بررسی حکم عربستان برای قاتلان خاشقچی

به گزارش راهبرد معاصر؛ جمال خاشقجی روزنامه نگار سعودی که مهرماه سال 97 در کنسولگری عربستان در استانبول کشته شد تبدیل به بزرگترین مصیبت برای آل سعود در یک سال گذشته شده است. چرا که رسانه های دنیا به همراه نهادهای حقوق بشری بیشترین فشار را بر عربستان در این مدت وارد کرده اند. نکته مهم هم این است که رسانه ها با یک سری اسناد و مدارک بن سلمان را به عنوان قاتل خاشقجی معرفی کردند. به همین دلیل آل سعود سعی کرده با برگزاری یک دادگاه نمایشی، چند تن از عاملان رده پایین را قربانی کند تا مقدمات رهایی بن سلمان را فراهم کند. روز دوشنبه 2 دی ماه دادستانی عربستان اعلام کرد علیه ۵ نفر از متهمان پرونده قتل خاشقجی حکم اعدام و علیه ۳ تن از دیگر متهمان این پرونده حکم ۲۴ سال زندان صادر شده است. این در حالی بود که متهمان اصلی این پرونده از جمله سعود القحطانی، مشاور ویژه ولیعهد، احمد العسیری، معاون سابق رئیس سازمان اطلاعات و محمد العتیبه، سرکنسول عربستان در اسلامبول، از دست داشتن در این جنایت تبرئه شدند.

واکنش های بین المللی

دادگاه نمایشی عربستان به سرعت باعث واکنش های بین المللی شد. تیم کین، نماینده دموکرات مجلس سنای آمریکا گفته:« مقامات عالیرتبه عربستان همچنان از بازخواست در پرونده قتل خاشقجی فرار می‌کنند در حالی که قتل خاشقجی زیر نظر حکومت سعودی انجام شده است.» آدام شف، رئیس کمیته اطلاعات مجلس نمایندگان آمریکا نیز تاکید کرد:« احکامی که در پرونده خاشقجی صادر شده است تلاشی است برای اینکه سران عربستان و در رأس آنها، ولیعهد این کشور از این جنایت مصون بمانند. قتل خاشقجی، یک اقدام عمدی بود نه یک اقدام ناگهانی یا فردی.» برنی سندرز، از نامزدهای حزب دموکرات برای انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نیز در سخنانی خاطرنشان کرد:« سازمان اطلاعات آمریکا به این جمع بندی رسیده بود که محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان دستور قتل خاشقجی را صادر کرده است. محاکمه ناچیزی که رژیم مستبد و غیرقانونی سعودی انجام داد صرفاً سرپوشی بود بر جنایتی که صورت گرفته بود.»

از سوی دیگر، کریستوف دولوآر، دبیرکل سازمان خبرنگاران بدون مرز، صدور احکام مبهم علیه متهمان قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد عربستانی، را یک مسخره‌بازی و تلاشی برای محافظت از محمد بن سلمان  توصیف کرد. اگنس کالامار، گزارشگر ویژه سازمان ملل که درباره قتل جمال خاشقجی تحقیق می‌کند، در این باره اعلام کرد:« براساس قوانین انسانی بین‌المللی، قتل خاشقجی یک اعدام غیرقانونی است که عربستان مسئولیت آن را بر عهده دارد.» وی به تبرئه شدن سه متهم اصلی این پرونده واکنش نشان داد و تأکید کرد:« عاملان گناهکار به اعدام محکوم شدند اما متهمان ردیف اول و مغز متفکران این پرونده نه تنها آزاد هستند بلکه می‌توان گفت که حتی بازجویی و محاکمه نیز نشده‌اند، این یک تمسخر است.» کریستوف دولوار، دبیرکل سازمان گزارشگران بدون مرز هم با انتشار پیامی در صفحه اختصاصی خود در توییتر نوشت:« این احکام را می‌توان به منزله زدن مهر سکوت بر دهان افراد شکاک برای همیشه دانست، ‌راهی که مانع از سخن گفتن آنها برای پنهان کردن بهتر حقیقت می‌شود.» روزنامه واشنگتن پست هم در تحلیلی حکم عربستان در پرونده خاشقجی را تمسخر عدالت دانست.

