سیمرغی با سلیقه متفاوت مردمی

به گزارش راهبرد معاصر؛ سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر هم به پایان راه رسیده و تا ساعتی دیگر با معرفی برترین‌ها سیمرغ‌های این دوره هم بر شانه هنرمندان آرام می‌گیرند. در این میان یکی از جوایز مهم این جشنواره سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران است که بسیاری از سینماگران این جایزه را مهمتر و ارزشمندتر از سایر جوایز قلمداد می‌کنند.

سیمرغ بلورین «بهترین فیلم از نگاه تماشاگران» از دوره شانزدهم جشنواره فیلم فجر در سال ۷۶ به این رویداد سینمایی اضافه و رفته‌رفته بر اهمیت آن افزوده شد تا آنجا که برخی از سینماگران در دوره‌هایی نسبت به نوع اخذ دستی آرای مخاطبان برای اهدای این جایزه اعتراضاتی داشته‌اند. حالا اما ۲ سالی می‌شود که این رای گیری به صورت مکانیزه انجام می‌شود و دیگر از اخذ رای به صورت دستی خبری نیست.

نکته دیگر اما این است که در ۱۶ سالی که سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران به آثار راه‌یافته به جشنواره اهدا شده است، تنها در ۴ دوره شاهد سلیقه یکسان هیات داوران در ارایه جایزه «بهترین فیلم» با تماشاگران بوده‌ام و در دیگر سال‌ها همواره مخاطبان و داوران انتخاب‌هایی متفاوت از هم داشته‌اند.

البته باید این موضوع را پذیرفت که هر جشنواره سینمایی همواره سیاست‌ها و راهبردهای کلان خود را دارد و هر جایزه‌ای به خصوص جایزه اصلی می‌تواند بر اساس همین سیاست‌ها به فیلمی اهدا شود. همین موضوع در کنار لحاظ کردن کمترین دخل و تصرف در آرای مردم، باعث خروجی متفاوت این دو فرآیند در انتخاب «بهترین فیلم» می‌شود.

در این گزارش به بازبینی آرای مردم در این ۱۶ می‌پردازیم.

آغاز مشترک و انتظار یازده ساله برای آشتی

اولین بار سیمرغ بهترین فیلم در سال ۱۳۷۶ در جشنواره به پرواز درآمد و در همان دوره فیلم سینمایی «آژانس شیشه‌ای» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا علاوه بر اینکه توانست جایزه بهترین فیلم را دریافت کند، نظر مردم را نیز به خود جلب و سیمرغ مردمی را شکار کند.

آژانس شیشه‌ای؛ اولین شکارچی سیمرغ بهترین فیلم فجر از نگاه تماشاگران
اما یازده سال طول کشید تا دوباره نگاه هیات داوران و مردم یکی شود.

در سال ۱۳۷۷ و دوره هفدهم جشنواره برخلاف اینکه «هیوا» به کارگردانی و نویسندگی مرحوم رسول ملاقلی‌پور توانست جایزه بهترین فیلم را کسب کند، اما فیلم سینمایی «رنگ خدا» به کارگردانی مجید مجیدی همسو با نظرهای مردم شد.

در سال ۷۸ هم با وجود اینکه فیلم سینمایی «بوی کافور عطر یاس» به کارگردانی و نویسندگی بهمن فرمان‌آرا نظر هیات داوران را به خود جلب کرد اما این ۲ فیلم «عروس آتش» ساخته خسرو سینایی و «متولد ماه مهر» به کارگردانی احمدرضا درویش بودند که جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را به صورت مشترک از آن خود کردند.

