محمد شیاع السودانی، محتمل‌ترین گزینه نخست‌وزیری عراق/نگاهی به مواضع السودانی در قبال ایران، آمریکا و عربستان

به گزارش راهبرد معاصر؛ با گذشت بیش از دو ماه از آغاز نا آرامی های 2019 عراق که برخی آن را "ثوره التشرین"، برخی دیگر آن را "خیزش اکتبر" و برخی اغتشاشات نامیدند، تحولات نسبتا بزرگی در سپهر سیاسی عراق رخ داده که شاید برجسته ترین آن ها، کنارگیری نخست وزیر پیش از اتمام دوره اش (که در نظام پسا صدام بی سابقه است) باشد. مشکل در سیستم سیاسی عراق بدین این بود و تا حدودی هست که یافتن جایگزینی برای عادل عبدالمهدی، کاری دشوار شده. عادل عبدالمهدی که خود در روزهای اول استعفا داده بود، از ترس بوجود آمدن همان خلاء قدرت از تصمیم خود صرفنظر کرد.

وقتی برای اولین بار هم برهم صالح خبر داد که عادل عبدالمهدی نخست وزیر استعفا داده بود ولی کنارگیری را منوط به تعیین جانشین کرده، همگان مطمئن شدند که ماجرای استعفای نخست وزیر صحت دارد. در همان حوالی عادل عبدالمهدی به مقتدی صدر هم گفت، با استعفا مشکلی ندارد ولی او باید به همراه هادی العامری، جانشینی تعیین کند. عدم توافق بر سر جانشین باعث باقی ماندن عادل عبدالمهدی در قدرت بود تا این که آیت الله سیستانی، تلویحا خواستار تعیین شخص دیگری شد و از این جا، نخست وزیر کنارگیری خود را اعلام کرد. پس از کش و قوس های پشت پرده، اکنون محمد شیاع السودانی به عنوان گزینه نخست وزیری مطرح شده است. در همیا رابطه، نگاهی اجمالی به زندگی شخصی و سوابق سیاسی-مدیریتی وی می اندازیم.

زندگی شخصی محمد شياع السوداني

السودانی متولد 1970 (49 ساله) در بغداد است که البته سالیان زیادی را در استان میسان زندگی کرده است. در 1980، وقتی 10 سال داشت، صدام پدر او و 5 نفر دیگر از اعضای خانواده اش را به جرم عضویت در حزب الدعوه اعدام کرد. او تمامی مدارج تحصیلی خود را در عراق گذرانده و فارغ التحصیل رشته کشاورزی است و از معدود سیاسیون عراقی است که تاکنون در خارج از کشور خود زندگی نکرده است.

زندگی سیاسی محمد شیاع السودانی

همانطور که در بالا آمد، السودانی از کودکی وارد درگیری های سیاسی شده چراکه پدرش، به جرم عضویت در حزب الدعوه، اصلی ترین اپوزیسیون رژیم صدام در عراق، به شهادت رسید. آنطور که در میان عراقی ها منقول است، گویا محمد شیاع السودانی دستی هم در انتفاضه شعبانیه داشته ولی نقش او احتمالا آنقدر کمرنگ بوده که در دوره صدام نه تنها اجازه ادامه حیات، بلکه اجازه ادامه تحصیل نیز یافته است.

عضویت او در حزب الدعوه حداقل از 2003 قطعی است (و یقینا پیش از آن عضو بوده که سال 2003 توانسته به عنوان عضو بلندپایه استانی نمایان شود).

وی از 2005 تا 2009، نماینده مجلس استانی میسان از لیست دولت قانون بوده تا این که در سال 2010، در دولت دوم نوری المالکی، به مدت 4 سال تمام، وزیر حقوق بشر می شود.

با اتمام دوره دوم نخست وزیری نوری المالکی، محمد شیاع السودانی در دولت حیدرالعبادی، وزیر کار و امور اجتماعی شد (2014-2017) و از سال 2016، با حفظ سمت، سرپرستی وزارت بازرگانی عراق را هم به مدت کوتاهی بر عهده گرفت.

مشی سیاسی محمد شیاع السودانی

هرچند السودانی عضو حزب الدعوه و بعد ائتلاف دولت قانون بوده، اما سیری در موضعگیری های وی نشان می دهد که او چندان نگاه ایدئولوژیکی ندارد و از این احزاب بیشتر در جهت عملی کردن برنامه های عمدتا اقتصادی-اجتماعی و البته گاه سیاسی اش بهره برده است. متاثر از همین نگاه، موضعگیری آشکاری از وی، له یا علیه بازیگران مطرح عراقی نمی بینیم. او در مصاحبه های تلویزیونی بی بی سی عربی (شبکه نزدیک به غرب)، المیادین (شبکه نزدیک به محور مقاومت منطقه)، الحره (شبکه آمریکا در عراق)، الشرقیه (شبکه سنی با جریانات سیاسی ضد بلوک شیعی)، العهد (وابسته به عصائب اهل الحق) و آفاق (شبکه وابسته به دولت قانون) حضور یافته که نشان می دهد چندان سوگیری سیاسی به اصطلاح "فالش" ندارد. بخشی از این موضوع به ماهیت مَناصبی بوده که به وی سپرده شده؛ اصولا وزارت کار و حقوق بشر، آنچنان سیاسی نیستند.

