تقطیع، مغالطه، تحریف؛ حقه‌های جدید پامپئو برای پیشبرد مکانیسم ماشه
وزیر امور خارجه آمریکا با تقطیع بخشی از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد تفسیری مغلطه‌آمیز از شرایط لازم برای بازگشت تحریم‌ها علیه ایران ارائه داده است.
«مایک پامپئو»، وزیر خارجه آمریکا امروز پنجشنبه با ارائه تفسیری تحریف‌شده از متن قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد مدعی شد تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران از نیمه شب ۲۰ سپتامبر (۳۰ شهریور به وقت گرینویچ) بازخواهند گشت.
او در توئیتر نوشت: «هفته گذشته، بعد از ناکام ماندن شورای امنیت در عمل به مأموریت خود برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی، آمریکا فرایند ۳۰ روزه‌ای را برای بازگرداندن تقریباً تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران کلید زد. این تحریم‌ها به صورت خودکار از نیمه شب ۲۰ سپتامبر به وقت گرینویچ بازخواهند گشت.»
وزیر خارجه آمریکا در توئیتی دیگر تفسیر کشورش از روند بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را اینطور شرح داد: «چنانچه هر یک از اعضای شورای امنیت قطعنامه‌ای را برای ادامه رفع تحریم‌ها ارائه کند، آمریکا با آن مخالفت خواهد کرد. چنانچه قطعنامه‌ای ارائه نشود، تحریم‌ها علیه ایران روز ۲۰ سپتامبر بازخواهند گشت. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل اینگونه عمل می‌کند.»
وزیر خارجه آمریکا به همراه متن این پیام خود در توئیتر، تصویری از متن بند ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را ضمیمه کرده است.
برای اینکه متوجه شویم تفسیر پامپئو از روند بازگشت تحریم‌ها مبتنی بر چه تعبیر کودکانه و مغلطه‌های لفظی و کلامی از متن قطعنامه ۲۲۳۱ است لازم است ابتدا به مرور اتفاقات و تحولاتی بپردازیم که در نتیجه تلاش‌های آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران به وقوع پیوسته‌اند و پس از آن به توضیح درباره تحریف‌های بیانیه روز پنجشنبه پامپئو بپردازیم.
ماجرا از کجا آغاز شد؟
دولت آمریکا از مدت‌ها پیش از اعضای شورای امنیت خواسته بود از منقضی شدن محدودیت‌های تسلیحاتی علیه ایران در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ جلوگیری کنند. آمریکا ۲۵ مرداد ماه خواست خود در این خصوص را روز ۲۵ مردادماه در شورای امنیت به رأی گذاشت که به تصویب نرسید.
دولت دونالد ترامپ، همان‌طور که از قبل گفته بود، اعلام کرد که پس از این ناکامی به دنبال آن خواهد بود که با استفاده از رویه‌های مندرج در قطعنامه صادرشده در سال ۲۰۱۵ برای تأیید توافق هسته‌ای برجام (قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت) شکایتی با موضوع «نقض اساسی برجام» توسط ایران را تسلیم شورای امنیت کرده و با استفاده از ساز و کارهای پیش‌بینی‌شده، تمامی تحریم‌های بین‌المللی را علیه ایران بازگرداند.
مشکل اساسی که آمریکا برای طرح چنین شکایتی با آن مواجه بود این بود که اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ از توافق هسته‌ای برجام خارج شده بود و این، به صورت اتوماتیک واشنگتن را از تمامی حقوق خود برای استناد به مفاد این توافق و قطعنامه ۲۲۳۱ جهت هر گونه پیگیری علیه طرف‌های توافق محروم می‌کرد.
ساز و کاری که آمریکا از طریق آن قصد بازگرداندن تحریم‌ها را داشت بندهای ۱۱ و ۱۲ قطعنامه است که به دلیل رویه‌های خودکار در نظر گرفته شده در آنها برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران ظرف ۳۰ روز، در میان رسانه‌ها و تحلیلگران به نام‌هایی مانند «مکانیسم ماشه»، «ساز و کار بازگشت خودکار تحریم‌ها» و «اسنپ‌بک» معروف شده است.
