دستاوردهای 40 ساله ایران در صنعت داروسازی چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ مقایسه ایران قبل و بعد از انقلاب، می‌تواند واقعیت‌های مهمی را برای نسل جوان آشکار کند، واقعیت‌هایی که با مرور آن‌ها می‌توان آغاز انقلاب اسلامی را شروع دگرگونی های بزرگ و بنیادی در ایران و کشور‌های منطقه دانست؛ تبیین دستاوردهای انقلاب اسلامی در شرایط حساس کشور که هجمه‌های مختلفی از سوی دشمنان به کشور وارد می‌شود بیش از گذشته می‌تواند انگیزه جوانان را افزایش دهد.

صنعت داروسازی، که هیچ زمینه و پشتوانه محکمی قبل از انقلاب اسلامی در کشور نداشته است، پس از پیروزی انقلاب اسلامی با تکیه بر اهداف مشخص و اعتقاد و تلاش دست اندرکاران حوزه دارو به عنوان یک دستاورد مهم است و مروری بر وضعیت صنعت دارویی کشور در سال‌های پیش از انقلاب می‌تواند پیشرفت‌های صنعت داروسازی را بیش از پیش برای ما آشکار کند.

تاسیس اولین کارخانه داروسازی ایران

اولین پروانه رسمی تاسیس و فعالیت یک کارخانه داروسازی با مجوز بهداشت مربوط به سال ۱۳۲۴ است و اولین پروانه داروسازی بر اساس قانون دارویی کشور مصوب سال ۱۳۳۴ حدود ۶۰ سال پیش صادر شده است. هرچند از میزان مصرف داروها در این برهه زمانی اطلاع دقیقی در دست نیست اما بر طبق بعضی مستندات کل مصرف دارو از ٣٣٦ میلیون ریال در سال ١٣٤١ به ٢٢٤٦٠ میلیون ریال در سال ١٣٥٧ رسیده است.

تولید ۳۰ درصدی داروها قبل از انقلاب اسلامی

در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی حدود۳۰ درصد داروهای مصرف کشور را داروهای تولیدی شامل می‌شد و ۷۰ درصد داروهای مورد نیاز بیماران به صورت واردات در اختیار آنها قرار می‌گرفت، در اواخر سال ۱۳۵۷ و اوایل سال ۱۳۵۸ تامین دارو برای بیماران از طریق ۱۴ کارخانه‌ که با سرمایه­‌گذاری خارجی تأسیس شدند و محصولات مربوط به خود را با فرمولاسیون و مشخصات دریافتی از کارخانه مادر و با نام برند (تجاری) آنها می‌ساختند تامین می‌شد.

پیش از انقلاب اسلامی حدود ۳۰ درصد داروهای مصرف کشور را داروهای تولیدی شامل می‌شد و ۷۰ درصد داروها به صورت واردات در اختیار آنها قرار می‌گرفت

کارخانجاتی که با سرمایه‌­گذاری ایرانی تاسیس شدند ولی محصولات خود را تحت لیسانس و با فرمولاسیون و مشخصات دریافتی از کارخانه لیسانس‌­دهنده خارجی یا با فرمولاسیون خود می‌­ساختند.

همچنین در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی ۲۰ کارخانه کوچک که با سرمایه‌­گذاری ایرانیان تاسیس شد و محصولات را صرفاً با فرمولاسیون خود تولید می‌کردند که بر اساس گزارش‌ها تولیدات آنها از کیفیت و شرایط خوبی برخوردار نبوده است.

واردات دارو قبل از وقوع انقلاب

واردات دارو در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی توسط صدها شرکت وارد کننده، از سراسر دنیا و در اغلب موارد از اروپا و آمریکا انجام می‌شد. بر اساس اعلام مسئولان سازمان غذا و دارو حدود ۷۵ درصد داروها در آن دوران به صورت داروی آماده وارد می‌شد. در واقع قبل از سال ۱۳۵۷، تأمین داروی کشور، واردات محور بود. در آن سال ها، مواد اولیه دارو و مواد و لوازم بسته بندی، ۱۰۰ درصد وارداتی بود و سپس در داخل تولید و تهیه می‌شد. میزان ارزبری داروی کشور در سال ۱۳۵۷ حدود ۵۳۰ میلیون دلار گزارش شده است.

