واکنش کشورهای عربی به عادی سازی روابط میان امارات و اسرائیل

به گزارش راهبرد معاصر؛ در 13 آگوست 2020، دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا، از برقراری روابط دیپلماتیک بین اسرائیل و امارات متحده عربی خبر داد. وی این تحول را به عنوان دستیابی به موفقیت که «صلح در خاورمیانه را پیش می برد»، جشن گرفت. دو کشور درصدد هستند تا ضمن تبادل سفرا، همکاری های خود را در زمینه های امنیتی، گردشگری، تجارت و مراقبت های بهداشتی آغاز کنند.

این توافق باعث شده امارات متحده عربی چهارمین کشور عربی پس از مصر، اردن و موریتانی باشد که اسرائیل را رسماً به رسمیت بشناسد. در عوض به نظر می رسد دولت نخست وزیر بنیامین نتانیاهو متعهد شده است تا مسئله الحاق کرانه باختری را کنار بگذارد. کاخ سفید اعلام کرد که اسرائیل موافقت کرده «اعلام حاکمیت بر مناطق مشخص شده در چشم انداز صلح رئیس جمهور [ایالات متحده] را متوقف کند و تلاش های خود را بر گسترش روابط با سایر کشورهای جهان عرب و مسلمان متمرکز کند».

این توافق نامه اتحاد آرام اما به طور پیوسته در حال رشد را به یک اتحاد آشکار تبدیل کرده است. هر دو دولت محاسبه می کنند که این اقدام منافع استراتژیکی برای آن ها به همراه خواهد داشت. اسرائیل امیدوار است که ائتلاف منطقه ای علیه ایران را تقویت کرده و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس را نیز به ایجاد روابط تشویق کند. این اقدام به نوبه خود امارات متحده عربی را قادر می سازد بدون از بین بردن روابط با حزب دموکرات، روابط خود را با دولت ترامپ تحکیم کند. این امر به امارات امکان می دهد از حمایت گسترده ایالات متحده برخوردار شود و شرط بندی های خود را در زمانی که احساسات عمومی ایالات متحده از کشورهای عربی خلیج فارس دور شده، محافظت کند.

این توافق نامه همچنین به امارات کمک می کند تا اتحادیه ای علیه آنچه که آن را تهدید اصلی خود در منطقه یعنی اخوان المسلمین و حامیان آن یعنی ترکیه و قطر می داند ایجاد کند. این توافق نامه در واقع یک کودتای دیپلماتیک از سوی کشور کوچک خلیج فارس برای نمایش خود در سطح بین المللی به عنوان الگو تساهل و مدارا در یک منطقه آشوب زا جهان می باشد. اما در حصول توافق نامه بر سر فلسطینی ها، این توافقنامه کمکی به حل و فصل پایدار درگیری اسرائیل و فلسطین نمی کند و بدون شک چشم انداز حل بحران را کاهش می دهد. همچنین این توافق نامه همگرایی رو به رشد بیشتر کشورهای حاشیه خلیج فارس در گسترش روابط خود با اسرائیل را برجسته می کند، در حالی که واگرایی های واضح در مورد تمایل آنها برای تصدیق یا رسمیت بخشی به این روابط را به نمایش می گذارد.

فلسطینی ها

پس از اعلامیه ترامپ، اسرائیل و امارات متحده عربی بیانیه های متناقضی درباره معنای این توافق نامه برای فلسطینی ها صادر کردند. محمد بن زاید، ولیعهد امارات در بیانیه ای در توئیتر اعلام کرد که توافق نامه ای برای جلوگیری از الحاق بیشتر سرزمین های فلسطین توسط اسرائیل منعقد شده است - تهدیدی که نتانیاهو متعهد شد امسال آن را تحقق می بخشد. اما در سخنرانی بعدی تلویزیونی، بنیامین نتانیاهو تأیید کرد که برنامه های الحاق وی فقط «به طور موقت به حالت تعلیق درآمده است» و افزود که وی «همچنان متعهد» به الحاق بخش هایی از کرانه باختری است.

در 15 آگوست، «عمر غباش» دستیار وزیر امور خارجه امارات در امور فرهنگی و دیپلماسی عمومی تأیید کرد که امارات از اسرائیل که در آینده سرزمین های اشغالی فلسطین را ضمیمه نکند، تضمین های محکمی دریافت نکرده است. تشکیلات خودگردان فلسطین این توافق را به عنوان «تجاوز علیه مردم فلسطین»محکوم کرد، سفیر خود را از این کشور خارج کرد و خواستار برگزاری اجلاس اتحادیه عرب شد.

برای فلسطینی ها، این توافق نامه خصوصاً به دلیل عدم توافق در مقابله با دو جبهه مهم در مبارزه برای ایجاد یک کشور مستقل یعنی مسئله ساخت و ساز شهرک ها و الحاق بسیار نگران کننده است. اسرائیل متعهد به توقف ساخت شهرک های غیرقانونی در کرانه باختری اشغالی یا بیت المقدس شرقی نبود. ادامه ساخت و سازها فراتر از شرایط فعلی شهرک ها، آینده این وضعیت را بیشتر به خطر می اندازد.

