اجرای شفافیت، معطل تصمیم هیات رئیسه مجلس

به گزارش راهبرد معاصر،  تعداد زیادی از شاخص‌های شفافیت با اراده هیأت رئیسه محقق می‌شود. شفافیت وضعیت طرح‌ها و لوایح، شفافیت مشروح مذاکرات، شفافیت مهمانان نماینده، شفافیت حضور و غیاب و تأخیر نماینده و .... شاخص‌هایی هستند که صرفا به خواست هیأت رئیسه بستگی داشته و زیرساخت‌های قانونی تحقق آن‌ها موجود است.

شفافیت مسؤولان در سال‌های اخیر بیش از پیش مورد مطالبه و خواست عمومی بوده است. کارشناسان، شفافیت را ضامن پیشگیری از فساد، ارتقاء کارآمدی مسؤولان و نهادهای حاکمیتی و نیز افزایش میزان پاسخگویی کارگزاران دولتی می‌دانند. همچنین شفافیت زمینه مشارکت مردم در حوزه‌های مختلف، از اقتصاد و قانونگذاری گرفته تا مبارزه با فساد را فراهم می‌کند. لذا مطالبه شفافیت را می‌توان یک مطالبه زیرساختی برای دستیابی به اهداف چندگانه توصیف کرد.

موضوع شفافیت در مجلس شورای اسلامی نیز در سال‌های اخیر مورد توجه نمایندگان بوده است. این موضوع برای نخستین بار در شهریور سال ۹۷ در قالب طرحی تحت عنوان «الحاق دو تبصره به ماده ۱۱۹ قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی» و با موضوع شفافیت آراء نمایندگان، تقدیم هیأت رئیسه وقت مجلس شد. موضوع شفافیت آراء وکلای ملت در مجلس دهم، چندین بار دیگر و در قالب طرح‌های مختلفی مطرح شد اما هیچ کدام از آنها به سرانجام نرسیده و تصویب نشدند.

نمایندگان مجلس یازدهم که یکی از وعده‌های اصلی آنها در کارزار تبلیغات انتخاباتی، پیگیری مقوله شفافیت در مجلس شورای اسلامی بود، در همان روزهای آغازین فعالیت این مجلس، طرح شفافیت آراء نمایندگان را تدوین و تقدیم هیأت رئیسه کردند. درباره طرح شفافیت آراء، نظرات و گرایشات مختلفی وجود دارد. عده‌ای بر لزوم تصویب هرچه سریعتر آن تاکید داشته و خواستار شفافیت آراء بدون هیچ قید و شرطی هستند.

برخلاف نظر این گروه، برخی از نمایندگان و کارشناسان بر این باورند که طرح شفافیت آراء، عوارضی همچون افزایش پوپولیسم و نفوذ بیش از پیش لابی‌های قدرت، در مجلس شورای اسلامی را در پی خواهد داشت لذا باید زمان بیشتری صرف بررسی‌ کارشناسی این موضوع شده و ابعاد و تبعات احتمالی آن احصاء شده و مورد مداقه قرار گیرد.

باتوجه به اظهارات برخی نمایندگان از مجلس که زمان بررسی نهایی طرح شفافیت آراء نمایندگان را بعد از پایان تعطیلات مجلس اعلام کرده‌اند، لازم است تا بار دیگر اما از زاویه‌ای متفاوت به موضوع شفافیت مجلس پرداخته شود.

بی‌تردید جهت تدوین و تصویب منطقی هر طرحی نیاز است تا در ابتدا  به این سوالات پاسخ دهیم:

1. اهداف مدنظر از تدوین این طرح چیست؟
2. طرح مذکور چه میزان در تحقق اهداف مدنظر موفق خواهد بود؟
3. اجرای طرح مذکور چه هزینه‌هایی را در پی خواهد داشت؟
4. آیا مسیر جایگزینی که علاوه بر افزایش احتمال تحقق اهداف مدنظر، هزینه‌ی کمتری را در پی داشته باشند، وجود ندارد؟

در حالی برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در سالهای اخیر تمام تمرکز خود را  تنها بر روی تحقق شاخص شفافیت آراء قرار داده‌اند که یافته‌های کارشناسان حاکی از آن است که شفافیت پارلمانی در دنیا، ده‌ها شاخص گوناگون دارد. شاخص‌های سهل‌الوصولی که از یک سو اهداف مدنظر شفافیت آراء نمایندگان را تامین کرده و از سوی دیگر هزینه‌های اجتماعی طرح مذکور را نیز از بین خواهند برد.

علاوه بر آن، لازمه تحقق گروه دیگری از شاخص‌های شفافیت پارلمانی، تنها و تنها عزم و اراده‌ی هیأت رئیسه مجلس بوده و نیاز به تقنین و یا هر اقدام دیگری ندارند. در این شاخص‌های شفافیت، هیأت رئیسه مجلس می‌تواند خود راسا ورود کرده و با اتخاذ تصمیماتی آنها را محقق کند. در ادامه، گزارش حاضر، علاوه بر تبیین این گروه از شاخص‌ها، اختیارات قانونی هیأت رئیسه مجلس در خصوص تحقق هر یک از آنها بیان خواهد شد.

1-1. انتشار اطلاعات وضعیت طرح‌ها و لوایح

اطلاع از وضعیت کلی طرح‌ها و لوایح در دستور کار مجلس می‌تواند ملاک خوبی جهت ارزیابی عملکرد مجالس ‌باشد. موضوعات و تعداد طرح‌ها و لوایح در دستور کار، نشانگر دغدغه مجلس در حوزه‌های مختلف است. تحقق این شاخص زمینه‌ای را فراهم می‌کند تا اندیشکده‌ها و مراکز پژوهشی، با رصد مداوم طرح‌ها و لوایح بیان شده در مجلس شورای اسلامی، علاوه بر مورد مداقه قرار دادن آنها، به موضوعات مغفول مانده در پارلمان نیز بپردازند.