وضعیت «فهرست دارویی» قبل از وقوع انقلاب

کشور در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی دارای فهرست داروئی مشخص و مصوب نبود و کمیته و یا شورایی برای بررسی اینکه چه داروهائی می‌بایست در فهرست داروهای کشور قرار می‌گرفت وجود نداشت.پیش از انقلاب اسلامی مؤسساتی مشتمل بر شرکت سهامی داروئی کشور ، شیرو خورشید( هلال احمر)، تأمین اجتماعی، شرکت نفت، ارتش و دانشگاه‌های علوم پزشکی نیز نسبت به واردات دارو اقدام می‌کردند و به‌جز شرکت سهامی داروئی کشور که وابسته به وزارت بهداری بود سایر سازمان‌های واردکننده هیچ مجوزی برای واردات دارو از وزارت بهداری اخذ نکرده و مطابق دستورالعمل‌های خاص خود و فهرست داروئی خود نسبت به واردات دارو اقدام می‌کردند.

وضعیت توزیع دارو قبل از وقوع انقلاب

در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی بجز ۳ شرکت که داروهای مربوط به تولیدات و واردات خود را در اختیار داروخانه‌ها قرار می‌دادند بقیه تولید کنندگان و وارد کنندگان محصولات خود را در اختیار عمده فروشی دارو در تهران ( ناصرخسرو) و بعضی عمده فروشی‌های دارو در بعضی مراکز استان‌ها قرار می‌دادند و داروخانه‌ها می‌بایستی در تهران با مراجعه روزانه به عمده فروشی‌ها داروهای خود را تهیه می‌کردند و در مراکز استان‌ها و شهرستان‌ها تأمین دارو نیز از طریق تلفن و یا نامه به عمده فروشی‌های مقیم ناصرخسرو و بعضی عمده‌فروشی‌های مستقر در مراکز استان‌ها انجام می‌گرفت.

تغییرات انقلابی در صنعت داروسازی

بر اساس اعلام مسئولان سازمان غذا و دارو، در حال حاضر و طی ۴۰ سال اجرای نظام نوین داروئی کشور (طرح ژنریک) حدود ۱۷۰ کارخانه داروسازی در تولید داروهای شیمیایی و بیولوژیک فعالیت دارند که ۹۷درصد داروهای مورد نیاز کشور را به لحاظ عددی تولید می‌کنند. حدود ۵۰درصد مواد اولیه داروئی در کشور تولید می‌شود. بیش از ۹۵درصد لوازم و مواد بسته بندی دارو نیز در داخل کشور تولید شده که بخشی از آنها نیز صادر می‌شود. ضمناً بیش از ۸۰ شرکت پخش سراسری دارو نیز در توزیع دارو فعالیت دارند.

قبل انقلاب صنعت دارو واردات محور بود

به گفته احمد شیبانی، رئیس هیات مدیره سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران قبل از انقلاب اسلامی تنها حدود ۲۵ درصد، از داروهای مصرفی کشور، در داخل تولید می شد، که به وسیله شرکت‌های چند ملیتی، به صورت تحت لیسانس تولید بودند و تعداد محدودی شرکت‌های داروسازی داخلی وجود داشت که سهم مهمی در تولید نداشتند و بیشتر داروهای OTC تولید می‌کردند.حدود ۷۵ درصد هم به صورت داروی آماده وارد می‌شد. در واقع قبل از سال ۱۳۵۷، تأمین داروی کشور، واردات محور بود. در آن سال ها، مواد اولیه دارو و مواد و لوازم بسته بندی، ۱۰۰ درصد وارداتی بود و سپس در داخل تولید و تهیه می‌شد. میزان ارزبری داروی کشور در سال ۱۳۵۷حدود ۵۳۰میلیون دلار بود.