چنانچه آمریکا از برجام خارج نشده بود با شکایت از ایران می‌توانست روند ۳۰ روزه‌ای را کلید زده و به صورت خودکار تمامی قطعنامه‌های تحریمی سازمان ملل که پس از اعلام جمع‌بندی برجام لغو شده بودند را مجدداً لازم‌الاجرا کند.
کاخ سفید، اما با آنکه در اقدامی طنزآمیز عنوان بیانیه خود برای خروج از برجام را «اتمام مشارکت آمریکا در برجام» انتخاب کرده بود اکنون ادعا می‌کرد که در بند ۱۰ قطعنامه ۲۲۳۱ از این کشور به عنوان «طرف مشارکت‌کننده برجام» اسم برده شده و بنابراین، واشنگتن هنوز هم قادر است ایران را به نقض اساسی توافق هسته‌ای متهم کرده و تحریم‌ها را علیه این کشور احیا کند.
این نخستین تحریف آمریکا از متن قطعنامه شورای امنیت بود که البته از همان آغاز با مخالفت‌های گسترده، حتی از سوی متحدان واشنگتن در اروپا روبه‌رو شد.
علی‌رغم این مخالفت‌ها، دولت آمریکا روز ۲۱ اوت (۳۰ مرداد) با ارائه نامه‌ای به رئیس شورای امنیت رسماً اعلام کرد روند ۳۰ روزه بازگشت خودکار تحریم‌ها علیه ایران را آغاز کرده است.
این تلاش آمریکا به سرعت با مخالفت‌های جدی روبرو شد، به گونه‌ای که خبرگزاری رویترز ۱ شهریورماه گزارش داد ۱۳ عضو از ۱۵ عضو شورای امنیت (غیر از خود آمریکا و جمهوری دومینیکن) با نگارش نامه‌هایی رسماً مخالفت خودشان را با خواست آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران اعلام کرده و تصریح کردند بر خلاف ادعای آمریکا روند ۳۰ روزه بازگشت تحریم‌ها علیه ایران آغاز نشده است.
اعضای شورای امنیت علاوه بر این، در جلسه دیگری که روز ۴ شهریور برای بررسی مسائل غرب آسیا برگزار شد هم تفسیرها و تحریف‌های آمریکا را زیر سئوال برده و ابلاغیه این کشور برای کلید زدن روند بازگشت تحریم‌ها را بلااثر و باطل دانستند.
به عنوان مثال، نماینده چین تصریح کرد اعضای شورای امنیت معتقدند ابلاغیه آمریکا به این شورا درباره بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را نباید به معنی آغاز روند بازگشت خودکار تحریم‌ها علیه ایران تلقی کرد.
در همان جلسه نماینده روسیه در سازمان ملل هم گفت نامه هفته گذشته آمریکا به رئیس شورای امنیت برای بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را نمی‌توان ابلاغیه‌ای رسمی از سوی این کشور در نظر گرفت که ذیل بند ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت صادر شده است.
کشورهای متحد آمریکا از جمله انگلیس، فرانسه و آلمان نیز در موضع‌گیری‌هایی مشابه تأکید کردند که با ابلاغیه آمریکا هیچ تحریمی علیه ایران احیا نخواهد شد. با این حال، مهم‌ترین اتفاق جلسه چهارم شهریور را رئیس شورای امنیت رقم زد که پس از اصرار نمایندگان روسیه و چین برای اعلام موضع درباره اقدام آمریکا به تلویح گفت که با توجه به مخالفت اکثریت قاطع اعضای شورا با تفاسیر آمریکا اقدامی برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران انجام نخواهد داد. بسیاری از رسانه‌های آمریکا این موضع‌گیری رئیس شورای امنیت را به منزله دست رد این شورا به سینه آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و شکست طرح آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه توصیف کردند.
موضع رئیس شورای امنیت به چه معناست؟
طبق بندهای ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، رئیس شورای امنیت ظرف حداکثر ۳۰ روز بعد از دریافت ابلاغیه کشور شاکی مبنی بر «عدم پایبندی اساسی» طرف مقابل، باید پیش‌نویس قطعنامه‌ای با موضوع «ادامه لغو تحریم‌های ایران» را به رأی بگذارد.
