوان شده است.
طبق گزارش‌های منتشرشده در رسانه‌های آمریکایی، تلاش واشنگتن برای دستیابی به توافق عادی‌سازی روابط میان عربستان و رژیم صهیونیستی تا پایان سال میلادی جاری با موانع بنیادین روبه‌رو شده است. منابع نزدیک به دربار سعودی اعلام کرده‌اند، تحقق توافق تنها در صورت بروز تغییرات بنیادی و غیرمنتظره در سیاست داخلی رژیم صهیونیستی ممکن خواهد بود. هرچند رئیس‌جمهور آمریکا در آستانه سفر محمد بن‌سلمان به واشنگتن از احتمال دستیابی به توافق سخن گفته است، اما ریاض همچنان بر تحقق شرط اصلی خود یعنی ایجاد دولت مستقل فلسطینی تأکید دارد.
محاسبات راهبردی بلندمدت عربستان نشان می‌دهد منافع امنیتی و اقتصادی آن در تعامل محدود و تدریجی با رژیم صهیونیستی نهفته است
در نگاه تحلیلگران، عربستان توافق با رژیم صهیونیستی را آخرین ابزار خود برای ثبات در منطقه و وادار کردن تل‌آویو به پذیرش راه‌حل پایدار دوکشوری می‌داند. هم‌زمان ولیعهد عربستان قصد دارد در این سفر مذاکراتی درباره خرید جنگنده‌های اف–۳۵، آغاز برنامه هسته‌ای غیرنظامی و انعقاد پیمان دفاعی دوجانبه با آمریکا انجام دهد؛ پیمانی که مشابه توافق امنیتی واشنگتن با قطر است و تعهد دفاعی مستقیم آمریکا در صورت هرگونه تهدید علیه ریاض را تضمین می‌کند. با وجود اظهارات خوش‌بینانه ترامپ، منابع آگاه پیش‌بینی کرده‌اند روند عادی‌سازی روابط میان دو طرف مستلزم زمانی طولانی و تحولاتی تدریجی خواهد بود.
با نزدیک شدن زمان سفر بن سلمان به واشنگتن فصل تازه‌ای در مناسبات ریاض و واشنگتن رقم خورده است؛ فصلی که محور آن بر توافق‌های دفاعی و هسته‌ای استوار و به طور مستقیم به چشم‌انداز روابط عربستان و رژیم صهیونیستی وابسته است. داگ بورگوم، وزیر کشور آمریکا در نشست گفت‌وگوی منامه ۲۰۲۵ از تداوم مذاکرات خبر داد و از احتمال اعلام توافق‌های سرنوشت‌ساز میان دو طرف هم‌زمان با دیدار ولیعهد سعودی و ترامپ سخن گفته است.
هم‌زمان انعقاد پیمان دفاعی عربستان با پاکستان گمانه‌هایی را درباره همکاری‌های هسته‌ای دوجانبه برانگیخته است. ریاض در این مرحله به‌دنبال تضمین امنیتی ویژه از واشنگتن، دریافت جنگنده‌های رادارگریز و بهره‌مندی از فناوری هسته‌ای غیرنظامی است. حال آنکه آمریکا تحقق خواسته‌ها را به گسترش مناسبات عربستان با رژیم صهیونیستی منوط کرده است. در پی توقف روند عادی‌سازی پس از حمله رژیم صهیونیستی به غزه، اکنون بازگشت ترامپ و تغییر معادلات منطقه، زمینه را برای ازسرگیری گفت‌وگوها و امکان شکل‌گیری توافقی سه‌جانبه میان ریاض، تل‌آویو و واشنگتن در شرایط کنونی فراهم کرده است.
بهره سخن
با توجه به تحولات اخیر، احتمال دستیابی سعودی و رژیم صهیونیستی به توافق عادی‌سازی در آینده نزدیک اندک ارزیابی می‌شود. جنگ غزه، فشار افکار عمومی جهان عرب و وجود نتانیاهو که فاقد رویکردی مصالحه‌جویانه نسبت به موضوع فلسطین است، موانعی حیثیتی و سیاسی برای عربستان ایجاد می کند. ریاض در شرایط فعلی نمی‌تواند بدون تضمینی روشن درباره تشکیل دولت مستقل فلسطینی وارد چنین فرآیندی شود؛ زیرا این اقدام مشروعیت مذهبی و سیاسی آن را میان کشورهای اسلامی تضعیف خواهد کرد.
با وجود این، محاسبات راهبردی بلندمدت عربستان نشان می‌دهد منافع امنیتی و اقتصادی آن در تعامل محدود و تدریجی با رژیم صهیونیستی نهفته است. ولیعهد سعودی توافق احتمالی با تل‌آویو را به‌عنوان ابزاری برای کسب امتیازهای کلیدی از آمریکا، ازجمله دسترسی به فناوری غنی‌سازی هسته‌ای، خرید جنگنده‌های رادارگریز و امضای پیمان دفاعی مستقیم با واشنگتن تلقی می‌کند.
از این منظر هرچند عادی‌سازی روابط در کوتاه‌مدت به دلیل بحران غزه و فضای متشنج غرب آسیا ممکن نیست، اما در بلندمدت با تغییر ترکیب سیاسی رژیم صهیونیستی و ظهور دولت‌هایی متمایل به راه‌حل دوکشوری، زمینه برای شکل‌گیری توافقی مبتنی بر منافع اقتصادی، ثبات امنیتی و پیوندهای تجاری پایدار میان ریاض، واشنگتن و تل‌آویو فراهم خواهد شد.