در حال حاضر این امر به طور بسیار ناکارآمدی در سایت مرکز پژوهش‌های مجلس انجام می‌شود؛ به گونه‌ای که حتی متن برخی از طرح‌ها در زمان قانونی برای اظهارنظر در اختیار مرکز پژوهش‌های مجلس و سایر اندیشکده‌ها قرار نمی‌گیرد. برای بهبود میزان اثربخشی انتشار طرح‌ها و لوایح، باید در چگونگی انتشار و همچنین به روز بودن سایت مذکور تجدید نظر کرد. 

1-2. انتشار مشروح مذاکرات صحن علنی

طبق اصل ۶۹ قانون اساسی، مذاکرات مجلس شورای اسلامی باید علنی بوده  و گزارش کامل آن از طریق رادیو و روزنامة رسمی به اطلاع عموم برسد. هم اکنون مشروح مذاکرات صحن در قالب فایلPDF در سایت www.rrk.ir منتشر می‌شود که متاسفانه از کیفیت قابل قبولی برخوردار ناست. انتظار می‌رود مجلس شورای اسلامی مشروح مذاکرات را با قابلیت جستجوی برخط در قالب‌های ماشین‌خوان منتشر کند.

1-3. ثبت و انتشار اسامی مهمانان نماینده

انتشار اسامی مهمانانی که به‌واسطه‌ی نماینده در مجلس (صحن علنی، کمیسیون‌ها و دفتر ایشان) حضور پیدا می‌کنند، با توضیح محلی که مهمان قرار است حضور یابد (صحن، کمیسیون یا غیره)، علت حضور، مدت زمان تقریبی حضور و شغل مهمان می‌تواند اقدامی موثر در جهت شفافیت مجلس قلمداد شود.

تحقق این شاخص، از یک سو حضور لابی‌گرهایی که دائماً در مجلس رفت و آمد دارند را کنترل کرده و از سوی دیگر مسئولیت اقداماتی که هر یک از مهمانان در مجموعه مجلس انجام می‌دهند بر عهده نماینده قرار داده و در سابقه وی ثبت می‌کند.

1-4. انتشار حضور و غیاب و تأخیر نماینده در جلسات صحن و کمیسیون

نظم صحن علنی و کمیسیون‌ها همواره یکی از دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب بوده است. تجربه‌ دوره‌های گذشته نشان می‌دهد که تکیه بر برخورد انضباطی هیأت رئیسه با نمایندگان بی‌نظم پاسخ مناسبی به شرایط وخیم مجلس در این موضوع نیست. بنابراین تنها راه باقی مانده را می‌توان انتشار عمومی حضور و غیاب و تاخیر نماینده‌ها دانست تا بلکه به واسطه رصد و پیگیری مردم و رسانه‌ها نمایندگان بی نظم اهتمام بیشتری به رعایت شیوه‌نامه‌های اجرایی مجلس داشته باشند.

1-5. انتشار میزان مشارکت نماینده در رأی‌گیری‌های صحن علنی و کمیسیون

انتشار میزان و نوع مشارکت نمایندگان در رای‌گیری‌های صحن علنی علاوه بر شفافیت محدود آراء و امکان استفاده از مزایای آن را فراهم می‌آورد؛ به نظم بیشتر نمایندگان نیز می‌انجامد. انتشار آمارهایی نظیر میزان مشارکت در رای‌گیری، تعداد آراء مثبت، منفی و ممتنع داده شده توسط نمایندگان و مواردی از این دست کمک شایان توجهی به نظم مجلس خواهد کرد. علاوه بر این قدری از مسئولیت گریزی برخی از نمایندگان در عدم مشارکت در رای‌‌گیری یا دادن رای ممتنع خواهد کاست.

1-6. ثبت و انتشار متن و مشخصات سوالات و تذکرات نماینده در صحن و کمیسیون

در این مورد باید توجه داشت که نباید بی‌گدار به آب زد و انتشار این نوع از اطلاعات به معنی فعال‌تر بودن نماینده برداشت شود. لذا در این موارد باید این اطلاعات به‌گونه‌ای منتشر نشود که نمایندگان را به ارائه سوالات و تذکرات بی‌فایده ترغیب کند.

1-7. ثبت و انتشار موضوعات مربوط به اداره و بودجه مجلس

هیأت رئیسه و رئیس مجلس مسئول اداره امور اجرایی و هزینه بودجه مصوب هستند. از طرفی نه تنها هیچ قانونی ارائه اطلاعات مربوط به عملکرد اداری و بودجه‌ای مجلس را منع نکرده بلکه قوانین متعددی از جمله قانون اساسی، آئین‌نامه داخلی مجلس و قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات ارائه هرچه بیشتر گزارش‌هایی از عملکرد هیأت رئیسه در این زمینه را خواستار شده‌اند.

1-8. ثبت و انتشار اطلاعات مربوط به هزینه‌ها نمایندگان

هزینه‌های مرتبط با دفاتر نمایندگان، حقوق و مزایا و سایر هزینه‌های نمایندگان از جمله سفرهای داخلی و خارجی و ... .

همانطور که بیان شد، هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی می‌تواند به دور از مسائل و حواشی مطرح شده پیرامون طرح شفافیت آراء با انتشار اطلاعات شاخص‌های فوق گام مهمی در راستای شفافیت مجلس بردارد و این موضوع فقط و فقط به اراده ایشان بستگی دارد.

فارس