رزمایش مشترک دریایی میان ایران، روسیه و چین؛ گزارش یک واقعه استراتژیک

به گزارش راهبرد معاصر؛ نخستین مانور دریایی مشترک میان روسیه، چین و ایران با عنوان «کمربند امنیت دریایی» که روز جمعه شش دی در آب‌های اقیانوس هند و دریای عمان آغاز شده و قرار است تا دوشنبه ادامه داشته باشد. منطقه عملیاتی این رزمایش در شمال اقیانوس هند، بخش حساسی از امنیت دریانوردی تجاری در جهان را در برمی‌گیرد. شمال اقیانوس هند محل تلاقی مسیر سه تنگه بسیار کلیدی جهان، تنگه «مالاکا»، «هرمز» و «باب المندب» است. سه تنگه‌ای که بیش از نیمی از کل تجارت جهان از آن‌ها انجام می‌شود و با عنوان «مثلث طلایی» از آن یاد می‌شود. مسئله حفظ امنیت این سه تنگه در شرایط کنونی جهان یکی از عمده‌ترین مسائل بین‌المللی است.

از آنجایی که این اولین بار است که جمهوری اسلامی رزمایشی با این گستردگی با حضور دو قدرت دیگر (چین و روسیه) که رقیبان اقتصادی و نظامی امریکا هستند، انجام می‌دهد و از طرف دیگر این دو کشور در تلاش هستند تا قدرت و نفوذ آمریکا را به چالش بکشانند و هژمونی امریکا را فرسایش کنند. باعث شده که بازیگران و رسانه‌ها واکنش‌های متفاوتی در قبال این رزمایش داشته باشند. چراکه هنوز ائتلاف اروپا، آمریکا و ژاپن جهت اعزام نیرو به خلیج‌فارس با شک تردید‌ها روبرو بود که خبر یک رزمایش مشترک دریایی با حضور جمهوری اسلامی، چین و روسیه منتشر شد. از این‌رو برخی از تحلیلگران کشورهای مختلف (آمریکا، چین و ...) و رسانه‌های غربی واکنش‌های متفاوتی به این موضوع داشته که می‌توان آن‌ها را در دو مؤلفه «توازن قدرت»، «ائتلاف ضدآمریکایی» و « ائتلاف رزمایش کابوس بار» در راستای به چالش کشیدن قدرت امریکا خلاصه کرد.

چرخش استراتژیک تاریخی ایران به سمت سیاست های بحری

رزمایش مشترک ایران-چین-روسیه تنها یک نشانه از توجه جدی ایران به دریاهاست، این رزمایش تنها یک تکه از پازلیست که سالهاست توسط نیروی دریایی راهبردی در حال پیگیریست، دیگر تکه های این پازل عبارتند از تحقیق و توسعه رشته ای از تکنولوژی های بنیادین در عرصه نظامی و دریایی، روابط دیپلماتیک با کشورهای منطقه و فرامنطقه، ایجاد برنامه راهبردی بلندمدت برای افزایش تناژ شناورهای رزمی کشور و مواردی از این دست.

علی فکری متخصص مسائل بین الملل در این زمینه میگوید: این روزها اتفاق بسیار مهمی نیز در کشور در حال وقوع است: مانور مشترک دریایی بین ایران و چین و روسیه در منطقه راهبردی دریای عمان و اقیانوس هند قرار است از نقطه معنی دار چابهار آغاز شود.

در واقع پس از اجازه عبور به جنگنده های چینی از فضای ایران در چند سال پیش و بعد همکاری دو کشور برای آزادسازی یک کشتی تجاری چینی از تعرض دزدان دریایی، این تحرک نشان می دهد که روابط نظامی دو کشور وارد مرحله جدیدی شده است.

چین و روسیه در منطقه راهبردی چابهار، دریای عمان و اقیانوس هند، به سبب نوع متفاوت روابطی که با هند تعریف کرده اند، همپوشانی کامل منافع ندارند، اما عامل ایران و اهمیت چابهار توانسته است آنها را به یک نقطه مشترک برساند.