در سال‌های ۷۹ تا ۸۷ نیز فیلم‌های مورد پسند هیات داوران با فیلم‌های موردنظر مردم تفاوت داشت؛ در سال ۷۹ سینمایی «باران» به کارگردانی مجید مجیدی، در سال ۸۰ «خانه‌ای روی آب» به کارگردانی بهمن فرمان‌آرا، در سال ۸۱ «دیوانه‌ای از قفس پرید» ساخته احمدرضا معتمدی، در سال ۸۲ «مهمان مامان» ساخته داریوش مهرجویی، در سال ۸۳ «خیلی دور، خیلی نزدیک» ساخته سیدرضا میرکریمی، در سال ۸۴ «به نام پدر» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا، در سال ۸۵ «روز سوم» به کارگردانی محمدحسین لطیفی، در سال ۸۶ «به همین سادگی» ساخته سیدرضا میرکریمی و در سال ۸۷ «تردید» به کارگردانی واروژ کریم‌مسیحی توانستند جایزه بهترین فیلم جشنواره را دریافت کنند.

اما در همین دوره زمانی سال‌های ۷۹ تا ۸۷ به ترتیب سال فیلم‌های سینمایی «سگ کشی» به کارگردانی بهرام بیضایی، «ارتفاع پست» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا، «فرش باد» به کارگردانی کمال تبریزی، «مارمولک» به کارگردانی کمال تبریزی، «بید مجنون» به کارگردانی مجید مجیدی، «چهارشنبه سوری» ساخته اصغر فرهادی، «اخراجی‌ها» به کارگردانی مسعود ده نمکی، «همیشه پای یک زن در میان است» ساخته کمال تبریزی و سرانجام دو فیلم «بی‌پولی» ساخته حمید نعمت‌الله و «درباره الی» به کارگردانی اصغر فرهادی توانستند سیمرغ مردمی را برشانه خالقان خود بنشانند.

بازگشت نظرهای هیات داوران و مردم به هم

اما سرانجام دوباره در سال ۸۸ و در جریان بیست و هشتمین جشنواره فیلم فجر فیلم سینمایی «به رنگ ارغوان» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا توانست توامان نظر هیات داوران و مردم را به خود جلب و هر ۲ سیمرغ بهترین فیلم و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را به خود اختصاص بدهد.

حاتمی‌کیا با «به‌رنگ ارغوان» برای دومین‌بار داوران و مخاطبان فجر را به اشتراک‌نظر رساند
با این وجود دوباره این مسیر در سال ۸۹ تغییر کرد و هیات داوران به فیلم سینمایی «جرم» ساخته مسعود کیمیایی نظر خوش نشان دادند و جایزه بهترین فیلم را به مسعود کیمیایی اهدا کردند آن هم در سالی که مخاطبان جشنواره «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی را پسندیدند و سیمرغ خود را به این فیلم اهدا کردند.

این روند در سه سال دیگر هم پیش رفت و به همین ترتیب در سال ۹۰ «روزهای زندگی» به کارگردانی پرویز شیخ‌طادی، در سال ۹۱ «استرداد» به کارگردانی علی غفاری و در سال ۹۲ دو فیلم «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» ساخته بهروز افخمی و «رستاخیز» ساخته احمدرضا درویش توانستند سیمرغ بهترین فیلم جشنواره را از داوران این رویداد دریافت کنند. این در حالی بود که در همین سال‌ها به ترتیب محمدعلی باشه‌آهنگر با فیلم «ملکه»، مازیار میری و پوران درخشنده با دو فیلم «حوض نقاشی» و «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند» و نرگس آبیار و مصطفی کیایی با دو فیلم «شیار ۱۴۳» و «خط ویژه» سیمرغ‌های خود را از دست مردم دریافت کردند.

سال ۹۳ بود که مردم و هیات داوران تصمیم گرفتند باردیگر هم نظر شوند و هر ۲ سیمرغ بهترین فیلم جشنواره را به «رخ دیوانه» ساخته ابوالحسن داوودی اهدا کنند.