قاتلان واقعی خاشقجی

در طی مدتی که خاشقجی به قتل رسید و و بنابر اسناد موجود توسط ماموران سعودی سلاخی شد، عربستان راهبردها و سیاست های متفاوت و متناقضی را در مورد مسئولیت این قتل از خود نشان داد. مقام های سعودی در طول این مدت ابتدا منکر قضیه شدند سپس ادعا کردند خاشقجی با ماموران کنسولگری درگیر شده و فوت کرده است و هر بار با درز اطلاعات قطره چکانی آنکارا، مجبور شدند روایت خود را از داستان قتل خاشقجی تغییر داده و در آخر مرگ او را به تعدادی مامور خودسر نسبت دهند. در حال حاضر دادستانی عربستان عوامل رده بالای سعودی از جمله سرکنسول عربستان در استانبول، احمد العسیری معاون سابق رئیس سازمان اطلاعات و همچنین سعود القحطانی مشاور و رئیس دفتر محمدبن سلمان ولیعهد عربستان را از این جنایت تبرئه کرده است آن هم در حالی که بر اساس مدارک و نوارهای منتشره از سوی ترکیه عاملان قتل خاشقچی حین حضور او در کنسولگری بارها با قحطانی تماس گرفته و از او دستور می گرفته اند. اما در این دادگاه چند متهم اصلی تبرئه شدند.

در درجه اول بن سلمان به عنوان آمر اصلی قتل تبرئه شد. این در حالی است که جینا هسپل، رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، که در جلسه استماع کنگره شهادت داد، احتمال داد که محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، مسئول این جنایت بوده و دستوراتی مبنی بر اجرای آن صادر کرده است. علاوه بر این بن سلمان در سالگرد قتل خاشقجی به دست داشتن خود در این جنایت اعتراف کرد. بن سلمان تاکید کرد که  این اتفاق تحت نظر من صورت گرفت. من همه مسئولیت آن را می‌پذیرم، زیرا آن (قتل خاشقجی) تحت نظر من اتفاق افتاد. سه دلیل نیز برای اینکه بن سلمان را به عنوان متهم اصلی محاکمه کنند وجود دارد: نخست اینکه بن سلمان بر اساس روش غیر مرسوم و کودتاگونه به قدرت رسید و برای حفظ قدرت سیاست سرکوب وارعاب رقبا از جمله دستگیری ده ها نفر از شاهزادگان سعودی را در پیش گرفت. دوم اینکه خاشقجی پیش از مرگ گرایشات اخوانی پیدا کرده بود که از حمایت قطر و ترکیه برخوردارند و این بر  وحشت بن سلمان از قرار گرفتن او در کنار اخوانی ها افزوده بود. سوم اینکه او با قتل خاشقجی و راه انداختن موج خفقان این پیام را به دیگر روزنامه نگاران و اندیشمندان می داد که  از عملکرد او انتقاد نکنند. به ویژه اینکه او در سیاست خارجی نیز به دلیل تهاجم نظامی به یمن و اختلاف با قطر و ترکیه با شکست روبرو شده و جایگاه عربستان را در جهان تضعیف کرده بود.

در درجه دوم تبرئه سعود القحطانی و احمد العسیری نمایشی بودن دادگاه عربستان را کاملا اثبات کرد.  روزنامه آمریکایی «فایننشال تایمز» با انتشار گزارشی اعلام کرده که طبق شواهد موجود، سعود القحطانی به دستور محمد بن سلمان به قتل جمال خاشقجی مبادرت ورزیده است. روزنامه رای الیوم در این مورد تاکید کرده که موضوع غافلگیرکننده این بود که دادگاه دو ناظر اصلی اجرای جنایت یعنی احمد العسیری، نایب رئیس سازمان اطلاعات، و سعود القحطانی، مشاور ولیعهد سعودی، را تبرئه کرد. به ویژه که دیپلمات‌های غربی حاضر در جلساتِ نخست محاکمه تاکید کردند که برخی از متهمان این دو تن را متهم کردند؛ مخصوصا العسیری را مسئول تجهیز تیم ترور و صدور دستوراتی مبنی بر قتل جمال خاشقجی دانستند.