اگر ظرف ۱۰ روز بعد از ابلاغیه کشور شاکی هیچ یک از اعضای شورای امنیت پیش‌نویس چنین قطعنامه‌ای را ارائه نکرد، آنگاه رئیس شورا خود باید این پیش‌نویس را ارائه کند.
آمریکا قصد دارد پس از ارائه چنین قطعنامه‌ای با استفاده از حق وتو، مانع تصویب ادامه لغو شده و موجب شود که قطعنامه‌های پیشین و تحریم‌های مربوطه به صورت خودکار «از نیمه شب به وقت گرینویچ سی‌امین روز پس از دریافت تذکر» (یعنی نیمه شب ۲۰ سپتامبر، برابر با ۰۴:۳۰ بامداد ۳۰ شهریورماه) به طور کامل احیا شوند.
با این حال، در متن قطعنامه ۲۲۳۱ این مسئله هم تصریح شده که رئیس شورای امنیت برای ارائه چنین قطعنامه‌ای «دیدگاه‌های کشورهای دخیل در موضوع» را هم در نظر خواهد گرفت.
بر همین اساس، پیش از این این مسئله مطرح شده بود با توجه مخالفت‌های شدید موجود با اقدام آمریکا، رئیس دوره‌ای شورای امنیت -که در ماه آگوست اندونزی و در ماه سپتامبر نیجر- است، مجبور به ارائه پیش‌نویس قطعنامه‌ای با موضوع «ادامه لغو تحریم‌های ایران» نخواهد بود.
با این توضیح، اظهارات رئیس شورای امنیت در جلسه چهارم شهریور به احتمال قریب به یقین به معنای آن بود که او قصدی برای ارائه قطعنامه مذکور که می‌توانست با وتوی آمریکا روبرو شود نداشت. این به معنای آن بود که آمریکا اگر می‌خواست تلاشی را که از ابتدا با قانون‌گریزی و زورگویی آغاز شده بود پیش ببرد باید به دنبال راه دیگری می‌بود؛ آنچه مایک پامپئو روز گذشته در توئیتر اعلام کرد ظاهراً به معنای آن است که او فکر می‌کند این راه را پیدا کرده است.
پامپئو چه می‌گوید؟
پامپئو در پیام خود در توئیتر خود تصویری از بند ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ را منتشر کرده تا مشخص کند تفسیر او از روند بازگشت تحریم‌ها مبتنی بر این بند است. اما این بند چه می‌گوید و پامپئو چگونه آن را تحریف کرده است؟ در این بند آمده است:
۱۲. ذیل بند ۴۱ منشور ملل متحد، تصمیم می‌گیرد که اگر شورای امنیت یک قطعنامه ذیل پاراگراف ۱۱ برای ادامه اجرای لغو مصرح در پاراگراف 7 (a) تصویب نکرد، آنگاه در نیمه شب به وقت گرینویچ سی‌امین روز پس از دریافت تذکر اشاره شده در پاراگراف ۱۱ به شورای امنیت، تمام قوانین قطعنامه‌های 1696 (2006)، 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008)، 1835 (2008) و 1929 (2010) که بر اساس پاراگراف 7 (a) لغو شده بود، بایستی به همان نحوی که پیش از تصویب این قطعنامه اعمال می‌شد، اعمال شود و تمهیدات اعلامی در پاراگراف‌های ۷،۸ و ۱۶ تا ۲۰ این قطعنامه لغو می‌شوند، مگر آنکه شورای امنیت تصمیمی غیر از این بگیرد.
بخش اول آنچه پامپئو در توئیت خود نوشته روشن است؛ او می‌گوید اگر اعضای شورای امنیت یا رئیس این شورا قطعنامه‌ای با موضوع ادامه رفع تحریم‌ها علیه ایران ارائه کنند که آمریکا نظر اعضای این شورا که مشخصاً رفع تحریم‌های ایران است را وتو خواهد کرد.
