دو تهدید اصلی فراروی آل سعود/ دوران ولخرجی عربستان بسر آمده
وقتی وزیر دارایی سعودی اعلام می‌کند اتخاذ تدابیر دردناک در راه است، یعنی این‌که چرخه اقتصاد این کشور در وضعیت انقباضی قرار دارد و میانگین بیکاری و قیمت خدمات عمومی و کالا‌های اساسی در کشور افزایش می‌یابد و حکومت رانت‌خوار نیز به پایانش نزدیک می‌شود.
به گزارش راهبرد معاصر؛ "عبدالباری عطوان" تحلیلگر برجسته جهان عرب در سرمقاله امروز روزنامه فرامنطقه‌ای "رای الیوم" به بررسی اوضاع اقتصادی عربستان سعودی به‌ویژه پس از افشاگری اخیر وزیر دارایی آن درباره تدابیر سختگیرانه‌ای که حکومت متبوعش اتخاذ خواهد کرد، پرداخته است.
عطوان طبق معمول مقاله خود را با طرح چند سوال در تیتر آن آغاز کرده است: منظور وزیر دارایی عربستان سعودی، زمانی‌که درباره تدابیر شدید و دردناک سخن گفت، چیست؟ مالیات‌های جدید و بیکاری بالا در میان شهروندان و پایان دولت شکوفا و غنیّ در راه است؟ آیا بعد از مکالمه تهدیدآمیز و بی‌شرمانه ترامپ با شاهزاده بن‌سلمان، ائتلاف سعودی- آمریکایی به پایان رسیده است؟ آیا افشاگری‌ها درباره اصلاحات پیش رو، کشتی را از غرق شدن نجات خواهد داد؟
عطوان نوشت: کم‌سابقه است که یک مسئول ارشد سعودی شفافیت مطلق داشته باشد و به مردم این کشور حقایق را کامل بیان کند، کاری که "محمد الجدعان" وزیر دارایی این کشور عصر دیروز در گفتگو با تلویزیون "العربیه" درباره اوضاع مالی و اقتصادی کشور انجام داد.
اظهارات الجدعان زمانی‌که گفت: "اقداماتی شدید و دردناک در تعامل با پیامد‌های ویروس کرونا اتخاذ خواهیم کرد و کاهش چشمگیر در هزینه‌های بودجه و اجرای کُند برخی پروژه‌های دولتی از جمله پروژه‌های عظیم برای کاهش هزینه‌ها ضروری است"، خیلی شفاف و در عین حال تکان‌دهنده بود، و او برای نخستین بار تصمیم برای "اخذ وام ۶۰ میلیارد دلاری و برداشت ۳۲ میلیارد دلار از ذخایر ارزی برای جبران کسری بودجه کنونی، که به ۱۱۲ میلیارد دلار خواهد رسید" را فاش کرد.
وزیر دارایی سعودی، ولی، نگفته که دولت متبوعش برای مواجهه با این بحران جدی اقتصادی چه اقدامات سختگیرانه و دردناکی- که در تاریخ پادشاهی این کشور از زمان تاسیس طی ۸۰ سال پیش بی‌سابقه است- اتخاذ خواهد کرد، ولی انتظار می‌رود "حکومت رانت‌خوار" پایان یابد و شهروند سعودی بزرگترین قربانی آن خواهد شد خواه به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم.
وقتی حکومت سعودی از زبان وزیر دارایی خود اعلام می‌کند که هزینه‌ها را کاهش و برخی پروژه‌های عظیم را متوقف خواهد کرد این بدان معناست که چرخه اقتصاد آن در وضعیت انقباضی قرار دارد و میانگین بیکاری آن بالاتر می‌رود و چه‌بسا حقوق‌ها کاهش یابد و قیمت خدمات عمومی و کالا‌های اساسی مانند آب، برق و بهداشت و همچنین آموزش و پرورش افزایش یابد و مالیات بر درآمد اعمال شود و مالیات بر ارزش افزوده نیز افزایش یابد و بر تعرفه‌ها نیز به منظور افزایش درآمد‌های دولت و کاهش کسری بودجه افزوده می‌شود.
بحرانی که بیشتر کشور‌های عربی حوزه خلیج‌فارس و به‌ویژه عربستان سعودی با آن روبه‌رو است این است که درآمد‌های نفتی‌شان به کمتر از نصف و درآمد‌های غیرنفتی‌شان نیز به دلیل سیاست‌های "بسته شدن" در چارچوب تدابیر مهار شیوع ویروس کرونا کاهش پیدا کرده است. از این‌رو، ارزش سهام عربستان سعودی امروز به بیش از ۶.۸ درصد کاهش یافته است و موسسه اعتبارسنجی "مودیز" چشم‌انداز عربستان سعودی را از حالت "پایدار" به "منفی" کاهش داده است.