در بررسی جزئی تر موضع گیری های وی به برخی اظهارات مستقلانه هم برخوردیم. به عنوان نمونه او در 16 آوریل، توئیتی با این مضمون زده بود : «ای اهل اصلاح و بنا (اشاره به دو فراکسیون اصلی)، تکنوکراسی و کنار زدن محاصصه که از آن می گفتید، کجاست؟ چرا شب و روز پشت درهای بسته تصمیم می گیرید و این مال من، این مال تو می کنید؟». چنین موضعگیری آن هم زمانی که خود او عضو دولت قانون و فراکسیون البنا بود را می توان یکی از مصادیق استقلال حداقل گفتاری وی ارزیابی کرد. هرچند که شاید خود او هم اکنون این توئیتش را به یاد نیاورد. ضمنا السودانی همزمان با بالا گرفتن زمزمه های معرفی اش به عنوان نخست وزیر، برای اثبات مستقل بودنش، استعفا داده که چندان دردی را در افکار عمومی عراق دوا نمی کند و مردم عراق که اکثرا سواد سیاسی و رسانه ای بالایی ندارند، اصلا به سوابق فرد توجهی ندارند چه رسد به اقدامات اخیر او.

روی هم رفته، محمد شیاع السودانی، در سپهر سیاست داخلی عراق، سابقه دشمنی علنی با هیچ یک از طیف های موجود را ندارد و کمتر پیش آمده یا شاید حتی پیش نیامده که او به صراحت یک حزب را به باد انتقاد یا تمجید بگیرد.

نگاه محمد شیاع السودانی به آمریکا، عربستان و ایران

مسلما نمی شود از شخصیتی با طبع سیاسی السودانی، توقع موضعگیری صریح در قبال بازیگران بیرونی داشت. او اصولا کمتر در مسائل سیاست خارجی اظهار نظر کرده است. او در دوره وزارتش به ایران، کویت و عربستان سفر کرده و دیدرهای نسبتا گرمی با همه طرف ها داشته است. اما 3 موضعگیری وی از 2010 به این سو، قابل توجه است.

محمد الشیاع السودانی در سال 89 که وزیر حقوق بشر بود، اقدام عربستان را در صدور حکم گردن زدن 40 عراقی به اتهامات واهی و بدون دلایل محکمه پسند، محکوم کرد. او گفت: «عراق حکم اعدام شهروندان عراقی را برغم اینکه از سوی نهاد قضائی عربستان صادر شده است، محکوم می‌کند و در سطح جامعه بین‌الملل و حتی سازمان ملل این امر را دنبال خواهد کرد تا دلایل صدور چنین احکام و شیوه‌های اجرای آن را متوقف کند... سعودی‌ها مانع حضور طرف‌های رسمی عراقی و خانواده‌های متهمین در زمان اجرای این احکام شده اند، این درحالی است که بر اساس قوانین و عرف بین‌المللی این حق قانونی متهمان است».

موارد دیگر در موضعگیری محمد الشیاع السودانی در قبال دو اقدام امریکاست. اولی در واکنش به تصویب قانون "منع ثبات زدایی در عراق" بوده که نوشت: «آیا این یک قیمومت جدید است یا تلاش برای تبدیل عراق به میدانی جدید برای درگیری با دولت های همسایه؟... سخنی حق است که نیت گفتن آن باطل است» (کلمة الحق یراد بها الباطل... یکی از جملات امیرالمومنین). مورد دوم هم به تصمیم ترامپ در برسمیت شناختن اشغال جولان از سوی اسرائیل بر می گردد که او چنین واکنش نشان داد: « این تصمیم، تجاوز به حقوق بین الملل است و اثری نخواهد داشت و امنیت رژیم صهیونیستی را بیشتر نمی کند... جولان و قدس در همیشه زمان ها، عربی خواهند بود».

روی هم رفته بنظر می آید که السودانی، همچون عملکردش در سیاست داخلی، در سطح خارجی هم خواهان عراقی مستقل با رابطه حسنه توام با احترام متقابل است.

واکنش های جناح های عراقی تا این جا

این اولین بار نیست که نام محمد الشیاع السودانی، به عنوان گزینه احتمالی نخست وزیری مطرح شده است. در ماراتن سال 2018 که به نخست وزیری عادل عبدالمهدی منجر شد هم، اسم او در میان بود. خلف عبدالصمد (از رهبران حزب الدعوه) در گفتگو با شبکه الحدث، نامزدی محمد شیاع السودانی به عنوان نخست وزیر را تائید کرده و گفته بود او می تواند نخست وزیر مناسبی برای عراق کنونی باشد.

