خط مولدسازی دارایی همان خط خام فروشی است/چرا دارایی کشور برای دولت نامحترم است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ نشست قفل بودجه به همت بسیج دانشجویی دانشگاه تهران روز گذشته برگزار شد، در این نشست اقتصاددانان مختلف در رابطه با نقد بودجه به گفتگو نشستند، در این نشست گفته شد بودجه فعلی ادامه نفت خام فروشی است و همچنین برخی از پیشنهادات برای اصلاح بودجه نیز مورد بررسی قرار گرفت، راهبرد معاصر خلاصه ای از مباحث این نشست را تقدیم میکند.

دکتر سعدوندی؛ نقش اوراق در بودجه/ضرورت تفکیک بودجه ارزی از ریالی

نخستین اقتصاددان این نشست دکتر علی سعدوندی بود که سخنان خود را با نقد نسبت به اینکه هیچ اقتصاددانی از کمیسیون امید برای دفاع از بودجه نیامده شروع کرد.

نکته کلیدی سخنان او لزوم تفکیک بودجه ارزی و ریالی بود؛ او در ابتدا از سازوکارهایی که از ارز نفتی استفاده کردیم گفت؛ از تزریق در پایه پولی( داخلی و منشا خارجی) و صندوق توسعه تا تفکیک بودجه عمرانی و جاری، نقد او نسبت به این راهکارها این بود که درآمدی ارزی نباید وارد بودجه ریالی شود تا کسری بودجه را تامین کند.

سوال اولیه این است که کسری بودجه را چکار باید کرد؟ این کارشناس اقتصادی گفت رشد اقتصادی بدون نفت متوسط منهای 5 درصد بوده است، در این شرایط راه این نیست که خرج را کمتر کنیم، نباید تحریم داخلی را بیشتر از تحریم خارجی کرد. باید در حد دو 3 درصد از اقتصاد را اوراق قرضه منتشر کرد. تنها راهکار برای تامین منابع مالی رشد این است که از بدهی دولت استفاده کنیم؛ هم اکنون این بدهی در حال تولید است ولی این راهکار از تولید پایه پولی نمی گذرد بلکه از انتشار اوراق میگذرد.

این اقتصاددان گفت؛ اگر میخواهید گسترش پوشش مالیات بدهید باید نرخ مالیات را کمتر کنید، هر 10 هزار میلیارد تومان حدود 7 دهم تا یک درصد رشد اقتصادی ایجاد میکند.

او معتقد است راه این است که بودجه عمرانی را افزایش دهیم. سوال این است که چگونه منابع را تامین کنیم؟ راههای موجود مانند ETF و سهام عدالت و خصوصی سازی راههای درستی نیست. طرح باید به افزایش حاکمیت شرکتی بینجامد.

او همچنین در رابطه با دلیل اینکه با اوراق مخالفت میشود گفت این راه بر خلاف راههای دیگر مانند استفاده از پایه پولی شفافیت بالایی دارد و سیاستگذار نمیتواند هر کار که بخواهد انجام دهد.

دکتر پویا ناظران: سه مرحله درمانی برای یک بیماری ساختاری

سخنران بعدی این نشست دکتر پویا ناظران بود که با ارتباط ویدیویی از آمریکا به جلسه آمده بود او در رابطه با کسری بودجه معتقد است این مسئله تنها عارضه ای از وضعیت اقتصاد ایران است، او سه چالش اصلی اقتصاد ایران را موارد ذیل میداند؛

چالش پولی: بسیاری از ساختارها مانند سازوکار پانزی در بانکها باعث شده است تا کسری بودجه افزایش پیدا کند

چالش یارانه های انرژی و سیاست خارجی: فلسفه مدیریت سیاست خارجی ما بر متنوع سازی دارایی ها نبوده است، این درس اولیه مدیریت ریسک است. این سه چالش ناتعادلی را برای ما به ارمغان آورده است.