دوران رونق اقتصادی و ولخرجی‌ها و اختصاص صد‌ها میلیارد دلار برای انعقاد قرارداد‌های تسلیحاتی و درگیر شدن در تامین مالی جنگ‌ها در یمن، سوریه و لیبی تمام شده و غیرقابل بازگشت است که این امر، تاثیری منفی بر موقعیت "رهبری" سیاسی و اقتصادی عربستان سعودی در جهان عرب و جهان اسلام خواهد گذاشت.
عربستان سعودی در حال حاضر با دو تهدید جدی روبه‌روست نخست: احتمال ورشکستگی و تبدیل آن از کشوری طلبکار به کشوری بدهکار و همزمان کم شدن ذخایر مالی آن و کاهش سریع بهای نفت، و دوم: فروپاشی روابطش با همپیمان بزرگش، ایالات متحده آمریکا.
رهبری سعودی در ارزیابی‌هایش درباره وضعیت جهانی نفت دچار اشتباه شده است؛ نخست در سال ۲۰۱۴ زمانی‌که با تحریک آمریکا بازار‌های جهان را با مقادیر زیادی از نفت غرق کرد تا به اقتصاد‌های روسیه و ایران ضربه بزند؛ امری که باعث کاهش بهای هر بشکه نفت از ۱۱۰ دلار به زیر ۳۰ دلار شد، و بار دوم زمانی بود که برای مالیدن بینی روسیه و "ولادیمیر پوتین" رئیس‌جمهوری آن، که با درخواستش برای کاهش تولید مخالفت کرد، وارد جنگ نفتی شد و بازار‌ها را با نفت پُر کرد و آن را به بهای ناچیزی فروخت؛ وضعیتی که باعث فروپاشی کامل قیمت‌ها و رسیدن آن به زیر صفر در اواخر ماه گذشته شد.
موضوعی که رهبری سعودی نمی‌داند این است که با کاهش بهای نفت به نرخ‌هایی که طی ۲۰ سال یا بیشتر در آن وضعیت قرار نداشت، مهم‌ترین سلاح خود، یعنی بازده مالی را از دست می‌دهد. جهان غرب به عربستان سعودی به عنوان یک گاو شیده نگاه می‌کند و به امید انعقاد قرارداد‌های تسلیحاتی، همواره در تلاش برای جلب دوستی‌اش و تامین مالی جنگ‌ها و سرپوش گذاشتن به موارد نقض حقوق بشر است.
"دونالد ترامپ" رئیس‌جمهوری آمریکا به درجه‌ای از بی‌شرمی رسیده که محتوای گفت‌وگوی تلفنی‌اش با شاهزاده "محمد بن‌سلمان" ولیعهد سعودی و حاکم فعلی این کشور پادشاهی را فاش کرد که طی آن، او را تهدید کرده است در صورتی‌که جنگ نفت را متوقف نکند و تولید را فورا کاهش ندهد، تمامی نیروهای آمریکایی از پایگاه‌های سعودی (۳ هزار سرباز) به همراه تمام تجهیزات‌شان عقب‌نشینی خواهند کرد و چتر محافظت از این کشور را برخواهد چید.
ائتلاف آمریکایی- سعودی یک جاده یک‌طرفه است یعنی از ریاض به واشنگتن، به عبارتی بهتر از درآمد‌های مالی عربستان سعودی به خزانه آمریکا از طریق قرارداد‌های تسلیحاتی و سرمایه‌گذاری‌هایی که از اقتصاد آمریکا حمایت و فرصت‌های شغلی برای بیکاران آمریکایی ایجاد می‌کند، و اگر شیر سعودی خشک شود این ائتلاف حتما از بین خواهد رفت.
گزارش‌های سعودی این روز‌ها حاکی از آن است که این دولت در آستانه انجام اصلاحات برای بهبود کارنامه سیاه خود در زمینه حقوق بشر دارد به‌ویژه این‌که بعد از ترور وحشیانه "جمال خاشقجی" روزنامه‌نگار منتقد و قتل بیش از ۱۰۰ هزار یمنی در جنگ جاری علیه یمن بسیار آسیب دیده است. این گزارش‌ها همچنین حاکی از آن است که به عنوان مقدمه‌ای برای معرفی این اصلاحات، مجازات شلاق لغو و اجرای حکم اعدام دو مجرم نوجوان متوقف می‌شود.
ارزیابی ما این است که این اصلاحات، "تجملی و زینتی" است و پاسخگوی شرایط مطلوب داخلی و خارجی نخواهد بود و اگر چند سال پیش انجام می‌شد شاید مقبول واقع می‌شد، ولی الان شرایط فرق کرده است و "جنایت‌ها گسترده‌تر شده است".
مهم‌ترین سوالی که در حال حاضر مطرح می‌شود، این است که: عربستان سعودی برای شهروندان خود در ازای این اقدامات شدید و "دردناک" که الجدعان، وزیر دارایی‌اش از آن خبر داد و ممکن است بر وضعیت معیشت آن‌ها تاثیر بگذارد، چه چیزی تقدیم خواهد کرد؟/ تسنیم