6 تحول مهم سوریه در دوران پس از شهادت سپهبد سلیمانی

به گزارش راهبرد معاصر؛ پس از شهادت حاج قاسم سلیمانی در 13 دی 1398، اکنون در سطح سوریه تحولاتی مشاهده می شود که هرچند به نتیجه نهایی نرسیده و شاید تازه آغاز شده باشد، اما در مجموع به سود ایران تمام نخواهد شد. این به معنای بروز یک افتضاح ضد ایران نیست اما جمهوری اسلامی ایران با هوشیاری باید از میدان سوریه که شهید سلیمانی برای حفظ آن تلاش های بی وقفه ای داشته، حفاظت کند.

مبدا تمامی تحولاتی که قصد ذکر آن ها را داریم، منحصر به دوره پس از شهادت سپهبد سلیمانی نیست اما قطعا تحولاتی که پیش از این نقطه عطف آغاز شدند هم، پس از آن نمود عینی و جدی تری یافته اند. بازیگران اصلی این تحولات جدیدی نیستند؛ روسیه، ترکیه، آمریکا و رژیم صهیونیستی؛ البته احتمال بیرون آمدن بازیگر جدیدی در داخل میدان سوریه نیز هست که اگر بوجود آید، شاید حمایت اروپایی ها را هم جلب کند. بازیگری ایالات متحده این بار بیشتر اقتصادی شده، بازیگری روسیه بیشتر در جهت تمام کردن اوضاع و برداشت حداکثری به نفع خود به قیمت نادیده انگاری ایران و بازیگری ترکیه بیشتر در جهت حفظ سرزمین های اشغالی اش و همراهی با روسیه. رژیم صهیونیستی هم طبق معمول به هدف قرار دادن مواضع مقاومت بسنده می کند. در ادامه چندی از تحولات سوریه پسا-سلیمانی را ذکر می کنیم:

سفر ناگهانی پوتین به دمشق

4 روز پس از ترور شهید سلیمانی در بغداد، رسانه ها ناگهان با پوتین در مسکو مواجه شدند. این خبر ناگهان اعلام شد. طی این سفر پوتین به دیدار بشار اسد نرفت بلکه بشار اسد به دیدار وی رفت. توضیح آن که رئیس جمهور سوریه فقط به مرکز فرماندهی نیروهای روس در سوریه رفت نه به کاخ ریاست جمهوری سوریه؛ در عوض رئیس جمهور سوریه در خاک خود، به ملاقات همتای روس رفت. همین موضوع که البته چندان جدید هم نیست، نشان از نگاه قطعی بالا به پایین مسکو به دمشق دارد. در دوره حاج قاسم، این فرمانده ایرانی تا حدودی چنین نگاهی را در میدان تعدیل می کرد. به عنوان مثال در ماجرای معاوضه اهالی در محاصره فوعه و کفریا با خانواده های اعضای جبهه النصره در شرق حلب، روس ها که بدون هماهنگی سوریه و ایران توافقی کردند، دستور حاج قاسم برای ممانعت از انجام این تبادل، به کرملین فهماند که حاکم مطلق مناطق تحت کنترل دولت سوریه نیست. اما اکنون روس ها، حداقل در کوتاه مدت با چنین مانعی مواجه نیستند.

البته این به معنای "دزدیدن سوریه از سوی روسیه" نیست. حتی به معنای حذف ایران هم نیست. مسکو نشان داده که نمی خواهد با ایران تقابل داشته باشد. اما در مجموع اثبات می کند که اولا روسیه دست خود را برای تصمیم های خودسرانه در سوریه باز تر می بیند؛ ثانیا مجال را برای سیطره بیشتر بر دمشق فراهم تر می پندارد؛ ثالثا بر اساس دو تحلیل پیش گفته، به دنبال نزدیک کردن دمشق و آنکارا با هم است؛ رابعا با اتکا بر موضوع سوم، به دنبال پایان دادن به جنگ در سوریه است.

جلسه سه جانبه بزرگان اطلاعاتی ترکیه، سوریه و روسیه

23 دی خبر مربوط به ملاقات رسمی سه جانبه سرتیپ علی مملوک (رئیس دفتر امنیت ملی سوریه)، هاکان فیدان (رئیس سازمان اطلاعات ترکیه) و همتای روسی آن ها منتشر شد. برگزاری این جلسه مهم، که شاید بتوان آن را اولین جلسه رو در روی مسئولان آک پارتی با دولت سوریه پس از 2011 دانست، در شهر مسکو، نشان از نقش میانجی روس ها در این میان دارد. نتایج جلسه هنوز به بیرون درز نیافته اما مسلما صرف برگزاری آن یک گام به پیش برای بده-بستان بیشتر و مستقیم تر ترکیه و سوریه است که با میانجیگری روسیه انجام شده.

افزایش اصطکاک میان نیروهای روس و امریکایی

آناتولی، خبرگزاری ترک، در گزارشی مدعی شد: «نظامیان آمریکایی مستقر در مناطق تحت اشغال پ.ک.ک/ی.پ.گ مانع ورود سربازان روسیه به میدان نفتی شهرستان گل‌آغی در استان حسکه سوریه شدند. درگیری مختصری نیز بین نیروهای طرفین در میدان نفتی منطقه رومیلان رخ داده است. سربازان روسی در نهایت به منطقه آمودا بازگشته اند.