اما نکته سوم تبرئه سرکنسول عربستان در استانبول است. تبرئه محمد العتیبی، سرکنسول سعودی در استانبول، دهن کجی به تمام نهادهای حقو بشری است. دادگاه به این بهانه که وی زمان اجرای جنایت در مرخصی به سربرده است وی را تبرئه کرد. این در حالی است که بر اساس اخبار درزکرده از ترکیه، برخی شاهدان ترکیه‌ای که در کنسولگری فعالیت می‌کنند، حضور وی، انتقال قطعه‌های جسد را به منزلش و سوزندان آن‌ها را در تنوری خاص تایید کردند.

نتیجه گیری

در واقع تمامی مهره های اصلی جنایت مربوط به قتل خاشقجی تبرئه شدند. تبرئه بن سلمان و مهره های نزدیک به وی در حالی صورت گرفته که روزنامه وال استریت ژورنال همزمان با دادگاه قاتلان خاشقجی،  اطلاعات جدیدی از سازمان سیا منتشر کرده که از نظر طبقه بندی در ردیف خیلی محرمانه جای دارند. بر این اساس، ولیعهد عربستان  قبل و بعد از قتل خاشقجی 11 پیام برای سعود القحطانی مشاور خود ارسال کرده بود که این امر منجر به این شده سازمان سیا به این نتیجه برسد که خاشقجی مغضوب محمد بن سلمان بود و با دستور شخص ولیعهد کشته شده است. همچنین طبق این اسناد، ولیعهد به برخی از معاونانش خبر داده بود اگر تلاش ها برای بازگرداندن خاشقجی به عربستان نتیجه نداد می توان او را فریب داد تا در منطقه ای خارج از عربستان، ترتیبات لازم داده شود.

دولت عربستان به خوبی زمان دادگاه را مدیریت کرده است. در واقع این دادگاه همزمان با آغاز تعطیلات عید میلاد مسیح (ع)، آغاز سال جدید در غرب و تعطیلات رسمی بیشتر اداره‌ها برگزار شد تا روزنامه ها و رسانه های غربی نتوانند بر این مسئله تمرکز کنند و اعتبار دادگاه را زیر سوال ببرند. اما آنچه که مشخص است بن سلمان در یک سال گذشته اعتبار خود را به دلیل این قتل تا میزان زیادی از دست داده است. در طول سال میلادی گذشته محمد بن سلمان درگیر کابوس خاشقجی بود که هیچ‌گاه دست از سرش برنداشت. از زمان این جنایت محمد بن سلمان به هیچ کشور غربی سفر نکرده است. به جای آن سفر به کشورهای آسیایی و عربی را آغاز کرد تا محاصره را بشکند. قتل خاشقجی باعث شد تا نگاه افکار عممی جهان بر جنایت عربستان در یمن نیز متمرکز شود و جنایت 57 ماهه عربستان در یمن به رسانه های غربی راه پیدا کند. چرا که پیش از این قتل کشورهای غربی چندان به جنگ یمن علاقه نشان ندادند. دادگاه اخیر، بار دیگر حقانیت انتقادهای مخالفان از سیستم قضایی وابسته و غیر مستقل عربستان را اثبات کرد و نشان داد که آل سعود از دستگاه قضایی که در اختیار مفتی های وهابی است تنها برای هموار کردن سیاست های خود استفاده می کند. روزنامه الاخبار لبنان در گزارشی درباره حکم‌های صادره در عربستان علیه متهمان قتل جمال خاشقجی نوشت:« دستگاه قضایی عربستان با احکامی که صادر کرد بار دیگر نشان داد که کشور قتل و ظلم و جور و فریب است. مساله مبهم این است که او اسامی کسانی را که این حکم‌ها علیه آن‌ها صادر شد اعلام نکرد.» نکته مضحک دیگر این است که  دستگاه قضایی عربستان با نادیده گرفتن تحقیقات ترکیه و سازمان ملل اعلام کرد، تحقیقات دادستانی کل نشان داد که هیچ نیت قبلی برای قتل وجود نداشته و قتل لحظه‌ای بوده است. در واقع اعتماد بن سلمان به ترامپ باعث شد حکم‌هایی را صادر کند که حتی اسامی کسانی را که در لیست تحریم‌های آمریکا آمده، نادیده بگیرد.  این به معنای نادیده گرفتن خشم کنگره و امکان به جریان انداختن پرونده خاشقجی در راستای جنگ علنی خود علیه کاخ سفید است.