علاوه بر این، این توافق نامه منحصراً بر توقف الحاق رسمی متمرکز است در حالی که اسرائیل کنترل اداری و اقتصادی بر کرانه باختری را ادامه می دهد و این فقط اسرائیل را متعهد می کند که اعلامیه حاکمیت بر مناطق مشخص شده در این طرح را به حالت تعلیق درآورد. فلسطینیان با پاداش دادن به اسرائیل به دلیل توقف موقت برنامه های الحاق خود در کرانه باختری بدون توقف شهرک سازی یا اقدام در جهت ایجاد یک کشور مستقل فلسطین، ادعا می کنند که امارات متحده عربی به طور عملی یک اشغال نظامی نیم قرن را عادی و رسمیت بخشیده است.

روابط دولت های عربی خلیج فارس با اسرائیل

این توافق روند مشترکی را در بیشتر کشورهای حاشیه خلیج فارس در موقعیت خود نسبت به اسرائیل به وجود آورده است. به عنوان اعضای اتحادیه عرب، هر یک از شش کشور شورای همکاری خلیج فارس رسماً به ابتکار صلح عربی 2002 متعهد ماندند، طرحی که با وساطت عربستان سعودی، ملک عبدالله ولیعهد وقت آن را رهبری می كرد. از طریق این ابتکار عمل، بیست و دو عضو اتحادیه عرب پیشنهاد دادند كه حق موجودیت اسرائیل و نیز عادی سازی روابط دیپلماتیک را به رسمیت بشناسند. در ازای آن، اسرائیل باید كاملاً از سرزمین های عربی كه از سال 1967 به تصرف در آمده اند خارج شود و یك كشور فلسطینی مستقل در كرانه غربی و نوار غزه را با پایتختی بیت المقدس شرقی بپذیرد.

عصبانیت نسبت به حمایت اوباما از سرنگونی دولت مبارک در مصر و پیروزی اسلام گرایان در انتخابات این کشور به ویژه عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اسرائیل را به یکدیگر نزدیک کرد. همکاری های فزاینده در حوزه دفاع و امنیت سایبری آشکارا اما بی سر و صدا صورت گرفت و به یک رابطه موجود سرعت بخشید.

در امارات، تغییر رهبری به دنبال مرگ شیخ زاید بن سلطان ال نهیان در سال 2004  بنیانگذار امارات متحده عربی زمینه را برای نسل جدیدی از رهبران فراهم کرد که تمایل بیشتری به همکاری با اسرائیل داشتند. در سال 2007، امارات با چندین شرکت اسرائیلی برای توسعه سیستم «نظارت هوشمند» در ابوظبی قرارداد بست. در سال 2015  یک مأموریت در سطح دیپلماتیک اسرائیل به عنوان بخشی از آژانس انرژی های تجدید پذیر در ابوظبی تاسیس شد. جلسات بین رهبران سطح بالا رایج تر شد. در سال 2018  پس از کسب مدال طلا توسط یک ورزشکار اسرائیلی، سرود ملی اسرائیل در یک تورنمنت جودو در ابوظبی پخش شد. در اوایل سال جاری، بزرگترین پیمانکاران دفاعی اسرائیل توافق نامه ای را با یک شرکت مستقر در ابوظبی امضا کردند تا راه حل های فناوری مربوط به مقابله با بیماری ویروس کرونا را ارائه دهد. صنعت دفاعی یکی از زمینه های اصلی همکاری است: گفته می شود شرکت های اسرائیلی تحت نظارت وزارت دفاع، سلاح های پیشرفته را به امارات فروخته اند.

نگرانی فزاینده در مورد تهدید ایران شتاب دهنده اصلی روابط عربستان سعودی با اسرائیل است که بیشتر در زمینه های دفاعی و امنیت سایبری بروز یافته است. در سال 2012، در یكی از بزرگترین حملات سایبری تاریخ، یك حمله سایبری علیه آرامكوی سعودی هفتاد و پنج درصد از رایانه های آن را از بین برد. به سرعت شرکت های اسرائیلی فراخوانده شدند تا خسارت را ارزیابی و مشکل را بر طرف کنند. بعضي از شركت هايي كه به همين منظور با آنها قرارداد بسته بودند بعداً كار خود را گسترش دادند و شامل رديابي داده ها و نظارت بر رسانه هاي اجتماعي شدند. گفته می شود که آنها در حال مذاکره برای ایجاد حضور در نئوم (شهر بزرگ آینده نگرانه اختصاص داده شده در ساحل دریای سرخ، جایی که تعداد روبات ها از تعداد انسان ها بیشتر است) هستند. در سال 2018، ولیعهد عربستان سعودی اهداف مشترکی را با اسرائیل بیان کرد و خاطرنشان کرد: «منافع مشترک زیادی با اسرائل داریم. اگر صلح باشد؛ منافع زیادی بین اسرائیل و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس وجود دارد».