گفتنی است آمریکا پس از عملیات چشمه صلح ترکیه، تمرکز خود را بر میادین نفتی تحت اشغال گروه تروریستی پ.ک.ک/ی.پ.گ در شمال شرق سوریه متمرکز کرده است. نیروهای آمریکا در 11 نقطه و پایگاه در حسکه، رقه و دیرالزور حضور دارد». این خبر حتی اگر به طور کامل صحت نداشته باشد اما به احتمال زیاد، رگه هایی از واقعیت را در خود دارد و نشان می دهد که احتمال افزایش تنش میان مسکو و واشنگتن بر سر تصاحب میادین نفتی کم نیست. هرچند سرهنگ "یوری بارینکوف" رئیس مرکزی روسی آشتی نیروهای متخاصم در سوریه این خبر را تکذیب کرده و گفته: «نیروهای پلیس نظامی روسیه همچنان به گشت‌زنی‌های خود در استان‌های حلب ، رقه و حسکه ادامه داد» اما بعید است که اختلافاتی بر سر نفت سوریه وجود نداشته باشد به ویژه که دولت سوریه برای ادامه فعالیت اقتصادی خود نیازمند صدور نفت است.

افزایش حملات توپخانه ای و هوایی به مواضع تروریست ها در ادلب

در هفته های اخیر شاهد حملات توپخانه ای و هوایی مشترک روسیه و سوریه علیه مواضع تروریست ها در ادلب بوده ایم. به احتمال زیاد همچون سایر حملات مشابه، این بمباران ها از هوا، سر آغازی برای پیشروی در زمین است. جالب آن که این بار هم مثل عملیات قبلی در استان ادلب، ترکیه به نسبت، سکوت معناداری اختیار کرده. این البته خبر خوبی برای مقاومت هست به این شرط که باز هم در عوض این پیشروی، پیشروی دیگری به ترکیه در مناطق کردنشین داده نشده باشد (که بعید است). جالب آن که در همین زمان، خبر اعزام 2000 نیرو از تروریست های شورشی سوری به لیبی توسط ترکیه منتشر شده. در واقع شاید ترک ها به این نتیجه رسیدند که حضور نظامی در ادلب را برای کسب امتیازات از دولت سوریه و همزمان افزایش نفوذ در لیبی کاهش دهند.

افت ارزش لیر در مقابل دلار و بالا گرفتن نارضایتی مردمی

قیمت هر دلار در اوایل ۲۰۱۱ چیزی حدود ۵۰ لیره سوریه بود اما اخیرا، با مبادله 1100 لیر در مقابل یک دلار، ارزش پول ملی سوریه، حدود 22 برابر کاهش یافته. نکته مهم این است که تمامی این افت ارزش پول ملی سوریه، مربوط به دوران جنگ نیست. در واقع ارزش لیر در دو سال گذشته تقریبا ثابت مانده بود. این موج گرانی دلار بیشتر به خاطر تحریم ها و حتی تهدید به تحریم های امریکاست. آمریکا اخیرا تحریم های جدیدی را علیه سوریه اعلام و بازرگانان نزدیک به دولت را تحت هدف قرار داده است.

نکته جالب در این است که واشنگتن، شمشیر تحریم اقتصادی علیه سوریه را هنوز کامل فرود نیاورده و از همین موضوع برای تحت فشار قرار دادن دولت دمشق استفاده می کند. توضیح آن که بانک مرکزی سوریه هنوز تحریم نشده و کاخ سفید به بشار اسد پیام داده اگر در پروژه های بازسازی دست ایران را باز بگذارد، تحریم علیه بانک مرکزی را کلید خواهد زد.

در واکنش به افت ارزش لیر شماری از مردم در استان السویدا، اعتراض کردند. الشرق الاوسط به نقل از یک منبع میدانی روایت کرده: «مردم در مقابل استانداری تجمع کردند چرا که مسئولان نسبت به گرفتاری مردم بی اعتنا هستند. شرایط در دمشق بهتر از شهرهای دیگر است. اما وضعیت در شهرستان ها بسیار ظالمانه است؛ از برنامه برق سهمیه بندی گرفته تا توزیع سوخت و گاز با کارت هوشمند». دولت علاوه بر سهمیه بندی سوخت، در تامین گاز مردم هم با مشکل مواجه شده و در این زمستان سرد، در بسیاری از شهرهای سوریه، مردم برای دریافت کپسول گاز، مدت زیادی را در صف می ایستند.

نظر به بی ثباتی قیمت لیر، به مرور شماری از مردم به معامله با دلار روی آوردند. اقدامی که واکنش فوری رئیس جمهور سوریه را در پی داشت. پایگاه خبری میدل ایست آی در گزارشی اعلام کرد که بشار الاسد، رئیس جمهور سوریه دستور داده کسانی که در تراکنش های خود به جای پول ملی این کشور از ارزهای خارجی استفاده کنند به هفت سال کار اجباری محکوم می‌شوند.