این اقتصاددان گفت ما کاهش درآمد ارزی داریم و درآمدهایی مانند مالیات که ریالی هستند نمیتوانند این مسئله را جبران کند، چراکه این یک بازتوریع ریالی است، البته اگر بازتوزیع به بهینگی را افزایش دهد خوب است ولی به دلیل مشکلات ساختاری از جمله مالیات منفی(یارانه) به بهینگی نمی انجامد و مالیات نمیتواند کسری بودجه سال آینده را حل کند.

راهکار این است که دست به دامن استقراض شویم، این یعنی کاهش مصرف فعلی و کاهش مصرف فعلی یعنی تعمیق رکود، دولت در چنین وضعیتی دولت این کاهش مصرف را جبران کرده تا رشد از بین نرود. ولی نکته ای که وجود دارد این است که دولت در بسیاری موارد بودجه را جایی که باید نمیبرد.

او معتقد است کاهش هزینه های پنهان تنها راهکار برای جبران کسری است؛ در بسته پیشنهادی او سه بسته درمانی بود؛ اولین بسته درمانی به تعبیر او سه جراحی؛ نظام بانکی و خروج از بازی پانزی؛ حل معضل یارانه های پنهان و آزادسازی موانع کسب و کار به صورت همزمان سیاست خارجی است.

سه دارو بعد از جراحی ؛ عملیات بازار باز: استقلال نظام بانکی و ایجاد یک نظام بانکی سالم افزایش نرخ های مالیاتی برای نیل به درصد بالای نرخ مالیات به تولید و حل مشکلات تعارض منافع؛ سه فیزیوتراپی بعد از درمان از نظر او مواردی همچون اصلاح نظام آموزش، بهداشت و درمان و بازنشستگی هستند.

حجت الاسلام نصر الله پژمانفر: در کمیسیون تلفیق چه گذشت؟

دیگر سخنران این نشست نصرالله پژمانفر بود که از اتفاقات جنجالی این روزهای بودجه میگوید، او در مقدمه بحث خود گفت بودجه مانند هر لایحه نماد خواسته دولتهاست، در بودجه دولت ها نشان میدهند که چه چیزی برای دولت اولویت دارد و چه چیزی ندارد. بودجه 99 دچار بی نظمی و آشفتگی است، در بسیاری از اولویت ها میبینیم که به هیچ وجه این اولویت ها رعایت نشده است، به عنوان مثال بخش آموزش و پرورش با سطح نیازها فاصله بیشتری داریم. در بخش درآمدی نیز دچار بیش درآمدی شده است. تکلیف بسیاری از دیون دولت مانند بدهی تامین اجتماعی تعیین تکلیف نشده است.  

او گفت در جلسه کمیسیون تلفیق برخی افراد را بیرون کردند و در یک فضای دوقطبی رای گرفته شد. آقای نوبخت صراحتا اشکالات را قبول کرد ولی بر خلاف آن ادعاهای خودشان عمل کردند، امروز دولت برای رسیدن به اهداف سیاسی خود این بودجه را تصویب کرد. این یک پیام منفی به مردم بود و باعث التهاب در کشور خواهد شد.

دکتر سیدعلی مدنی زاده؛ چرا اصلاحات ساختاری با رویکرد قطع وابستگی بودجه به نفت محقق نشد؟

سخنران بعدی این نشست دکتر سیدعلی مدنی زاده مشاور رییس سازمان برنامه و بودجه بود، او از این گفت که از حدود دو سه سال گذشته چالشهای اقتصادی کشور بسیار پررنگتر شد، از جمله این بحران ها بانکها و بحران بدهی بود، از سال 96 نیز تحریم به این مسائل اضافه شد. پیرو این چالشها رهبر معظم انقلاب شورای سران سه قوه را تاسیس کردند تا اجماع میان قوا برای اصلاح صورت گیرد. تحریم ها بحرانهایی مانند ضربه به ارز کشور و تشدید کسری بودجه را رقم زد. همچنین در ادامه وی بیان داشت ما الان با انباشتی از مشکلات در گذشته روبروییم به صورتی که حدود 40 میلیارد دلار صادرات کم شده است.