چرا در حوزه اقتصادی نمی توانیم از ظرفیت مشابهی استفاده کنیم؟ پاسخ واقعی به این سوال یک نیاز جدی است.

گزارشی از نیروهای شرکت کننده در رزمایش

در این رزمایش ناوهای سهند و الوند شرکت کرده اند، سهند چند ماه است که به نیروی دریایی الحاق شده و تازه نفس ترین عضو این رزمایش است البته الوند نیز به تازگی از تعمیرات اساسی بازگشته که طی این تعمیرات اساسی الکترونیک پیشرفته تری دریافت کرده و مجهز به سیستم دفاع نزدیک کمند و سامانه چف و فلر شده است.

از روسیه یک ناوشکن 7500 تنی کلاس نووستراشمی شرکت دارد که یک ناوشکن تخصصی ضدزیردریایی است، عمده حضور این ناوشکن دریای بالتیک بوده که یک برخورد خطرناک با یک ناوشکن انگلیسی را در کارنامه دارد.

اما سهمگین ترین عضو رزمایش شینینگ چینی است که علی رغم هم وزنی با مودری روس توان آتش بالاتری را به لطف استفاده از لانچرهای عمودپرتاب خود بهره میبرد، این ناوشکن کلاس تایپ 52 دی چینی 64 سلول پرتاب موشک دارد که جایگاه موشک های کروز، ضدکشتی و ضد هوایی است.

تایپ 52 دی چینی

توازن قدرت در منطقه

«اندرو کوریبکو» یکی از تحلیلگران مسائل سیاسی آمریکایی در یادداشتی در «پیپلز دیلی» با اشاره به این رزمایش ضمن تأکید بر اینکه آمریکا نباید به‌طور یک‌جانبه دست به اقدامات نظامی بزند و یا فشار بیشتری بر کشورهای منطقه داشته باشد، گفت: «رزمایش ایران، روسیه و چین می‌تواند توازن قدرت در منطقه ایجاد کند.

وی در ادامه یادآوری کرده: «رسانه‌های اصلی غربی در حال هراس افکنی درباره رزمایش دریایی ایران، روسیه و چین هستند؛ اما این واکنش نگران آن‌ها اشتباه است. [چراکه] منفعت برخی نیروها در این است که همکاری نظامی کاملاً معمولی این سه کشور را به‌عنوان تهدیدی برای صلح منطقه‌ای نشان دهند».

«سانگ ژونگپینگ» کارشناس امور نظامی چینی در گفتگو با «گلوبال تایمز» تأکید داشت: «این رزمایش، پیام روشنی را به امریکا می‌فرستد که مسئله ایران باید از طریق مذاکره بر مبنای توافق هسته‌ای بررسی شود، نه از طریق اقدامات نظامی. آمریکا باید از دامن زدن به تنش‌ها پرهیز کند». با این اوصاف رزمایش سه کشور (جمهوری اسلامی، روسیه و چین) می‌تواند در قبال ائتلاف اعزام نیروهای آمریکا، ژاپن و اروپا و یک‌جانبه‌گرایی آمریکا در برخورد با مسائل منطقه موازنه برقرار کند و شاید به همین دلیل است که اسم این رزمایش «صلح، دوستی و امنیت در منطقه» اعلام شده است.

در ادامه خبرگزاری آناتولی اشاره داشته: «این رزمایش در زمانی برگزار می‌شود که تنش‌ها در خلیج‌فارس، تنگه هرمز و دریای عرب (واقع در شمال اقیانوس هند) از زمان احیای تحریم‌های آمریکا علیه ایران بعد از خروج «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور این کشور از برجام، افزایش یافته است. این رزمایش محدوده‌ای به وسعت هفده هزار کیلومتر را پوشش می‌دهد و هدف آن تقویت امنیت و بنیادهای این‌گونه همکاری‌های نظامی در منطقه است».