«رخ‌دیوانه» در جشنواره سی‌وچهارم داوران و مخاطبان را به اشتراک‌نظر رساند
سال ۹۴ یک رقیب جدی برای سایر فیلمسازان ظاهر شد، کارگردانی که از دل سینمای مستند متولد شد و با پا گذاشتن به سینمای داستانی هر دو گونه سینما را تلفیق و توانست نظر بسیاری از خبرنگاران، منتقدان، سینماگران و متخصصان را به خود جلب کند؛ او محمدحسین مهدویان بود که در این سال‌ها محبوبیت زیادی را پیدا کرده و اولین سیمرغ تخصصی‌اش با نام سیمرغ بهترین فیلم را در همین سال برای «ایستاده در غبار» دریافت کرد.

اما در این سال سینمای ایران شاهد ظهور یک کارگردان جوان و با استعداد دیگر هم بود که پیش از آن فیلم‌های کوتاهش در جشنواره‌های مختلف درخشیده بودند؛ سعید روستایی با «ابد و یک روز» به سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر قدم گذاشت و توانست علاوه‌بر چندین سیمرغ رنگارنگ از سوی هیأت داوران، سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را نیز شکار کند و دست پر به خانه برود.

مهدویان اما ساخت فیلم در بستر تاریخ معاصر را رها نکرد و در سال ۹۵ و همزمان با سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر سراغ یکی از ملتهب‌ترین مقاطع تاریخ معاصر ایران رفت. او با به تصویر کشیدن نقش مخرب سازمان مجاهدین خلق در دهه ۶۰ و ترورهای این گروهک در فیلم «ماجرای نیمروز» توانست علاوه بر کسب سیمرغ بهترین فیلم از نظر هیات داوران، سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را نیز به دست آورد.

«ماجرای نیمروز» چهارمین فیلمی است که تأیید مشترک داوران و مخاطبان فجر را کسب کرده است
سال گذشته و در سی و ششمین جشنواره فیلم فجر هم «تنگه ابوقریب» به کارگردانی بهرام توکلی و محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج سیمرغ بهترین فیلم جشنواره از نگاه داوران را در حالی از آن خود کرد که مخاطبان جشنواره ترجیح دادند سیمرغ خود را به فیلم «مغزهای کوچک زنگ زده» به کارگردانی هومن سیدی اهدا کنند.

فیلمسازان محبوب مخاطبان جشنواره‌ای

با نگاهی به سیمرغ‌های مردمی می‌توان دریافت کرد که چند کارگردان بیشتر از همه در جلب توجه مردم موفق بودند.

ابراهیم حاتمی‌کیا، کمال تبریزی و اصغر فرهادی از جمله کارگردن‌هایی هستند که هر کدام سه بار موفق به شکار سیمرغ‌ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران شده‌اند. در رتبه بعدی هم مجید مجیدی قرار داد که ۲ بار توانسته این سیمرغ را با خود به خانه ببرد.

به طور قطع سیمرغ «بهترین فیلم» جشنواره فجر از ارزشمندترین جوایز این رویداد محسوب می‌شود که نشان می‌دهد هیات داوران علاوه‌بر بررسی محتوایی یک فیلم به واکاوی تکنیک‌های آن نیز پرداخته‌اند اما باید این را هم بپذریم که در برخی موارد اهدای این سیمرغ نشات گرفته از شرایط حال حاضر جامعه است که گاهی اوقات حسب شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اهدا شده اند. در چنین مقاطعی است که اهدای سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران، به جهت مصونیت بیشتر در قبال این دست ملاحظات، ارزش دوچندانی پیدا می‌کند.

در جشنواره سی‌وهفتم و طبق آخرین آمار اعلامی از سوی روابط عمومی جشنواره پنج فیلم «شبی که ماه کامل شد» ساخته نرگس آبیار، «سرخپوست» به کارگردانی نیما جاویدی، «متری شیش و نیم» ساخته سعید روستایی، «ماجرای نیمروز: رد خون» به کارگردانی محمدحسین مهدویان و «غلامرضا تختی» به کارگردانی بهرام توکلی بدون ترتیب حائز بیشترین آرا مردمی شده‌اند. باید دید در آیین اختتامیه این رویداد سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران روی شانه کدامیک آرام می‌گیرد.

مهر