در چنین شرایطی اصلاح ساختار بودجه لازم مینمود ولی چالشهایی در این زمینه وجود داشت، از جمله اینکه مالیات برای دولتها هزینه سیاسی بالایی دارد. همچنین کسری بودجه ذینفعان زیادی دارد؛ در بخش هزینه ها از دولت تا بخش خصوصی که از رانت استفاده می کند. از نظر درآمد نیز یک سری ذی ضرر وجود دارد که از جمله آنها کسانی هستند که باید مالیات بپردازند.

وی معتقد بود کسری بودجه ساختاری ریشه اصلی تورم در کشور ماست، چرا که در شرایط کسری دولت از نظام بانکی(حتی اگر نظام بانکی مستقلی داشته باشیم) دولت از منابع بانکها(چه خصوصی و چه مرکزی) استفاده میکند، فشار بدهی دولت ترازنامه بانک مرکزی را به هم ریخته و باعث میشود تا تورم ایجاد شود.

مشکلی که باعث شد تا اصلاحات ساختاری بودجه صورت نگیرد این بود که تفاوت نظرات کارشناسی و اعمال نظر کارشناسان ذیربط در دستگاههای اجرایی اعمال باعث تغییرات عمده ای در بودجه شد و کارشناسان با برخی اصلاحات موافق نبودند، به زبان ساده در بدنه کارشناسی یک وفاق ایجاد نشده است  و در عرصه سیاستی اصل را بر این گذاشته اند که کمترین هزینه ایجاد شود. در این میان باید از دعواهای سیاسی در این حوزه پرهیز کرد، ترساندن مردم و بردن امید از مردم کار خطرناکی است.

او از این مورد بسیار مهم پرده برداشت که تقریبا دو برابر رقم بودجه در فرآیندهای خارج از بودجه وجود دارد، ارقامی مانند سازمان هدفمندی یارانه یا بدهی به تامین اجتماعی در بودجه رسمی نمی آیند.

دکتر خاندوزی: خط مولدسازی دارایی همان خط خام فروشی است

دیگر سخنران این نشست استاد اقتصاد دانشگاه علامه و مدیر سابق دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهشهای مجلس بود، او سخنان خود را با این سوال شروع کرد که چرا از دیماه 97 محافل کارشناسی در راببطه با بودجه نگران اند؟

او از این گفت که ما در مختصات ویژه ای هستیم، این مختصات این است که در میانه دومین آوار تحریمی هستیم، این در حالیست که قانون برنامه پنجم و ششم هیچ واکنشی نسبت به تحریم نداشتند، بودجه 99 تنها کمی از بود98 بدتر بود، ساختارا این بودجه مانند بودجه های دیگر است.

او سوال ابتدای عرایض خود را اینگونه جواب داد که نارضایتی کارشناسان از بودجه 99 این است که چرا این بودجه و اسناد توسعه واکنشی نسبت به وضعیت فعلی نشان نداده اند. بودجه ریزی نماد کیفیت حکمرانی یک جامعه است، کیفیت حکمرانی نیز مانند بودجه تنها کمی از قبل بدتر شده.

وی همچنین سخنان دکتر مدنی زاده را اینگونه پاسخ داد که اینکه حرفهای متفاوتی وجود دارد دلیل بر این نیست که تصمیمی گرفته نشود، دولت پارادایم ندارد. بودجه 99 به دنبال این است که با دارایی فروشی به جای نفت فروشی مسکّن به اقتصاد تزریق کند تا به دوره ای برسد که دوباره بتواند نفت بفروشد.

لزوما تصمیمات کوتاه مدت تعادل بلندمدتی برای ما نمیسازد. اگر اصلاحات از 97 شروع شده بود، الان جای بهتری بودیم. در واقع مشکل ما الان نیست که تحریم داشته ایم، این که بدهی دولت از مرزهای دور از تصور بگذرداز این جهت است که دولتهای قبلی نیز مشکلات ساختاری داشتند.

افزایش مالیات یک سیاست انقباضی نیست، بلکه بسته به اینکه از چه پایه ای اخذ میکند فرق میکند. پس باید به سمت شمولیت مالیاتی برویم. پیشنهاد مشخص این است که برداشت از صندوق باید منوط به انجام اصلاحات باشد. علاوه بر این باید مسیر رسیدن به نرخ مطلوب مالیات مشخص شود.