ائتلاف ضدآمریکایی در منطقه

با این حال، برخی علناً بر این باورند که مشارکت چین و روسیه در این رزمایش دریایی، نشان‌دهنده ظهور «ائتلاف ضدآمریکایی» برای مقابله با استراتژی است که آمریکا در تلاش است آن را در منطقه خلیج‌فارس با مشارکت اروپا و ژاپن به نمایش بگذارد و این رزمایش دریایی مشترک با جمهوری اسلامی، پیامی برای آمریکا در منطقه‌ای تلقی می‌شود؛ چراکه عبور ۴۰ درصد نفت دنیا از این منطقه انجام می‌شود.  در این رابطه «تایمز اسرائیل» رزمایش مشترک را سه‌ضلعی بی‌سابقه روسیه، چین و ایران تعبیر کرده است.

«سونگ ژونگپینگ»، کارشناس چینی مسائل نظامی در خصوص محل برگزاری این رزمایش به «گلوبال‌تایمز» گفت: «دریای عمان منطقه‌ای حساس است که برای انتقال انرژی نقشی حیاتی دارد و اوضاع آنجا «می‌تواند تأثیر زیادی بر اقتصاد و امنیت چین داشته باشد».

نشریه دولتی «گلوبال تایمز» چین که نظرات و مواضع دولت چین را بیان می‌کند، در یادداشتی رزمایش مشترک ایران، روسیه و چین در آب‌های منطقه را هشداری به آمریکا دانست. این نشریه نوشت: «این مانور نظامی نشان دهنده توانایی چین در حراست از ثبات در خلیج‌فارس است».

در ادامه این گزارش آمده است: «این رزمایش مشترک نشان می‌دهد که چین و روسیه، به‌عنوان دو قدرت بزرگ و مسئول در جهان، پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران در سال ۲۰۱۸ از ایران و این توافق حمایت می‌کنند».

روزنامه فایننشال تایمز نیز در گزارشی به تحلیل این رزمایش پرداخت و از قول «جاناتان ایال» کارشناس ارشد مسائل نظامی ‌نوشت: «این رزمایش بسیار دقیق و حساب شده است و هر سه کشور شرکت‌کننده در آن برنده هستند؛ ایران خود را قدرت منطقه‌ای نشان می‌دهد، روسیه خود را به‌عنوان بازیگر تعیین‌کننده در منطقه معرفی می‌کند و چین نیز نشان می‌دهد دارای نیروی دریایی جهانی است». ایال اضافه می‌کند: «پیام استراتژیک این رزمایش آن است که این سه کشور - ایران، روسیه و چین- وقایع خاورمیانه را شکل می‌دهند».

سهند ایرانی

با این اوصاف به نظر می‌رسد، رزمایش بزرگ نیروهای دریایی منطقه و جهان، یعنی ایران، روسیه و چین، بیشتر در راستای تقویت امنیت در منطقه باشد و این نیروها از تاکتیک‌های مختلف نظامی استفاده خواهند کرد.

ائتلاف رزمایش کابوس بار در راستای به چالش کشیدن قدرت امریکا

مصاحبه‌ای که «فاکس بیزنس» با «مک‌فارلند»، معاون پیشین مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریکا داشت ذکر کرد: «این حقیقتاً یک سناریوی کابوس‌وار است. ما هفتادوپنج سال را صرف کردیم تا مطمئن شویم که روس‌ها و چینی‌ها ائتلافی تشکیل ندهند.

ما همه‌چیز را امتحان کردیم، آغاز آن نیز با دولت [ریچارد] نیکسون بود که تلاش کرد بین دولت‌های چین و شوروی سابق اختلاف بیندازد و ما نهایتاً بین آن‌ها فاصله انداختیم. [اما در حاضر] به نظر می‌رسد آن چیزی که ما به دنبالش بوده‌ایم در منطقه میان ایران، چین و روسیه شکل نگیرد، در حال شکل‌گیری است.