در سال 2018، عمان که معمولاً سیاست خارجی بی طرفانه تری نسبت به همسایگان خود دنبال می کند، برای دیدار رسمی از مسقط میزبان بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل بود. کمتر از یک سال بعد، یک هیئت سی نفره اسرائیلی در یک کنفرانس تجاری در بحرین شرکت کردند. قطر نیز روابط خود را با اسرائیل ایجاد کرده است. در سال 1996، اسرائیل مجاز به ایجاد دفتر تجاری دوحه بود که بیش از یک دهه فعالیت می کرد تا اینکه پس از جنگ 2009 در غزه سریعاً متوقف شد. دوحه همچنین در چندین نوبت به عنوان واسطه ای بین حماس و اسرائیل عمل کرده است و مقامات اسرائیلی چندین بار از پایتخت این کشور بازدید کرده اند از جمله در اوایل سال جاری، زمانی که یوسی کوهن رئیس موساد با مقامات عالی قطر دیدار کرد.

واکنش ها به توافق نامه

تصمیم امارات متحده عربی برای شکستن اجماع حداقل در سطح جهان عرب در مورد عادی سازی منجر به پیام های متفاوتی از همسایگان خود شد. عمان و بحرین با صدور بیانیه ای به رهبری امارات متحده عربی تبریک گفته و این توافق را «گامی به سوی دستیابی به صلح در خاورمیانه» جشن گرفتند. عربستان سعودی  که برخی به دلیل منافع مشترک در مقابله با ایران احتمال می رفت از آن پیروی کند، اعلام کرد تا زمانی که اسرائیل با فلسطینی ها توافقنامه صلح به رسمیت شناخته شده بین المللی را امضا نکند، روابط دیپلماتیک برقرار نخواهد کرد و در واقع از موقعیت امارات فاصله می گیرد. قطر - که بحرین، مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در سال 2017 رابطه خود را با آن قطع کردند - ساکت ماند. کویت همچنین از اظهار نظر در این مورد خودداری کرد.

پاسخ های جامعه مدنی کمتر در نظر گرفته شده است. روز دوشنبه ائتلافی از بیست و سه گروه سیاسی و سازمان های جامعه مدنی در بحرین بیانیه مشترکی را امضا کردند که در آن عادی سازی با اسرائیل را رد کردند. در این لیست چندین گروه سیاسی چپ، ملی گرا و لیبرال، فدراسیون عمومی اتحادیه های کارگری بحرین (بزرگترین مجتمع صنفی کارگران این کشور که حداقل بیست و پنج هزار کارگر را نمایندگی می کند) و سازمان های حرفه ای مانند انجمن وکلای بحرین قرار داشتند. این بیانیه در پی بیانیه قبلی منتشر شد که توسط ائتلافی از هفت جامعه سیاسی منتشر شد و از دولت بحرین خواست تا موضع خود را در برابر اسرائیل تغییر ندهد. این در حالی است که وزیر اطلاعات اسرائیل پیشتر ادعا کرده بود که بحرین و عمان می توانند کشورهایی بعدی برای رسمی کردن روابط با اسرائیل باشند.

به دنبال این اعلامیه، انبوهی از اظهارات در کویت نیز ظاهر شد. بیانیه هایی با کلمات قوی که توسط بیست و نه حزب سیاسی و سازمان های جامعه مدنی  از جمله بازیگران سیاسی اسلام گرا و ملی گرا خواستار موضع گیری یکپارچه بودند. گروه های زیست محیطی و موسسات خیریه نیز در این تلاش شرکت کردند. بیانیه دوم توسط سی و هفت نماینده مجلس کویت که از پنجاه عضو تشکیل شده است، منتشر شد. نمایندگان مجلس از دولت خواستند موضع خود را در برابر عادی سازی مشخص کند. گروهی متشکل از بیست و پنج شخصیت برجسته عمومی نیز بیانیه خود را منتشر و خاطر نشان کردند که « در کنار جامعه مدنی از حق فلسطینی ها حمایت می کنیم».

گروه های دانشجویی با ائتلاف چهارده گروه دانشجویی کویت - از جمله اتحادیه دانشجویان کویت که تنها نماینده چهل هزار دانشجو است - پیرامون این تلاش ها گرد هم آمدند و یک دادخواست مشترک علیه عادی سازی امضا کردند. در عمان، مفتی اعظم این کشور با بیان سخنان شدیدالحن هشدار داد که آزادسازی مسجدالاقصی و سرزمین های اطراف آن همچنان یک وظیفه مقدس است. گروهی متشکل از 25 نفر از روشنفکران عمومی کشور نیز با انتشار بیانیه ای خواستار احترام دولت به خواست مردم شدند.

در حالی که به نظر می رسد جامعه مدنی عربستان هیچ بیانیه ای منتشر نکرده است هشتگ «سعودی ها علیه عادی سازی» به دنبال این اعلامیه به عنوان یکی از سه هشتگ برتر پرطرفدار در توییتر ظاهر شد. چهار روز پس از اعلامیه گروهی متشکل از بیست شخصیت جامعه مدنی اماراتی از جمله فعالان، وکلا و تجار بیانیه ای منتشر کردند و از تصمیم دولت برای عادی سازی انتقاد کردند.