اگر به دنبال اصلاحات ساختاری هستیم به معنای این نیست که درآمد نفتی دولت کم شود، بلکه به معنای این است که قواعد بودجه ریزی اصلاح شود، ما درکشور نمیدانیم چقدر کسری بودجه داریم. دولت ها هر چقدر بخواهد بدهی ایجاد میکند، فرآیندی که مجلس در بودجه دخالت میکند هیچ منطق کارشناسانه ای ندارد. البته بسیاری از مشکلات بر دوش دانشکده های اقتصاد است و مسیر منضبط شدن سیاستمدار قوی شدن چنین تشکلها و حرکت های مردمی است

دکتر مجید شاکری: چرا دارایی کشور برای دولت محترم نیست؟

دیگر سخنران این جلسه دکتر مجید شاکری بود، او درباره مولدسازی دارایی ها از نگرانی های بزرگی گفت.

در ابتدا او گفت مسئله مهم این است که هر چقدر هم بودجه بد باشد بایستی به یک راه حل مشخص برسیم، مسئله با ارقام بودجه نیست، بلکه با رویه ها و قواعد بودجه است. بایستی با محدودسازی و روشهای رسیدن به ارقام بحث کنیم، به طور خاص مولدسازی در بودجه بسیار خطرناک است، اولین دلیل برای این خطرناکی این بوده است که عملکرد مولدسازی بودجه فعلی ضعیف بوده است. دومین دلیل این است که مولدسازی دارایی ها به معنای فروش فهم شده است، خوب است به تجربه سوئد اشاره کرد که به جای فروش به سمت بهبود مدیریت دارایی ها رفت. سومین دلیل این است که این مولدسازی با ترک تشریفات مزایده به فروش میرسد و این یعنی یک فساد بزرگ. میدانیم که بسیاری از دارایی های دولت مانند گوشت خوشمزه برای افراد با نیت سو است که مترصدند کارخانه های دولت را برای زمینشان تصاحب کنند.

او از یک گزاره تاسف بار گفت و بیان داشت بارها از مقام اول سیاسی کشور شنیدیم که باید دارایی های دولت را با نرخ صفر بفروشیم، این دلیلی بر نبود منطق برای استفاده از دارایی هاست. کلمه 40 هزار تا از دارایی ها را میخواهم بفروشم بی احترامی به دارایی هاست. او این سوال اساسی را پرسید که چرا از مدیران دولتی سوددهی انتظار نداریم؟ اگر 18 هزار هزار میلیارد دارایی دولت و نرخ حدود 3 و نیم درصد مرسوم سود صندوق های جهان را کنار هم بگذاریم لااقل سالی 180 هزار میلیارد تومان باید سود داشته باشیم، چرا ما از یک پیرزن در بلوار فردوس که از ملک خودش 7 درصد ارزش بیرون میکشد کمتریم؟ خودمان قانون گذار و خدمات دهنده و همه کاره ایم.

در اصلاح ساختار بودجه یکی از موارد یکپارچه کردن دارایی های دولت بود؛ او در توضیح ضرورت این مسئله گفت هم اکنون از مشکلات بازآفرینی شهری این است که همین اتفاق نیفتاده است. عددی که شهرداری استانبول از فروش زمین(طی یک برنامه شهرسازی مشخص) به دست آورد 1 و نیم میلیارد دلار در 2007 بود.

راه هست، راه هم تجمیع دارایی هاست، راهکار برای مولدسازی این است که سه طرح مشخص بازآفرینی شهری در پیوست بودجه است که طی انتشار اوراق انتفاع تامین مالی میشود. او از طرح مسکن دولت انتقاد کرده و گفت چرا این طرح که در جزئیات اولیه اش فکر نشده باید از پایه پولی تامین مالی شود؟ او در پایان سخنان خود گفت «من کاملا از عمق جان معتقدم نسل ما یک دوره کاملا متفاوت را در یک افق زمانی کاملا در دسترس خواهد دید».