نشست اپوزیسیون جدید در برلین

از اصلی ترین دلایل عدم غلبه نیروهای ضد دولت سوریه بر رئیس جمهور بشار اسد، چند دستگی شدید میان خود آن ها بوده و هست. به طوری که پس از 8 سال، هنوز صدای واحدی از آن ها شنیده نمی شود و با تلاش های فراوان، در 3 گروه سیاسی جمع شده اند. اوضاع به لحاظ نظامی به مراتب بدتر است. این 3 گروه سیاسی مشهور به تریبون ریاض، قاهره و مسکو هستند. این سه مورد چندان مطلوب دولت های اروپایی نیستند. شاید به همین خاطر است که آلمانی ها مجوز برگزاری یک نشست مهم از سوی اپوزیسیون سوری را در خاک خود دادند.

27 دی، نشستی متشکل از شماری رهبران سیاسی سوری از قبایل و مذاهب مختلف برگزار شد. رهبران قبایل سنی که بعضا گروه‌های مسلح خود را دارند، با فرستادگان علوی نزدیک به حکومت بشار اسد سر یک میز نشستند. چندین تن از اشخاص کلیدی مهمترین خانواده‌های سوریه، قبایل و گروه‌های مختلف از جمله مسیحیان، کردها، دروزها، سنی‌ها و علوی‌ها دور یک میز جمع شدند. آنطور که بی بی سی روایت کرده، هدف از برگزاری این نشست، غلبه بر رفتارهای طائفی بوده. شرکت کنندگان که خود را نماینده 70% از جمعیت سوریه دانسته اند، در کنار شخصیت های سیاسی اروپایی نظیر سفیر سابق بریتانیا در سوریه نشستند و مذاکره کردند. به روایت بی بی سی در این نشست ایزدی ها، سنی ها، علویان هم حضور داشتند. حاضران در این نشست مخالف ادامه یافتن جنگ بوده اند.  الشيخ امير الدندل، یکی از رهبران قبیله بزرگ سنی ساکن در نزدیکی مرز عراق، برادرش را در جنگ از دست داده است. از او پرسیدم که چطور می‌تواند با طرف مقابل به گفت‌وگو بنشیند.

بنیان‌گذاران این گروه ابتدا در نوامبر ۲۰۱۷ منشور صلحی را امضا کرده بودند که به "مرام‌نامه‌ای برای هم‌زیستی در سوریه" معروف شد. اصول موجود در آن مرام‌نامه برای همه بخش‌های جامعه سوریه قابل قبول بود. این تحرک سیاسی جدید شاید سرآغاز ایجاد تریبون جدیدی به نام تریبون برلین در میان گروه های اپوزیسیون سوری شود.

جمع بندی

با توجه به تحرکات و تحولات یاد شده به نظر می رسد روسیه، ترکیه و آمریکا با دور دیدن چشم سردار سلیمانی، روندها در سوریه را به گونه ای پیش می برند که چندان به سود مقاومت نیست.

روسیه: پوتین خودسرانه و مغرورانه تر عمل می کند و نگاه بالا به پایین به بشار اسد دارد و می خواهد جنگ را زودتر خاتمه دهد. به همین خاطر زمینه ملاقات علی مملوک با همتای ترک خود را در مسکو فراهم کرده. البته تمامی اقدامات روسیه ضد ایران نیست. در واقع عملیات پیشروی در ادلب با کمک نظامی روسیه به پیش می رود. اما مشکل در این است که شاید این پیشروی در عوض اعطای امتیازی در خارج میسر شده باشد. از این گذشته، احتمال اصطکاک میان روسیه و ایالات متحده بر سر میادین نفتی هم وجود دارد که به نفع مقاومت خواهد بود اما کرملین بارها اثبات کرده حاضر به بده-بستان با کاخ سفید است.

ترکیه: اردوغان اولا به دنبال حفظ مناطقی است که در شمال اشغال کرده؛ احتمالا روسیه این موضوع را می پذیرد و به دولت سوریه هم فشار می آورد که کنار بیاید؛ همچنین ترک ها با میانجیگری روس ها به دنبال پایان دادن به درگیری ها در سوریه هستند؛ از این ها گذشته  احتمال دارد آنکارا میدان جنگ ادلب را برای ورود جدی به میدان جنگ لیبی، خالی کند. در هر حال هر چند خروج از ادلب با خواسته مقاومت همسو است اما عدم خروج از شمال سوریه و شاید (آنطور که اردوغان به تازگی دوباره گفته) پیشروی بیشتر در شرق فرات، مسلما خواسته مقاومت نیست. خواسته هایی که با چراغ سبز روس ها بدست می آیند.

آمریکا: واشنگتن اکنون دو نکته را در صدر قرار داده؛ اولا حفظ میادین نفتی (شاید هم معاوضه آن با یک امتیاز بزرگ در قبال روسیه) و ثانیا فشار برای جلوگیری از تبدیل شدن سوریه به یکی از مجاری دور زدن تحریم از سوی ایران. اکنون مهم ترین ابزار امریکا برای این منظور تحریم و تهدید به گسترش آن شده است.