شیبانی به وضعیت تولید مواد اولیه و لوازم بسته‌بندی در صنعت دارو اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: پس از انقلاب اسلامی، صنعت تولید مواد اولیه دارویی و لوازم بسته بندی دارو به تدریج رونق گرفت به گونه‌ای که در حال حاضر حدود ۵۵ درصد از مواد اولیه دارویی در داخل تولید می‌شود و بیش از ۹۵ درصد مواد و لوازم بسته بندی در داخل تولید و نیاز شرکت‌های داروسازی را تأمین می‌کند. ۹۷ درصد از داروهای مورد نیاز کشور از نظر عددی در داخل تهیه می‌شود و حدود ۳ درصد به صورت داروی ساخته شده وارد می‌شود، همچنین درحال حاضر ۱۰۷ کارخانه داروسازی داروهای شیمیایی ، ۴۰ کارخانه داروسازی تولید داروهای گیاهی و حدود ۴۰ کارخانه تولیدکننده مواد اولیه و بسته بندی در کشور وجود دارد.

هم اکنون حدود ۱۰۷ کارخانه داروسازی داروهای شیمیایی، ۴۰ کارخانه داروسازی تولید داروهای گیاهی و حدود ۴۰ کارخانه تولیدکننده مواد اولیه و بسته بندی در کشور وجود دارد.

به اعتقاد رئیس هیات مدیره سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران از نظر ارزبری صنایع دارویی، داروی مصرفی کشور ۳۵ درصد تولید داخل و ۶۵ درصد واردات است که این، نشان از ارزش افزوده و صرفه جویی ارزی در تولید داخل است. در واقع ۹۷ درصد نیاز دارویی کشور، که از تولید تأمین می‌شود، حدود یک دوم ارز واردات دارو را مصرف می کند. هم اکنون میزان صادرات داروی ساخته شده ۸۰ میلیون دلار است.

وی ایجاد فهرست دارویی کشور را یکی از اقدامات مهم این حوزه می‌داند و توضیح می‌دهد: با توجه به تدوین و اجرای نظام نوین دارویی کشور، که طرح ژنریک ، یکی از اهداف مهم آن است، از سال ۱۳۵۸ پس از انقلاب اسلامی، تمام داروهای موجود در فهرست داروهای ایران ثبت و تجدید ثبت با نام ژنریک شدند. در حال حاضر، تعداد داروهای به ثبت رسیده بر حسب مولکول دارو، ۲۳۰۰ قلم است که ۱۷۵۰ قلم تولید داخل و ۵۵۰ قلم وارداتی است؛ تعداد اقلام دارو بر حسب اشکال دارو ۳۵۰۰ قلم است.

وضعیت ایران در زمینه تولید داروهای زیست فناوری

به گفته رئیس هیات مدیره سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران یکی از اتفاق‌ها و رویدادهای مهم در زمینه دارو بعد از انقلاب اسلامی را تولید داروهای بایوتکنولوژی با فناوری و دانش روز تا حد خودکفایی و صادرات است، در حال حاضر حدود ۲۲ قلم داروی تخصصی و فوق تخصصی از جمله داروهای بیماری‌های خاص از ابتدا و پایه، در داخل کشور به صورت زیست فناوری تولید و عرضه می‌شود، که ضمن دسترسی بیماران به این داروها، صرفه جویی ارزی قابل ملاحظه‌ای دارد و در حال حاضر نیز فرمولاسیون و تولید برخی از داروهای شیمی درمانی ضدسرطان، نیز در کشور به وقوع پیوسته و در مرحله تولید و عرضه می‌باشد. که این نیز گام مهمی به سوی خودکفایی و صرفه جویی ارزی در حوزه سلامت و دارو است. تولید و استفاده از داروهای گیاهی و طبیعی با استفاده از منابع داخلی با عرضه بیش از ۸۰۰ قلم داروهای ثبت شده و پروانه‌دار نیز دیگر رویدادهای مهم در داروست که مربوط به اقدامات بعد از انقلاب اسلامی است.

منبع: فارس