چراکه جمع شدن این سه کشور کنار هم و پیوستن ظرفیت‌های نظامی روسیه، موقعیت مکانی و نفت ایران، و ثروت و مزیت فناوری چین به یکدیگر، سناریوی کابوس‌وار کامل و مطلقی برای آمریکا خواهد داشت. مخصوصاً اگر این سه کشور بخواهند زمانی یک ائتلاف نظامی داشته باشند».

ناوشکن روسی 

بازخوانی گزارش تسلیحاتی سال گذشته کنگره

بر اساس بررسی امنیتی سال گذشته کنگره تحولاتی که در داخل و بیرون از آمریکا رخ داده مزیت های ارتش آمریکا را کاهش داده و به صورت گسترده منافع آمریکا را تهدید میکند، رقبای اقتدارگرا نظیر چین روسیه به دنبال هژمونی منطقه ای هستند، این بدین معناست که آنها به دنبال یک پروژه قدرت جهانی هستند، آنها همچنین تولیدات نظامی ای تولید میکنند که قدرت آمریکا را خنثی میکند، تهدیدات ایران و کره شمالی دائما در حال افزایش است چراکه آنها دائما در حال به کارگیری سلاح های پیشرفته تر بوده و به صورت خلاقانه ای تاکتیک های نامتقارن را گسترش میدهند، در سرتاسر دنیا اشاعه تکنولوژی های پیشرفته به بازیگران بیشتری اجازه میدهد تا در برابر آمریکا با روشهای متنوع تری بیاستند، همچنین به دلیل مشکلات سیاسی عمده و تصمیمات غلط هر دو حزب و به خصوص بر اثر بودجه محتاطانه سال 2011 و شکست آمریکا در اتخاذ اولویت های اساسی دفاع ملی آمریکا را ضعیف و ضعیف تر کرده است.

در صفحه 12 این گزارش همچنین به صراحت گفته شده است که «اگر آمریکا در حوزه بالتیک با روسیه و در حوزه تایوان با چین درگیر شوند، شرایط لازم برای اعمال قدرت موثر را نداشته و بازی رات به حریف واگذار خواهند کرد، در طی سالهای 2001 تا 2017 پایه قدرت سنتی آمریکا به صورت مداوم در حال کوچکتر شدن است به صورتی که سهم نسبی قدرت این کشور در عرصه دریایی در حال واگذار شدن به طرف چینی است، چین در طی سالهای اخیر سالانه در رده ناوشکنهای 1300 تن سالانه 8 فروند تولید دارد[2] و در حال به کارگیری 8 فروند رزمناو 12 تا 13 هزار تن است، این یعنی رشد انفجاری در نیروی دریایی چین و به چالش کشیدن جایگاه سنتی آمریکا در عرصه دریایی.

در صفحات 15 و 16 این گزارش سناریوهای جالبی از درگیری با چین، کره شمالی و روسیه ارائه شده است که از دست دادن تایوان تا سال 2024، توانایی روسیه در قطع ارتباطات فیبر نوری در اقیانوس اطلس و جنگ سایبری و فضایی در درگیری احتمالی و ضعفهای عمده آمریکا در انواع درگیری ها ارائه شده است.

در این گزارش از توانایی بالای ایران در ایجاد نبردهای نیابتی و حتی حملات تروریستی به خاک اصلی آمریکا صحبت به میان آمده است، استراتژی ایران در این زمینه این است که فشار را با بالا بردن سطح درگیری پایین بیاورد، در این گزارش استفاده ایران از ظرفیت های نامتقارن را ماهرانه ارزیابی کرده و تسلیحات ایرانی را در زمینه های مختلف خطرناک میداند و ایران را از تهدیدهای بلندمدت می داند.