اما از ادامه پیام او اینطور برمی‌آید که که چنانچه هیچ یک از اعضای شورای امنیت یا رئیس شورا، پیش‌نویس قطعنامه ادامه لغو تحریم‌ها را ارائه نکند و به این دلیل این قطعنامه «تصویب نشود» آنگاه تحریم‌ها به صورت خود به خود روز ۲۰ سپتامبر احیا می‌شوند.
تفسیر مغالطه‌آمیز وزیر خارجه آمریکا در اینجاست که از نظر او عبارت «تصویب نکرد» در بند ۱۲ به معنای آن است که چنانچه قطعنامه مذکور به هر دلیل- از جمله عدم ارائه آن توسط اعضا- به تصویب نرسد، تحریم‌ها احیا خواهند شد. با اندکی دقت متوجه می‌شویم روشی که آقای پامپئو موفق شده بر اساس آن به کشف این معنا نائل شود تقطیع بند ۱۲ از کل متن قطعنامه و به خصوص بند ۱۱ است.
نکته بسیار واضح در اینجا که حتی از خواندن خط اول بند ۱۲ هم می‌توان متوجه شد این است که این بند در ادامه و برای تکمیل بند ۱۱ آمده و عبارت «تصویب نکرد» در آن ناظر به شرایطی است که قطعنامه، طبق شرایط تشریح‌شده در بند ۱۱ به رأی گذاشته شده و رأی نیاورده است. در بند ۱۱ شرایط و چگونگی مربوط به ارائه قطعنامه تشریح شده است.
با خواندن این دو بند به صورت پیوسته این مسئله مشخص‌تر خواهد شد:
۱۱. ذیل بند ۴۱ منشور ملل متحد، تصمیم می‌گیرد که ظرف ۳۰ روز از دریافت تذکر یکی از طرف‌های برجام در مورد موضوعی که یک کشور طرف برجام اعتقاد دارد مصداق عدم اجرای تعهدات ذیل برجام است، ادامه اجرای لغو مصرح در پاراگراف 7 (a) این قطعنامه باید به رأی گذاشته شود، علاوه بر این، تصمیم می‌گیرد که اگر ظرف ۱۰ روز از تذکر اشاره شده در فوق، هیچ‌یک از اعضای شورای امنیت چنین پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای رأی‌گیری ارائه نکرد، آنگاه رئیس شورای امنیت بایستی چنین پیش‌نویس قطعنامه‌ای را ارائه کرده و آن را ظرف ۳۰ روز از زمان تذکر اشاره شده در فوق، به رأی بگذارد و قصد خود را برای در نظر گرفتن دیدگاه‌های کشورهای دخیل در موضوع و هر نظری در مورد موضوع از سوی هیئت مشاور شکل‌گرفته در برجام، ابراز می‌دارد.
۱۲. ذیل بند ۴۱ منشور ملل متحد، تصمیم می‌گیرد که اگر شورای امنیت یک قطعنامه ذیل پاراگراف ۱۱ برای ادامه اجرای لغو مصرح در پاراگراف 7 (a) تصویب نکرد، آنگاه در نیمه شب به وقت گرینویچ سی‌امین روز پس از دریافت تذکر اشاره شده در پاراگراف ۱۱ به شورای امنیت، تمام قوانین قطعنامه‌های 1696 (2006)، 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008)، 1835 (2008) و 1929 (2010) که بر اساس پاراگراف 7 (a) لغو شده بود، بایستی به همان نحوی که پیش از تصویب این قطعنامه اعمال می‌شد، اعمال شود و تمهیدات اعلامی در پاراگراف‌های ۷،۸ و ۱۶ تا ۲۰ این قطعنامه لغو می‌شوند، مگر آنکه شورای امنیت تصمیمی غیر از این بگیرد.
قاعدتاً بر همگان روشن است که هر شکلی از عدم تصویب قطعنامه‌ای با موضوع «تداوم رفع تحریم‌ها علیه ایران» آغازگر روند بازگشت تحریم‌ها علیه ایران نخواهد بود و چنین رویدادی صرفاً هنگامی رخ خواهد داد که چنین قطعنامه‌ای پس از طی مراحل مندرج در بند ۱۱ ارائه شده، به رأی گذاشته شود و سپس به تصویب نرسد.