به رغم آن که محمد الشیاع السودانی، نسبت به عمده سیاسیون عراقی، حتی هنگام وزارت هم در میان مردم حضور می یافت و حداقل ظاهرا، به دغدغه ایشان اهمیت می داد و با وجود استعفای او از حزب الدعوه و ائتلاف دولت قانون، در افکار عمومی عراق، او تنها یک "مستقیل" (استعفا داده) دیده می شود نه یک "مستقل". البته به خاطر تشتت زیادی که در میادین اعتراضات هست، نمی توان چنین گفت که "مردم" با شیاع السودانی مخالفند اما در مجموع، عناصر میدانی اعتراضات (که نیروهای حامی صدر هم جزو آن ها هستند) که مخالف انتصاب وی هستند، حداقل قدرت تنش آفرینی به منظور فشار بر دولت را دارند. به همین خاطر شاهد تلاش عده ای برای حمله به خانه السودانی در میسان بودیم.

در میان احزاب و فراکسیون های عراقی اما اوضاع کمی متفاوت است.

جریان صدر در قالب ائتلاف سائرون تاکید دارد با هر نامزد حزبی (که مسلما السودانی هم جزوش خواهد بود)، مخالفت خواهند کرد. صالح محمد العراقی هم در پیامی، السودانی را "نامزد احزاب فاسد" خوانده و گفته بود او سال ها عضو احزاب دزد و ائتلاف های فاسد بوده است. مخالفت این جریان البته به دلیل عضویت طولانی السودانی در ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی (خصم سیاسی مقتدی) بوده. در سطح جزئی تر هم باید خاطر نشان کرد که سال 2009، استانداری السودانی در میسان، با کنار زدن "عادل المهودر" استاندار میسان در آن برهه میسر شد. المهودر از جریان صدر بود که به دلیل فساد، مجبور به کنارگیری شد.

ائتلاف های نصر (العبادی) و الحکمه اما نه له و نه علیه نامزدی السودانی موضع گرفته اند و تاکید داشتند که در دولت عادل عبدالمهدی و البته نخست وزیر بعد، حضور نخواهند داشت. البته محمد الشیاع السودانی، شخصا رابطه حسنه ای با برخی از نمایندگان این دو دارد. به عنوان مثال، در جریان اعتراضات بصره (دو سال قبل از اعتراضات فعلی) وقتی قرار شد شخصی به عنوان نماینده دولت در این استان مدیریت بحران را بدست بگیرد، "عبدالحسین عبطان" (وزیر ورزش و جوانان عضو جریان ملی حکمت)، السودانی را برای این پست مناسب دانست.

از سوی دیگر اما ائتلاف فتح و دولت قانون، از نخست وزیری السودانی حمایت می کنند و طبق اخبار، اصولا این دو، او را معرفی کرده اند. در کنار این ها که جمعا حدود 75 کرسی پارلمان را در اختیار دارند، همراهی ضمنی از سوی برخی جناح های کرد و سنی هم دیده می شود.

از جناح سنی، "احمد الجبوری" با انتشار عکس خود در کنار السودانی (هنگام جنگ برای آزادسازی موصل) او را شخصیت مبرا از فساد و درست برای نخست وزیری نامید. مشعان الجبوری، از بزرگان جناح سنی هم به ملاقات وی رفت و حیدر الملا، نماینده ائتلاف القوی (از جناح های بزرگ بلوک سنی)، تصریح کرد: « تصدى پست نخست وزیری توسط محمد شیاع السودانی در مرحله بعد ، استیلا جنبش های مخالف را که سالها رهبری کشور را بر عهده داشته اند ، پایان می دهد».

از سوی بلوک کرد هم مخالفتی با السودانی دیده نشده. به عنوان نمونه "ریین سلام"، عضو حزب دموکرات کردستان عراق اعلام کرد «اگر گروه‌های شیعی بر سر نامزدی محمد شیاع السودانی برای تصدی نخست‌وزیری به توافق برسند، ما با این موضوع مشکلی نداریم».

با این حساب، احتمالا اگر کردها، ائتلاف القوی، فتح و دولت قانون، بتوانند تمامی نمایندگان خود را به پارلمان بیاورند، 160 رای مورد نیاز برای انتخاب شیاع السودانی تامین خواهد شد اما مشکل اینجاست که اولا بسیاری از نمایندگان از تبعات چنین رایی برای خود می ترسند و ثانیا بازیگران ضد سیستم (شامل مقتدی صدر) ممکن است در صورتی که در بازی نادیده گرفته شوند، کل بازی را به هم بزنند.